Οι επιδρομές αυτές ήταν συχνές και ακολουθούσαν χρονικά πολύ κοντά η μία την άλλη, γεγονός το οποίο δεν επέτρεπε στους κατοίκους της να συνέρχονται από τις καταστροφές που προξενούσαν οι προηγούμενοι επιδρομείς. Έτσι μεταξύ των άλλων βαρβαρικών φυλών που άρχισαν να κατακλύζουν τη Θεσσαλία από τα μέσα του 3ου αιώνα, ήταν οι Κέλτες και οι Γαλάτες υπό τον βασιλέα Βρέννο, ο οποίος διακρινόταν για τα κτηνώδη ένστικτά του. Κατόπιν εμφανίσθηκαν οι Γότθοι υπό τον βασιλέα Αλάριχο, οι οποίοι παρέμειναν στη Θεσσαλία για πολλά χρόνια και προκάλεσαν φοβερές καταστροφές. Αργότερα είχαμε νέους εισβολείς στη Θεσσαλία, τους Βησιγότθους υπό τον βασιλέα Θεοδώριχο. Οι αρπαγές των Βησιγότθων έφθασαν στο αποκορύφωμά τους όταν κατέλαβαν το 482 μ. Χ. την ακμάζουσα Λάρισα, την οποία απογύμνωσαν κυριολεκτικά. Ακολούθησαν οι Ούννοι και μετά απ’ αυτούς οι Σλάβοι. Για να αμυνθούν από την επιδρομή των τελευταίων, οι Λαρισαίοι δημιούργησαν το 577 μ.Χ. ισχυρά οχυρά. Στα χρόνια που ακολούθησαν έγιναν και άλλες επιδρομές αλλοφύλων, έργο των οποίων ήταν οι λεηλασίες και οι καταστροφές. Γενικά τη χιλιετία αυτή οι επιδρομές στον ελληνικό χώρο και κατά συνέπεια και στη Θεσσαλία ήταν τόσες πολλές, που η ιστορική έρευνα δεν έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα να τις καταγράψει με ακρίβεια και να τις μελετήσει. Γι’ αυτό και οι αιώνες αυτοί θεωρούνται ακόμα και σήμερα «σκοτεινοί αιώνες».
Για τη Λάρισα, μία από τις κυριότερες και καταστροφικότερες επιδρομές ήταν αυτή των Βουλγάρων του Σαμουήλ το 986 μ.Χ. περίπου, ο οποίος ήθελε να καταλάβει το σημαντικό φρούριό της, γιατί γνώριζε ότι η πόλη ασκούσε έλεγχο στους βασικούς δρόμους της Θεσσαλίας. Ο Σκυλίτζης[1] αναφέρει ότι το 986 ο Σαμουήλ κυρίεψε «την Λάρισαν της Θεσσαλίας, αρχαίαν πρωτεύουσαν της πολυανθρώπου ταύτης επαρχίας». Τις λεπτομέρειες της πολιορκίας και της άλωσης της Λάρισας μπορούμε να τις παρακολουθήσουμε από το «Στρατηγικόν» του Κεκαυμένου[2]. Σ' αυτό σημειώνεται ότι επί τρία έως τέσσερα χρόνια η πολιορκία της Λάρισας ήταν χαλαρή, χάρη στις επιδέξιες ενέργειες του στρατηγού Κεκαυμένου, γεγονός που επέτρεπε στους κατοίκους της να μη λιμοκτονούν. Ο βυζαντινός στρατηγός ήθελε να βλέπει τη Λάρισα χωρίς καταστροφές και για τον λόγο αυτό συνέστησε υποταγή στους Βουλγάρους. Οι τελευταίοι με τη σειρά τους επέτρεπαν στους Λαρισαίους να βγαίνουν έξω από τα τείχη, να καλλιεργούν τους αγρούς τους και να συγκεντρώνουν τα προϊόντα μέσα στην πόλη. Μια χρονιά η συγκομιδή από την εντατική καλλιέργεια ήταν τόσο μεγάλη, ώστε μπόρεσε να επαρκέσει για τη διατροφή των κατοίκων της για αρκετό καιρό. Μόλις αποθηκεύτηκε στη Λάρισα και το τελευταίο μέρος της σοδειάς, ο Κεκαυμένος διέταξε να κλείσουν οι πύλες της πόλης και να αφήσουν τα βουλγαρικά στρατεύματα έξω. Οι απόπειρες των Βουλγάρων υπό τον Σαμουήλ να καταλάβουν εκ νέου την πόλη, απέτυχαν. Όταν όμως, ο έμπειρος στρατηγός Κεκαυμένος μετατέθηκε, ο διάδοχός του δεν έδειξε τις ίδιες ικανότητες και τελικά ο Βούλγαρος βασιλιάς κατόρθωσε έπειτα από συνεχείς επιθέσεις να την κυριεύσει. Οι Λαρισαίοι εκείνη τη χρονιά δεν μπόρεσαν να θερίσουν τη γη τους και όταν τελείωσαν τα αποθέματα τροφών, λέγεται ότι αναγκάστηκαν να φάνε ακόμα και σκύλους, άλογα και οτιδήποτε άλλο ξεγελούσε την πείνα τους.
