Μόνον ελάχιστα φωτισμένα μυαλά Χριστιανών του θεσσαλικού χώρου εύρισκαν πνευματική διέξοδο στις λίγες σχολές που υπήρχαν στην περιοχή και όταν αποζητούσαν κάτι περισσότερο, ταξίδευαν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στις παραδουνάβιες χώρες και στην Κεντρική Ευρώπη, όπου υπήρχαν προηγμένες πηγές μάθησης. Μετά από χρόνια μερικοί απ’ αυτούς επέστρεφαν στις πατρίδες τους μορφωμένοι και φορτωμένοι με τα εργαλεία της γνώσης, τα βιβλία. Εδώ δημιουργούσαν και βιβλιοθήκες στις σχολές που δίδασκαν (Αμπελάκια, Τύρναβος, Τσαριτσάνη, Μηλιές, Ζαγορά, κ.λπ., για να αναφέρω μόνο τις σχολές της Ανατολικής Θεσσαλίας). Η Λάρισα, αν και ανέδειξε τον 18ο και 19ο αιώνα σπουδαίους λόγιους (Κων. Κούμας, Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος, κ.ά.), δεν μπόρεσε να δημιουργήσει σχολή κάποιου επιπέδου, επειδή η επικράτηση του μουσουλμανικού στοιχείου ήταν καταλυτική σε αριθμό αλλά και θηριωδία. Παρ’ όλα αυτά ο Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος είναι γνωστό ότι κατείχε πολλά βιβλία, καθώς και διάφορους χειρόγραφους Κώδικες της Χριστιανικής Κοινότητας της Λάρισας, με τα οποία είχε δημιουργήσει ένα αξιόλογο αρχείο.
Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος το 1881, από τις πρώτες ενέργειες όλων σχεδόν των κατά καιρούς Δημοτικών Συμβουλίων της Λάρισας ήταν να ξεκινήσουν προσπάθειες για τη δημιουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Η πρώτη συγκροτημένη ενέργεια έγινε το 1891, επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη (1887-1891), όταν αγοράσθηκε από τον Δήμο η βιβλιοθήκη του Αχιλ. Περραιβού, με προοπτική να δωριθεί στο Γυμνάσιο ή το Διδασκαλείο της Λάρισας. Η αγορά αφορούσε 500 περίπου τόμους με διάφορα ιστορικά και φιλολογικά βιβλία. Τελικά, ενώ η αγορά των βιβλίων έγινε για να παραχωρηθούν τα βιβλία σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της πόλης, αυτά παρέμειναν στον Δήμο, τοποθετήθηκαν σε ράφια του δημαρχιακού καταστήματος και ο πόλεμος του 1897 τα σκόρπισε...
Από τις αρχές του 20ού αιώνα συναντάμε πολύ συχνά στα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου αποφάσεις για αγορά βιβλίων. Δεν υπάρχει δήμαρχος ο οποίος να μην έφερε στο Δημοτικό Συμβούλιο εισήγηση για τη δημιουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Όλο αυτό το διάστημα είχαν συγκεντρωθεί στην πρόχειρη Βιβλιοθήκη του Δημαρχείου από δωρεές και αγορές του Δήμου, χειρόγραφα βιβλία, σημαντικά μεταβυζαντινά έγγραφα πολύτιμα για την ιστορία της Λάρισας, σπάνιες έντυπες εκδόσεις, αρχαία θεσσαλικά νομίσματα και αγαλματίδια της κλασικής περιόδου, προϊόντα ανασκαφών.
Όλες όμως αυτές οι αγαθές προθέσεις δεν τελεσφορούσαν για διάφορους λόγους και μόνον κατά τη διάρκεια της τρίτης δημαρχιακής θητείας του Μιχ. Σάπκα (1929-1934), άρχισαν να μπαίνουν σοβαρές βάσεις για τη δημιουργία και λειτουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Βασικός άξονας για τη δημιουργία σοβαρής βιβλιοθήκης αποτέλεσε η μεταθανάτια δωρεά στον Δήμο του αρχείου του Χαρίλαου Λογιωτάτου (1856-1930)[1], η οποία περιλάμβανε πολλά παλαίτυπα και αρχέτυπα βιβλία και αρκετά χειρόγραφα, τα οποία είχε κληρονομήσει από τον παππού του Ιωάννη Οικονόμου Λογιώτατο τον Λαρισαίο. Το 1938, μετά τον θάνατο του δικηγόρου της Λάρισας Δημ. Πιπινοπούλου, ολόκληρη η πλούσια βιβλιοθήκη του δωρήθηκε και αυτή στον Δήμο και έτσι η Δημοτική Βιβλιοθήκη εμπλουτίσθηκε με άλλα 1.000 και πλέον βιβλία. Το 1939, έπειτα από ολιγόχρονη δραστηριότητα (1935-1939), διαλύθηκε ο «Όμιλος Διανοουμένων Λαρίσης». Όσα βιβλία είχε συγκεντρώσει, καθώς και τα έπιπλα που διέθετε, τα δώρισε στον Δήμο.
