Κτισμένος σε ρυθμό αναγεννησιακό (σταυροειδής με τρούλο), με δύο ψηλά κωδωνοστάσια και νεοκλασικό πρόπυλο, δέσποζε στη δυτική πλευρά του λόφου της ακρόπολης της Λάρισας. Ο φωτογράφος στάθηκε στην αριστερή όχθη του ποταμού και αποτύπωσε με μεγάλη ευκρίνεια τις εξωτερικές λεπτομέρειες όχι μόνον του ναού, αλλά και του περιβάλλοντος χώρου.
Για την κατασκευή του είχαν αρχίσει από το 1896 οι προσπάθειες του εκκλησιαστικού συμβουλίου του ναού και μέσα σε 11 χρόνια, μέχρι το 1907, ολοκληρώθηκε σταδιακά. Γύρω στο 1900 αρχικά οικοδομήθηκε η δυτική πλευρά του, η οποία αρχιτεκτονικά αποτελούνταν από ένα σύμπλεγμα, με το αψιδωτό πρόπυλο και τα δύο κωδωνοστάσια εκατέρωθεν. Το νεοκλασικό αυτό σύμπλεγμα προσέδιδε ομορφιά και μεγαλοπρέπεια στην κεντρική είσοδο του ναού. Στη φωτογραφία προβάλλουν εντυπωσιακά τα δύο κωδωνοστάσια, βόρειο και νότιο, τα οποία είναι τετραώροφα. Ο τελευταίος όροφος, υψηλότερος όλων, φιλοξενούσε τις καμπάνες του ναού και καλύπτονταν με χαμηλό τρούλο.
Η πρόσοψη αυτή ήταν δομημένη με λίθους και αποτελούσε ένα εντυπωσιακό σύνολο. Αργότερα επικαλύφθηκε από λευκό επίχρισμα. Τα ανοίγματα των παραθύρων καλύπτονταν στα διάκενά τους με ωραίους συνδυασμούς έγχρωμων υαλοπινάκων. Το 1904, επί αρχιερατείας του από Πλαταμώνος μητροπολίτου Λαρίσης Αμβροσίου Κασσάρα (1900-1910), συνεχίσθηκε η οικοδόμηση του υπόλοιπου τμήματος του ναού, η οποία πήρε τη μορφή όπως τη βλέπουμε στη δημοσιευόμενη φωτογραφία. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας μεγάλης σε μέγεθος και επιβλητικής σε ύψος τρίκλιτης σταυροειδούς βασιλικής με τρούλο, της οποίας η θέση ψηλά στον λόφο της προσέδιδε επί πλέον ύψος, ειδικά όταν την αντίκριζε κανείς από κάτω, καθώς διέσχιζε την πέτρινη γέφυρα του Πηνειού. Στο κέντρο της στέγης του ναού, επάνω σε τετράγωνη βάση ορθωνόταν ο τρούλος, ψηλός και επιβλητικός, με μικρά παράθυρα περιμετρικά.
Η νέα αυτή εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου, εγκαινιάσθηκε από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο την Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου του 1907 και αποδόθηκε στη λατρεία όλων των Λαρισαίων και ιδιαίτερα των ενοριτών του Τρανού Μαχαλά. Αποτελούσε πλέον το κόσμημα του λόφου της ακρόπολης και πρόβαλε ευχάριστα σε κάθε επισκέπτη της πόλης, έχοντας ευνοϊκότερη προσλαμβάνουσα εικόνα, σε σύγκριση με το τζαμί του Χασάν μπέη, το επισημότερο τέμενος της τουρκοκρατούμενης Λάρισας, το οποίο βρισκόταν δίπλα σε χαμηλότερο λόφο και διατηρούνταν ερειπωμένο και ασυντήρητο.
Μπροστά από τη δυτική πλευρά του ναού διακρίνεται ένα ψηλό και ισχυρό περιτείχισμα[1], το οποίο ξεκινάει χαμηλά από την παρόχθια οδό και φθάνει μέχρι το επίπεδο του ναού, δημιουργώντας μ' αυτό τον τρόμο προαύλειο χώρο ικανής έκτασης. Στις ακάλυπτες πλευρές της αυλής αυτής διακρίνονται προστατευτικά μεταλλικά κιγκλιδώματα, ενώ μια σειρά δένδρων σκιάζει τμήματά της.
Η τύχη του επιβλητικού αυτού ναού είναι γνωστή. Ο σεισμός του Μαρτίου του 1941 και οι εχθρικοί βομβαρδισμοί τον κατέστησαν ερείπιο και μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε. Στη θέση αυτή σήμερα υπάρχει επίπεδος ακάλυπτος χώρος στον οποίο υπάρχει η προτομή του μητροπολίτη Λαρίσης Πολύκαρπου Δαρδαίου, ο οποίος μαρτύρησε φρικτά από τους Τούρκους το 1821 και το πτώμα του το έριξαν στα νερά του Πηνειού.