Έπειτα απ' αυτό το γεγονός, όλοι οι κάτοικοι της Λάρισας αναγκάστηκαν από τους κατακτητές να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, και συρόμενοι από τον στρατό των εισβολέων, μετοίκησαν οικογενειακώς στην λίμνη Πρέσπα και ακόμα βορειότερα. Οι άνδρες υποχρεώθηκαν να καταταγούν στον βουλγαρικό στρατό, ενώ ο Σαμουήλ, σύμφωνα με τους ιστορικούς Κεδρηνό και Σκυλίτζη, απέσπασε το λείψανο του Αγίου Αχιλλίου και το μετέφερε στη Μικρή Πρέσπα, στο ομώνυμο νησάκι του Αγίου Αχιλλίου, όπου ο Βούλγαρος ηγεμόνας ανήγειρε ναό προς τιμήν του αγίου[3], με σκοπό να προσφέρει ένα σύμβολο θρησκευτικότητας στον λαό του. Εκτός των άλλων, ο Σαμουήλ βρήκε μεταξύ των αιχμαλώτων Λαρισαίων και μια πανέμορφη βυζαντινή αρχόντισσα, την Έλλα ή Ελένη και τη νυμφεύτηκε. Λέγεται μάλιστα ότι ο Γαβριήλ Ρωμανός, διάδοχος του Σαμουήλ, ήταν γιος της. Υπάρχει όμως και μία άλλη ιστορική εκδοχή, κατά την οποία η Έλλα ήταν σύζυγος του βυζαντινού αξιωματικού Ρηγίνου, η οποία αιχμαλωτίσθηκε από τους Βουλγάρους με τη μητέρα της και μεταφέροντάς την στην Πρέσπα, την παρέδωσαν στον Σαμουήλ ως δώρο. Ο Σαμουήλ την πληροφόρησε ότι ο σύζυγός της Ρηγίνος φονεύθηκε και αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Έλλα να υποκύψει και να γίνει σύζυγός του. Ο Ρηγίνος όμως ακολούθησε μυστικά τα βήματά της, κατόρθωσε να μπει στα ανάκτορα μεταμφιεσμένος, συνάντησε την Έλλα και την απήγαγε. Όμως κατά τη δραματική καταδίωξη του ζεύγους από τους Βουλγάρους για κακή της τύχη η Έλλα πνίγηκε στα νερά ενός ορμητικού ποταμού της Μακεδονίας.
Παρά τις όμορφες παραδόσεις περί της βυζαντινής αρχόντισσας Έλλας και τον τίτλο της βασίλισσας που απέκτησε, ιστορικά γνωρίζουμε ότι η σύζυγος του Σαμουήλ ονομαζόταν Αγάθη και ήταν κόρη ευγενούς οικογένειας από το Δυρράχιο της Αλβανίας. Μόνο δύο από τα παιδιά του Σαμουήλ και της Αγάθης είναι σίγουρα γνωστά με τα ονόματά τους. Ένας είναι ο Γαβριήλ Ραντομίρ διάδοχός του και δεύτερη η Μιροσλάβα. Ο Γαβριήλ Ραντομίρ μάλιστα παντρεύτηκε δύο φορές, την πρώτη φορά την Ιλόνα από την Ουγγαρία και τη δεύτερη την Ειρήνη από τη Λάρισα, αγνώστων λοιπών στοιχείων.
Μπορεί σήμερα η παρουσία της Λαρισαίας Έλλας στο βασίλειο του ηγεμόνα Σαμουήλ στη Μικρή Πρέσπα να κινείται μεταξύ ιστορίας και μύθου, όμως το λείψανο του Αγίου Αχιλλίου εντοπίσθηκε από τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο την δεκαετία του 1960 στο διακονικό της βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου στο νησάκι Αχίλ της Μικρής Πρέσπας. Μέρος του επεστράφη στη Λάρισα και σήμερα βρίσκεται τοποθετημένο σε λάρνακα στον μητροπολιτικό μας ναό.
-----------------------------------------------------
[1]. Ο Ιωάννης Σκυλίτζης (περίπου 1040-1101) ήταν διάσημος βυζαντινός ιστορικός του τέλους του 11ου αιώνα.
[2]. Ο στρατηγός Κεκαυμένος (11ος αιώνας) έγραψε ένα μοναδικό για τη βυζαντινή γραμματεία έργο, το Στρατηγικόν, το οποίο απευθύνεται στο γιο του.
[3]. Ερείπια του ναού αυτού υπάρχουν και σήμερα στην νησίδα Αχίλ, η οποία πήρε το όνομά της από την παρουσία του ναού του Αγίου Αχιλλίου και στις 15 Μαΐου κάθε χρόνο πολλοί Λαρισαίοι τον επισκέπτονται.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
