Στο σημερινό φύλλο και με την ευκαιρία της εντόπισης πωλητηρίου συμβολαίου του 1899 του συγκεκριμένου κτιρίου, θα ακολουθήσουμε τη διαδοχική διαδρομή των ιδιοκτητών του από τη στιγμή της κατασκευής στα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι την κατεδάφισή του κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Κατασκευαστής φαίνεται ότι είναι ο Οθωμανός Μουσταφά Βέη Χαλήλ Λεσκοβίκη κτηματίας, κάτοικος Τρικάλων. Το πότε ακριβώς κτίστηκε δεν το γνωρίζουμε. Όμως την 1η Μαρτίου 1888 ο εν λόγω Οθωμανός, το πωλεί στον Λαρισαίο δικηγόρο και κτηματία Ευστάθιο Ιατρίδη.
Έντεκα περίπου χρόνια αργότερα, στις 30 Σεπτεμβρίου 1899 συντάσσεται στο γραφείο του συμβολαιογράφου Αγαθάγγελου Α. Ιωαννίδη, το οποίο βρισκόταν στη συνοικία Καζγανή Ατίκ[2] και ήταν ιδιοκτησία των κληρονόμων Α. Αποστολίδου, το πωλητήριο Συμβόλαιο αριθ. 23634 της κατοικίας αυτής. Μάρτυρες ήταν οι δικαστικοί κλητήρες Παναγιώτης Καθεκλάς και Κωνσταντίνος Χατζής. Αξίζει νομίζω να αντιγράψουμε αυτούσια ορισμένα τμήματα του συμβολαίου ως έχουν, με τη σύνταξη της εποχής. Σύμφωνα λοιπόν με το συμβόλαιο, ο ιδιοκτήτης Ευατάθιος Ιατρίδης δικηγόρος «... έχων εις την κατοχήν και κυριότητά του εξ αγοράς παρά του Μουσταφά Βέη Χαλήλ Λεσκοβίκη κτηματίου και κατοίκου Τρικκάλων, δυνάμει του υπ’ αριθ. 1595 και από εικοστής πρώτης Μαρτίου του έτους 1888 πωλητηρίου Συμβολαίου του πρώην Συμβολαιογράφου Λαρίσσης Χαραλάμπους Αρβανίτου και νομίμως μεταγεγραμμένου εις το Βιβλίο των μεταγραφών του Δήμου Λαρίσσης τόμον δέκατον πέμπτον και αριθμόν τεσσαρακοστόν όγδοον, μιας οικίας μετά των παραρτημάτων, παρακολουθημάτων της περιοχής και οικοπέδου της δύο χιλιάδων (2.000) περίπου πήχεων ή όσης δήποτε εκτάσεως και αν είναι, κειμένη εντός της πόλεως Λαρίσσης του ομωνύμου Δήμου και κατά την συνοικίαν Τεκελή Ατίκ[3] και οριζομένην ανατολικώς με δρόμον[4], δυτικώς με οικίαν Ν. Ριζοπούλου, αρκτικώς [βορείως] με οικίαν κληρονόμων Ιωάννου Ζαφειροπούλου, Αλή Μουσταφά Χότζα και Γερασίμου Μεταξά και μεσημβρινώς [νοτίως] με δρόμον[5] ... επώλησε προς τον Κ. Ράλλην[6] αντί ολικού τιμήματος λιρών τουρκικών χρυσών διακοσίων (200), υπολογισθεισών διά την επιβολήν του χαρτοσήμου κατά την εν τη αγορά αξίαν της λίρας σήμερον εις δραχμάς επτά χιλιάδας διακοσίας (7.200), άς ως ωμολόγησεν ενώπιον εμού και των μαρτύρων έλαβε παρά του Κων. Ράλλη ... ο δε Ράλλης ότι εδέξατο της ως ανωτέρω γενομένης πωλήσεως παρέλαβε την οικίαν και κατέβαλε το τίμημα. Ενταύθα εδήλωσεν ούτος ο αγοραστής Κων. Ράλλης ότι την παρούσαν αγοράν ενήργησε δια λογαριασμόν του κ. Παύλου Στεφάνοβικ Σκυλίτση τραπεζίτου κατοίκου Κωνσταντινουπόλεως και δια χρημάτων αυτού κατέβαλε το τίμημα αυτής εκ λιρών διακοσίων...». [7].
