Δεν θα αναφερθώ στην παρουσία χιλιάδων στρατιωτών του οθωμανικού στρατού κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, που έχουν περιγράψει όλοι σχεδόν οι ξένοι περιηγητές, οι οποίοι πέρασαν από τη Λάρισα αυτό το διάστημα. Όμως και μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος το 1881, η Λάρισα ως ακριτική πόλη φιλοξενούσε αρκετούς στρατιωτικούς σχηματισμούς, για τους οποίους δεν υπήρχαν χώροι στρατωνισμού. Για τον λόγο αυτό το 1886 είχε ανατεθεί στους Κων. Σκαλιώρα και σε εργολάβο του Βόλου να κατασκευάσουν πολλούς και μεγάλους θαλάμους, οι οποίοι θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν μέχρι και 10.000 στρατιώτες[1]. Λέγεται δε ότι από τα κέρδη της επιχείρησης αυτής ο Κων. Σκαλιώρας έχτισε το αρχοντικό του, το οποίο απεικονίζεται στη σημερινή φωτογραφία. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η παρουσία τόσου μεγάλου αριθμού αξιωματικών και στρατιωτών είχε ευεργετικές επιδράσεις στην οικονομία της πόλης από κάθε άποψη. Το γεγονός αυτό συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας και αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της πόλης μας όλα αυτά τα χρόνια.
Αλλά και μέσα στην πόλη υπήρχαν κτίρια, στα οποία από τις αρχές του 20ού αιώνα στεγάζονταν οι διοικητικές υπηρεσίες διαφόρων στρατιωτικών σχηματισμών.
--Η 1η Μεραρχία Πεζικού είχε το στρατηγείο της στο αρχοντικό Στεφάνοβικ[2], το οποίο βρισκόταν στην αρχή της οδού Παπακυριαζή, κατεδαφίσθηκε μετά τον σεισμό του 1954 και στο σημείο αυτό στεγάζονται σήμερα σε απλά ισόγεια κτίσματα το στρατιωτικό πρατήριο και το στρατιωτικό οδοντιατρείο.
--Το Διοικητήριο της 1ης Ταξιαρχίας Ιππικού στεγαζόταν στον πρώτο όροφο κτιρίου ιδιοκτησίας του μεγαλοκτηματία Αθ. Κατσαούνη. Βρισκόταν στη νότια πλευρά της πλατείας, εκεί όπου σήμερα είναι ο πεζόδρομος Μαρίνου Αντύπα και κατά την κατοχή της Λάρισας από τους Γάλλους το 1917 στα ίδια γραφεία είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του ο στρατηγός Venel.
--Το Φρουραρχείο στεγαζόταν στη αρχή της οδού Μανωλάκη, στη γωνία με την οδό Απόλλωνος. Καταστράφηκε από τις κακουχίες της κατοχής (σεισμός, βομβαρδισμοί) και μεταπολεμικά σε ένα μικρό κτίσμα στέγασε σύστημα Προσκόπων, ενώ ο υπόλοιπος χώρος μετατράπηκε σε γήπεδο μπάσκετ όπου έπαιζαν οι ομάδες Αριστεύς, Γυμναστικός Σύλλογος, Άρης. Σήμερα στη θέση αυτή έχει ανεγερθεί το "σπίτι του στρατηγού".
--Η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης αρχικά στεγαζόταν στον όροφο του αρχοντικού Νικ. Καρανίκα, το οποίο βρισκόταν στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας. Μετά την εξαγορά το 1935 ως ανταλλάξιμου κτιρίου του μεγάρου του Οθωμανού Μεχμέτ Χατζημέτου (Λέσχη Ασλάνη), παραχωρήθηκε στον στρατό και μεταστεγάστηκε σ' αυτό η Στρατιωτική Λέσχη. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και σήμερα, αλλά σε διαφορετικό κτήριο, το οποίο εγκαινιάστηκε τα 1954.
--Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 είχε αποφασισθεί ήδη η μεταφορά της έδρας του Β΄ Σώματος Στρατού στη Λάρισα και η πολιτεία αναζητούσε ευπρεπές κτίριο για να στεγαστεί το Διοικητήριό του. Διαβάζουμε σε εφημερίδα της Κυβερνήσεως απόφαση της Ελληνικής Δημοκρατίας, υπογεγραμμένη στις 14 Αυγούστου 1931 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και τον υπουργό Στρατιωτικών Γ. Κατεχάκη, για την απαλλοτρίωση στη Λάρισα χώρου εκτάσεως 1331,5 m2, με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση του εδρεύοντος πλέον στη Λάρισα Β΄ Σ.Σ. Η έκταση αυτή περιλάμβανε το οικόπεδο όπου βρισκόταν το αρχοντικό του Κων. Σκαλιώρα, το οποίο ανήκε στους κληρονόμους του και τα διπλανά οικόπεδα με κατοικίες της χήρας Σαμολαδά και του Νικολάου Αγκωνάκη. Οι συνθήκες για την εγκατάσταση του Διοικητηρίου του Β΄ Σ.Σ. στο αρχοντικό Σκαλιώρα ήταν πολύ δύσκολες, καθώς στο κτέριο είχε εγκατασταθεί από τον Μάρτιο του 1919 η "Λαρισαϊκή Λέσχη"[3]. Τελικά η τελευταία δέχτηκε να αποχωρήσει έπειτα από πολύ μεγάλες πιέσεις και κυρίως έπειτα από την ψήφιση νόμου "περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως αγροτικών και αστικών κτημάτων προς ανέγερσιν στρατιωτικών ή ναυτικών κτιρίων", ο οποίος εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο την 4η Αυγούστου 1931.