Στα τέλη του 1939, επειδή ο χρόνος είχε πλέον ωριμάσει, η Διοικούσα Επιτροπή του Δήμου Λαρίσης, προχώρησε στην επίσημη ίδρυση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης[2]. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο αποτελέστηκε από τον δήμαρχο Στυλ. Αστεριάδη ως πρόεδρο, και μέλη τον δικηγόρο και πολιτευτή Δημ. Χατζηγιάννη, τον φαρμακοποιό Αγαμ. Αστεριάδη, τον Κων. Μακρή και τον Π. Παπαβασιλείου. Έφορος της Βιβλιοθήκης ορίσθηκε ο Κων. Μακρής [3], ενώ διευθυντής τοποθετήθηκε ο Θρασύβουλος Μακρής, δημοσιογράφος και παλαιότερα εκδότης της εφημερίδας «Μικρά». Κατά την έναρξη της λειτουργίας της η Βιβλιοθήκη διέθετε για το κοινό συνολικά πάνω από 1.800 τόμους.
Για τη στέγασή της παραχωρήθηκε από τον Δήμο το Γενί τζαμί. Όμως το 1941, η είσοδος των γερμανικών στρατευμάτων στην πόλη, εκτός από τις καταστροφές και τις συμφορές που προξένησε, επηρέασε και τη Βιβλιοθήκη. Όσοι από τους Γερμανούς στρατιωτικούς ήταν φιλότεχνοι και είχαν αποκτήσει κάποια κλασική παιδεία, αναγνώρισαν την αξία των θησαυρών της, τους οποίους και λεηλάτησαν. Εξαφανίσθηκαν τα αρχαία θεσσαλικά νομίσματα, οι λίγοι αρχαιολογικοί θησαυροί που κατείχε, καθώς και ορισμένες παλιές και σπάνιες εκδόσεις. Εκτός όμως από τους Γερμανούς, είναι κοινό μυστικό ότι υπήρξαν και κάποιοι ημέτεροι, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την πολεμική κατάσταση, έκαναν επιλεκτική αφαίρεση πολύτιμων χειρογράφων και παλαιών βιβλίων.
Μεταπολεμικά ο δήμαρχος Δημ. Καραθάνος (1951-1954) ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το μέλλον της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Κατόρθωσε να περισυλλέξει όσα βιβλία διασώθηκαν από τη λεηλασία και το 1952 φρόντισε να μετακομίσει η Βιβλιοθήκη. Εγκαταστάθηκε αρχικά στο υπόγειο του κτιρίου Μουσών επί της οδού Παλαιστίνης, όπου στεγαζόταν και η Δημαρχία. Κατόπιν μετακόμισε λίγα μέτρα πιο μακριά, στο υπόγειο κτιρίου επί της οδού Σκαρλάτου Σούτσου, απέναντι από το παλιό κτίριο των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Διευθυντής της μετά τον πόλεμο ανέλαβε και πάλι για μικρό διάστημα ο Θρασύβουλος Μακρής, τον οποίο στη συνέχεια διαδέχθηκε ο δημοσιογράφος Βάσος Καλογιάννης.
Στις 13 Μαρτίου του 1972, με εισήγηση του δημάρχου Θάνου Μεσσήνη (1969-1974), το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε να παραχωρήσει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στο Υπουργείο Πολιτισμού. Εναν χρόνο αργότερα το Υπουργείο ενέκρινε την παραχώρησή της στο κράτος [4] και από τότε έγινε Δημόσια.
Το καλοκαίρι του 1976 μεταστεγάσθηκε σε ιδιωτικό χώρο επί της οδού Παπακυριαζή 47 και η επίσημη ονομασία της έγινε Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λάρισας «Κωνσταντίνος Κούμας». Αρχές του 2013, έπειτα από 37 χρόνια στέγασης σε ξένο χώρο, ολοκληρώθηκε η μεταφορά της στο νέο λαμπρό και άνετο δημόσιο κτίριο επί της 28ης Οκτωβρίου 9.
[1]. Ήταν αδελφός του ιατρού και δημάρχου Αχιλλέα Λογιωτάτου, πεθερού του Μιχαήλ Σάπκα.
[2]. Η ίδρυση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης πάρθηκε με την απόφαση αριθ. 435/1939 του Δημοτικού Συμβουλίου. Η απόφαση αυτήν επικυρώθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα της 26ης Απριλίου 1940 «Περί συστάσεως ιδίου Νομικού Προσώπου Βιβλιοθήκης του Δήμου Λαρίσης», το οποίο δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθ. 140 φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως της 6ης Μαΐου 1940.
[3]. Ο Κωνσταντίνος Μακρής, καταγόταν από τον Τύρναβο, αποφοίτησε από τη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Αστεροσκοπείο των Παρισίων και ερχόμενος στην Ελλάδα ασχολήθηκε με την αστρονομία. Όταν ανέλαβε Έφορος της Βιβλιοθήκης της Λάρισας το 1939 μόλις είχε αποκτήσει το πτυχίο του.
[4]. Η παραχώρηση έγινε δεκτή με την υπ’ αριθμ. 13989 απόφασή του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία δημοσιεύθηκε στο φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως υπ’ αριθ. 378 της 30ης Μαρτίου 1972.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