Σαράντα ημέρες αργότερα, στις 10 Νοεμβρίου 1899, συντάχθηκε από τον ίδιο συμβολαιογράφο (Αγαθάγγελο Ιωαννίδη) νέο Συμβόλαιο το υπ’ αριθ. 23956 μεταξύ του Κωνσταντίνου Ράλλη και του εργολάβου και κτηματία Βασιλείου Μπεκιάρη, να αναλάβει ο τελευταίος «ίνα κατασκευάση εργολαβικώς τα πατώματα της ενταύθα κατασκευαζομένης οικίας του Παύλου Στεφάνοβικ Σκυλίτση ... η τοποθέτησις των πατζουρίων θα αρχίσει συμφώνως με την πρόοδον της τοιχοποιίας της οικοδομής, η δε έναρξις του ψευδοπατώματος και του κυρίου πατώματος γενήσεται μετά την στέγασιν της οικοδομής».[8] Τα έργα ήταν υπό την επίβλεψη του διάσημου αρχιτέκτονα Κων. Δημάδη[9]. Μας αιφνιδιάζει το γεγονός ότι μέσα σε 40 ημέρες από την πώληση, οι ενδιαφερόμενοι υπογράφουν για να τοποθετηθούν τα κουφώματα της «κατασκευαζομένης οικίας» του Στεφάνοβικ. Δύο τινά πρέπει να συμβαίνουν, ή η αγορασθείσα κατοικία κατεδαφίστηκε και κτίστηκε νέα, γεγονός που φαντάζει απίθανο ή η παλαιά κατοικία ανακαινίζεται και υψώνεται με σχέδια του Κωνσταντίνου Δημάδη και παίρνει τη μορφή που βλέπουμε στη φωτογραφία, που φαίνεται πιο πιθανό.
Τον Απρίλιο του 1900 ο Στεφάνοβικ επισκέφθηκε τη Λάρισα και τις περιοχές στις οποίες είχε τις τεράστιες κτηματικές εκτάσεις, όπου και παρέμεινε για λίγες ημέρες. Στη Λάρισα προσέφερε σημαντικά χρηματικά ποσά στο «Κουτλιμπάνειο» Δημοτικό Νοσοκομείο, στους τρεις κεντρικούς ναούς της πόλης, σε σχολεία και σε απόρους. Κατά τη διάρκεια της ολιγοήμερης παραμονής του διέμενε στο ιδιόκτητο επιβλητικό νεοκλασικό αρχοντικό του της οδού Παπακυριαζή που είχε φροντίσει να κτίσει. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1901, σε ηλικία 59 ετών, χωρίς να δημιουργήσει οικογένεια. Ο Κων. Ράλλης, ως εκπρόσωπος των αδελφών Παύλου και Ιωάννη Στεφάνοβικ, είχε διορίσει από παλαιότερα τον Ευστάθιο Ιατρίδη ως διαχειριστή όλων των κτημάτων τους στη Θεσσαλία, φυσικά και της κατοικίας που είχε στη Λάρισα. Η πληρεξουσιότητα αυτή στον Ιατρίδη ανανεώθηκε και μετά τον θάνατο του Παύλου Στεφάνοβικ. Μάλιστα στις 2 Ιουνίου 1902 η εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λάρισας αναφέρει ότι ο Ιωάννης Στεφάνοβικ δώρισε την κατοικία τους στη Λάρισα στον Ιατρίδη ως ανταμοιβή για όλες τις υπηρεσίες που τους προσέφερε. Έτσι ο τελευταίος έγινε και πάλι μετά από τρία χρόνια ιδιοκτήτης της κατοικίας που τους είχε πωλήσει το 1899.