Με την εγκατάσταση στο αρχοντικό Σκαλιώρα του Διοικητηρίου του Β΄ Σώματος Στρατού, το εν λόγω κτίριο πήρε τη μορφή που έχει στη φωτογραφία, η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο. Επειδή η λήψη της φωτογραφίας έγινε περί το 1935-36[4], το Διοικητήριο φέρει στην κορυφή της στέγης το βασιλικό σύμβολο, την κορώνα, ενώ στον εξώστη του ορόφου υπάρχει η επιγραφή "Β΄ Σώμα Στρατού".
Για το όμορφο αυτό κτίριο έχουμε γράψει επανειλημμένως[5]. Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι το 1919 κατοικούσε σ' αυτό κατά διαστήματα ο πρίγκιπας Ανδρέας, γιος του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και αδελφός του Κωνσταντίνου, με τη σύζυγό του Αλίκη. Η παρουσία του δικαιολογείται από το γεγονός ότι υπηρετούσε στην 1η Ταξιαρχία Ιππικού, η οποία είχε έδρα τη Λάρισα. Στη φωτογραφία θα πρέπει να προσεχθεί και ο ψηλός σιδερένιος στύλος στο πεζοδρόμιο των σημερινών οδών Πατρόκλου κα Ρούσβελτ. Πρόκειται για στύλο της Ε.Υ.Η.Λ. "Εταιρεία Ύδρευσης Ηλεκτρισμού Λαρίσης", ο οποίος καλύπτει μικρό μέρος του αρχοντικού. Πρόκειται για στύλο ηλεκτρικών καλωδίων της Εταιρείας. Παρόμοιοι υπήρχαν και σε πολλά άλλα σημεία της Λάρισας. Μάλιστα ελάχιστους εξ αυτών συναντούμε και σήμερα.
-----------------------------------------------------
[1]. Χαρακτικά από τον "ατυχή" ελληνοτουρκικό πόλεμο επιβεβαιώνουν την παρουσία των στρατώνων αυτών στο νοτιοδυτικό τμήμα της Λάρισας. Βλέπε: εφ. Le Monde Illustre, Paris, 1 Μαΐου 1897, σελ 277, δημοσιευμένο στο ημέτερο βιβλίο "Η Λάρισα στα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών. 16ος - 19ος αιώνας", Λάρισα (2006) σελ. 129. Μάλιστα οι θάλαμοι αυτοί απεικονίζονται και σε φωτογραφίες από την παρουσία των Γάλλων το 1917, ορισμένοι δε απ' αυτούς υπάρχουν μέχρι και σήμερα με κάποιες βελτιώσεις.
[2]. Αρκετές φωτογραφίες του κτιρίου Στεφάνοβικ της περιόδου, όπου στέγαζε την 1η Μεραρχία, υπάρχουν στο αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας.
[3]. Η "Λαρισαϊκή Λέσχη" ήταν μια κλειστή ιδιωτική ανδρική λέσχη, κατά το πρότυπο των λεσχών της Μεγ. Βρετανίας, στην οποία συγκεντρωνόταν όλη η καλή και εύπορη κοινωνία της Λάρισας, έπιναν το τσάι ή τον καφέ τους, συζητούσαν για πολιτικά και άλλα θέματα και χαρτόπαιζαν. Πριν το 1919 στεγαζόταν σε κτίριο επί της οδού Κούμα, δίπλα από το καφεζαχαροπλαστείο "Ο Παράδεισος".
[4]. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ βρισκόταν εξόριστος επί 11 χρόνια και επέστρεψε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1935, έπειτα από δημοψήφισμα. Επομένως η λήψη της σημερινής φωτογραφίας έγινε μετά την ημερομηνία αυτή.
[5]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το αρχοντικό του Κων. Σκαλιώρα, εφ. "Ελευθερία" Λάρισας, φύλλο της 30ής Δεκεμβρίου 2015. Του ιδίου "Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα - Β΄". Λάρισα (2018) σελ. 231-234.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
