Περιηγήθηκε την Αίγυπτο, την Τουρκία και ολοκλήρωσε το οδοιπορικό του με την Ελλάδα, η οποία μόλις πριν τρεις περίπου δεκαετίες είχε απελευθερωθεί μέχρι τον Δομοκό. Ολοκληρώνοντας το ταξίδι τους ο Lapeyre κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε ένα λεπτομερές οδοιπορικό με τον τίτλο: Journal d‘ un voyageur en Egypt, en Grece et en Turquie [Το ημερολόγιο ενός ταξιδιώτη στην Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Τουρκία].
Το 1851 στην εβδομαδιαία εφημερίδα των Παρισίων L’ Illustration Journal Universel, τεύχος 459, της 13ης Δεκεμβρίου, δημοσιεύθηκε στις σελίδες 375-379 ένα μέρος των εντυπώσεών του με τίτλο: «Larisse, le mont Olymp, le mont Ossa. Aly Tchucca, Histoire d’ un chef de Brigands» [Λάρισα, Όλυμπος, Όσσα.
Ο Αλή Τσούκα, η ιστορία ενός λήσταρχου]. Το κείμενο διανθίζεται και με τέσσερα χαρακτικά, εκ των οποίων τα τρία αφορούν απόψεις της Λάρισας, ενώ το τέταρτο είναι μια απεικόνιση του λήσταρχου Αλή Τσούκα.
Η δημοσιευόμενη σήμερα εικόνα είναι μία από τις τρεις φωτογραφίες της Λάρισας που περιέχονται στο πρωτότυπο κείμενο το οποίο δημοσιεύθηκε στη γαλλική εφημερίδα και έχει την υποσημείωση «Ένας δρόμος στη Λάρισα». Αμέσως μετά τον εντοπισμό της εκφράσθηκαν κατά καιρούς διάφορες απόψεις οι οποίες αφορούσαν την περιοχή που απεικονίζεται στο χαρακτικό. Η ταυτοποίηση παρουσίαζε κάποιες δυσκολίες. Όμως η περίπτωση να είναι φανταστική η καταγραφή έχει αποκλεισθεί, αφού τα υπόλοιπα δύο χαρακτικά έχουν όλα τα εχέγγυα ότι οι απεικονίσεις είναι πραγματικές. Τζαμιά με τρούλο υπήρχαν στη Λάρισα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα μόνον δύο. Το ένα ήταν του Χασάν μπέη κοντά στη μεγάλη γέφυρα του Πηνειού και το άλλο του Ομέρ μπέη το οποίο βρισκόταν βόρεια της περιοχής των ανακτόρων (Ωδείου), στο ύψος της σημερινής οδού Γαριβάλδη. Όμως η μορφολογία και ο περιβάλλων χώρος και στα δύο, απέκλειε μια πιθανή ταυτοποίηση.
Ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος επισκέφθηκε τη Λάρισα το 1668 αναφέρει στο οδοιπορικό του ότι ένα από τα τζαμιά της πόλης, το Μπαϊράκ τζαμί «είναι ένα μολυβοσκέπαστο και φωτεινό τζαμί, που ξεκουράζει την ψυχή»[1]. Η λέξη μολυβοσκέπαστο υποδηλώνει ότι το εν λόγω τέμενος είχε τρούλο, ο οποίος καλυπτόταν από λεπτά φύλλα από μολύβι, όπως ακριβώς σκεπάζονταν κατά τη βυζαντινή και την οθωμανική περίοδο οι περισσότερες κατασκευές με τρούλο[2].
Το Μπαϊράκ[3] ή Μπαϊρακλί τζαμί ο Εβλιγιά Τσελεμπή το περιγράφει ως εξής: «Ο μουεζίνης[4] τούτου του τζαμιού κοιτάζει συνέχεια την ώρα και σαν έρθει η στιγμή να καλέσει τους πιστούς σε προσευχή, σηκώνει το μπαϊράκι με σχοινιά στην κορυφή του μιναρέ, απάνω σε κοντάρι από πευκόξυλο. Οι μουεζίνηδες όλων των άλλων τζαμιών και των μικρών συνοικιακών τεμενών, μόλις δούνε τούτο το μπαϊράκι καλούνε και αυτοί τους πιστούς σε προσευχή. Γι' αυτό και λέγεται «Τζαμί του Μπαϊρακιού». Τούτο το σινιάλο με το μπαϊράκι κι' εκείνος που προσέχει την ώρα, είναι στ' αλήθεια κάτι παράξενο και αξιοπερίεργο. Επειδή το τζαμί αυτό βρίσκεται ακριβώς καταμεσίς της αγοράς και του παζαριού, μαζεύει πάμπολλους πιστούς, όπως γίνεται και στα τζαμιά της Κωνσταντινούπολης»[5].