Στο αρχοντικό αυτό βλέπουμε να καταλύει κατά διαστήματα μέχρι το 1913 ο διάδοχος Κωνσταντίνος όταν επισκεπτόταν τη Λάρισα. Το 1913, στεγάσθηκε το στρατηγείο της 1ης Μεραρχίας. Στη συνέχεια φιλοξένησε κατά καιρούς και διάφορες δικαστικές υπηρεσίες. Από τις συμφορές του 1941 που έπληξαν τη Λάρισα το κτίριο επιβίωσε οικοδομικά με μικρές ζημιές. Μεταπολεμικά στέγασε για κάποιο διάστημα στρατιωτικές υπηρεσίες, αλλά μετά τον νέο σεισμό του 1954 κατέστη ακατοίκητο, κατεδαφίσθηκε και στη θέση αυτή παραμένει μέχρι και σήμερα ένας τεράστιος κενός χώρος στο κεντρικότερο σημείο της Λάρισας. Μέχρι πότε;
[1]. Βλέπε ενδεικτικά: α) Αρχοντικό Στεφάνοβικ, εφ. «Ελευθερία», 11 Μαρτίου 2015 β) Το αρχοντικό Στεφάνοβικ έδρα της 1ης Μεραρχίας, εφ. «Ελευθερία», 24 Μαΐου 2015 γ) Αρχοντικό Στεφάνοβικ. Υπολείμματα του κατεδαφισμένου αρχοντικού, εφ. «Ελευθερία», 31 Δεκεμβρίου 2017.
[2]. Κατά τον Θεόδωρο Παλιούγκα η συνοικία αυτή τοποθετείται στον κεντρικό-δυτικό τομέα της Λάρισας.
[3]. Από την οριοθέτηση της περιγραφόμενης κατοικίας, συμπεραίνεται και ο εντοπισμός της συνοικίας Τεκελή Ατίκ.
[4]. Τότε ο δρόμος αυτός ονομαζόταν Κοραή, σήμερα είναι η οδός της 28ης Οκτωβρίου.
[5]. Τότε ονομαζόταν οδός των Μουσών, σήμερα είναι η Παπακυριαζή.
[6]. Ο Κωνσταντίνος Δ. Ράλλης ήταν τραπεζίτης, μόνιμος κάτοικος Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος διέμενε στη Λάρισα και είχε οριστεί πληρεξούσιος του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση να αγοράσει για λογαριασμό του την κατοικία του Ευστ. Ιατρίδη.
[7]. Ευχαριστώ τον Κώστα Θεοδωρόπουλο για την υπόδειξη του πωλητηρίου συμβολαίου και τη Φανή Καραγιάννη, προϊσταμένη των Γ.Α.Κ. Λάρισας για την ηλεκτρονική αποστολή αντιγράφου.
[8]. Ευχαριστώ τον Αλέξανδρο Γρηγορίου για τη βοήθειά του στο σημείο αυτό.
[9]. Ο Κωνσταντίνος Δημάδης (; - 1901) ήταν σπουδαίος αρχιτέκτονας του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Καταγόταν από το Πήλιο, έκανε σπουδές στο εξωτερικό και δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά στην Κωνσταντινούπολη και στον Βόλο. Γνωστά έργα του είναι η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Πόλη (1884), το μέγαρο Σαραφόπουλου (Εξωραϊστική Λέσχη) στον Βόλο (1894) και άλλα πολλά. Φαίνεται ότι ο Παύλος Στεφάνοβικ ζήτησε από τον Δημάδη, Κωνσταντινουπολίτες και οι δύο, να επιβλέψει την αρχιτεκτονική της κατοικίας του που αγόρασε στη Λάρισα.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