Δεξιότερα βρίσκεται η μεγάλη πέτρινη σκάλα η οποία οδηγούσε από την δεξιά όχθη του Πηνειού μέχρι το ύψος του προαύλειου χώρου του ναού. Δεν διακρίνεται καθαρά στη φωτογραφία, καθώς οι φυλλωσιές των παρόχθιων δέντρων την έχουν μερικώς καλύψει. Στις 13 Ιανουαρίου 1894 συμφωνήθηκε μεταξύ του Αχιλλέα Αστεριάδη, ο οποίος την περίοδο εκείνη ήταν πρόεδρος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του μητροπολιτικού ναού του Αγ. Αχιλλίου, και του Αντωνίου Ρίζου[2], ο οποίος ήταν εργολάβος δημοσίων και δημοτικών έργων, η κατασκευή μεγάλου κλιμακοστασίου στην πλευρά αυτή, για να γίνει πιο προσιτή η πρόσβαση στο Λόφο. Το ύψος όλης της κλίμακας ήταν μεγάλο και ο αριθμός των βαθμίδων, όπως μπορεί κανείς να τις μετρήσει από φωτογραφίες του Τάκη Τλούπα πρέπει να ήταν πενήντα. Κάθε δέκα βαθμίδες (σκαλοπάτια) υπήρχε ευρύ πλατύσκαλο, για να δίνεται η δυνατότητα, ειδικά στους ανερχόμενους τη σκάλα, για μια στιγμιαία στάση. Επίσης το εύρος της, ήταν αρκετά μεγάλο, περίπου έξι μέτρα, ικανό για να διέρχεται η θρησκευτική πομπή των Θεοφανείων χωρίς να αλλοιώνεται ο σχηματισμός της.
Η σκάλα αυτή έχει περάσει στη σφαίρα του μύθου από δύο σημαντικά γεγονότα. Το πρώτο συνέβη το 1938 όταν ο τολμηρός Μιχάλης Ζέικος, οδηγός αγοραίου αυτοκινήτου, κατόρθωσε να κατεβεί τα σκαλοπάτια με το αυτοκίνητό του. Το δεύτερο συνέβη μεταπολεμικά. Το 1949 ένας ανήσυχος νέος, ο Γιάννης Δαλθανάσης, κατόρθωσε έφιππος να ανεβεί τη σκάλα. Και τα δύο αυτά αξιοθαύμαστα συμβάντα διαδόθηκαν στη μικρή τότε κοινωνία της Λάρισας και οι πρωταγωνιστές τους έγιναν τοπικοί ήρωες. Μάλιστα ο φωτογράφος της πόλης μας Τάκης Τλούπας κατόρθωσε να τα απαθανατίσει με τον φακό του και τα δύο γεγονότα και να τα δημοσιεύσει στο βιβλίο "Λάρισα. Εικόνες του χθες"[3]. Η πέτρινη αυτή σκάλα διατηρήθηκε μέχρι το 1972 και ενώ είχε ήδη ανεγερθεί ο σημερινός μητροπολιτικός ναός. Τη χρονολογία αυτή επί δημαρχίας Θάνου Μεσσήνη (1969-1974) ξηλώθηκε και συγχρόνως άρχισαν οι εργασίες εξωραϊσμού της δυτικής πλευράς του λόφου, όπως διατηρείται μέχρι σήμερα.
Στο άκρο της εικόνας δεξιά διακρίνονται ορισμένες κατοικίες της προπολεμικής Λάρισας οι οποίες ανήκαν σε αρχοντικές οικογένειες της πόλης. Από τον μεγάλο σεισμό του 1941 όλες υπέστησαν μεγάλες καταστροφές. Μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκαν, απαλλοτριώθηκαν και στη θέση τους οικοδομήθηκε ο σημερινός μητροπολιτικός ναός του πολιούχου της πόλης μας.
----------------------------------------------
[1]. Οι αναλληματικοί αυτοί τοίχοι (περιτείχισμα) διαμορφώθηκαν έτσι όπως διακρίνονται στη φωτογραφία το 1894, όταν πρόεδρος του εκκλησιαστικού συμβουλίου του ναού ήταν ο δήμαρχος Αχιλλεύς Αστεριάδης.
[2]. Ο Αντώνιος Ρίζος ήταν πατέρας του γυναικολόγου ιατρού Αθανασίου (Νάσου) Ρίζου και της Ευφροσύνης (Φρόσως) Σάπκα, συζύγου του Πάνου Σάπκα, μικρότερου αδελφού του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα. Όπως αναφέρει η εγγονή του Λίλα Ρίζου, ο ίδιος κατασκεύασε επίσης το 1911 το αρχοντικό του υφασματέμπορου Αντωνιάδη στην οδό Παπακυριαζή, το οποίο το 1930 περίπου το αγόρασε ο Ιωάννης Αλεξάνδρου, το αρχοντικό του Μιχ. Σάπκα το 1913 στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου-Παναγούλη και πολλά άλλα έργα.
[3]. Λάρισα. Εικόνες του χθές. Φωτογραφίες: Τάκης Τλούπας, Κείμενα: Νίκος Νάκος, Λάρισα. 'Έκδοση Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας. Το πολύτιμο αυτό βιβλίο είχε τρεις συνεχόμενες εκδόσεις από τους δημάρχους Αριστείδη Λαμπρούλη (1986), Χριστόδουλο Καφφέ (1994) και Κωνσταντίνο Τζανακούλη (2003 δίγλωσσο).
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