Το Μπαϊρακλί τζαμί το αναφέρουν πολλοί περιηγητές στα οδοιπορικά τους και το όνομά του έχει εντοπιστεί κατά την έρευνα σε πολλά έγγραφα και έντυπα[6}. Έπαιξε σημαντικό ρόλο καθ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας στη θρησκευτική ζωή των μωαμεθανών, καθώς ήταν το κεντρικότερο τέμενος της πόλης, στην καρδιά της αγοράς της Λάρισας, όπως αναφέρει ο Εβλιγιά Τσελεμπή και εξυπηρετούσε τους εμπόρους, τους καταστηματάρχες, αλλά και τους καθημερινούς επισκέπτες της περιοχής οι οποίοι επισκέπτονταν την πόλη. Βρισκόταν στη γωνία των οδών Παπαφλέσσα και Όσσας, στη νοτιοανατολικές παρυφές του Λόφου της Ακρόπολης. Υπήρχε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα και σε ορισμένες φωτογραφίες και χαρακτικά του 1897 διακρίνεται από μακρινή απόσταση. Από τις αρχές του 20ού αιώνα και μέχρι το 1993, ο χώρος του είχε καταληφθεί από κατάστημα ζαχαροπλαστικής. Μεγάλη πυρκαγιά τη χρονολογία αυτή κατέστρεψε ολοκληρωτικά το τελευταίο κατάστημα του ζαχαροπλάστη Δημητρίου Μέγα και τότε αποκαλύφθηκαν υπολείμματα του ανατολικού και του βόρειου τοίχου του Μπαϊρακλί τζαμί, τα οποία η αρχαιολογική υπηρεσία το αποκατέστησε όσο ήταν δυνατόν[7]. Σήμερα στον ελεύθερο χώρο έχει κτισθεί σύγχρονο κτίριο.
Μετά την περιγραφή αυτή μπορούμε με κάποια σχετική βεβαιότητα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το τζαμί στο δημοσιευόμενο χαρακτικό από το οδοιπορικό του Hippolyte Lapeyre απεικονίζει το Μπαϊρακλί τζαμί. Ο δρόμος είναι ελαφρά ανηφορικός, όπως η σημερινή οδός Παπαφλέσσα και οδηγεί με την παρεμβολή ενός καταστήματος στον χώρο του οθωμανικού τεμένους. Δεξιά του δρόμου υπάρχει τοίχος επιμήκης κάποιου μεγάλου κτίσματος, ενώ αριστερά προβάλλει το σαχνισί μιας τουρκικής κατοικίας. Τέσσερις χανούμισσες έρχονται από το βάθος του δρόμου, προφανώς από το τζαμί, ενώ αριστερά ένας Ελληνας με φουστανέλα κάθεται στην άκρη του δρόμου κοιτώντας αδιάφορα. Ο τρούλος του τζαμιού καλύπτεται από φύλλα μολύβδου και ο μιναρές είναι εντυπωσιακός.
Την ίδια κατασκευή έχει και ο μολυβοσκέπαστος τρούλος του τζαμιού το οποίο απεικονίζεται στο έγχρωμο χαρακτικό με τον υπότιτλο «Bazar de Larisse» [Αγορά της Λάρισας} που έχει δημοσιευθεί στο οδοιπορικό του Jacob Bartholdy[8]. Ο τελευταίος είχε επισκεφθεί τη Λάρισα το 1803 και έκανε μια εκτεταμένη περιγραφή της πόλης.
Συμπερασματικά, με κάποια μικρή αμφιβολία μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι και τα δύο χαρακτικά (του Lapeyre και του Bartholdy) απεικονίζουν το τζαμί που υπήρχε στην αγορά της Λάρισας, το Μπαϊρακλί τζαμί.
-----------------------------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Η Θεσσαλία στο οδοιπορικό του περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή (1668). Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Θεόδωρος Παλιούγκας, έκδοση του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, Λάρισα (2001) σελ. 40.
[2]. Όσοι έχουν επισκεφθεί το Άγιον Όρος (άνδρες φυσικά), θα έχουν σχηματίσει μια ιδέα για τους μολυβοσκέπαστους τρούλους από τα Καθολικά των μοναστηριών.
[3]. Μπαϊράκ, στην τουρκική γλώσσα σημαίνει σημαία.
[4]. Στο Ισλάμ μουεζίνης ονομάζεται εκείνος ο οποίος είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να αναγγέλλει την ώρα της προσευχής με τη στεντόρεια φωνή του και να καλεί από το ύψος του μιναρέ τους πιστούς να προσέλθουν στο τζαμί.
[5]. Βλέπε: Η Θεσσαλία στο οδοιπορικό του Εβλιγιά Τσελεμπή, ό. π., σελ. 40.
[6]. Θεόδωρος Παλιούγκας. Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ Α΄, έκδοση Δήμου Λάρισας, Λάρισα (1996) σελ. 277-282.
[7]. Λεπτομερής περιγραφή των υπολειμμάτων του Μπαϊρακλί τζαμί βλέπε: Θεόδωρος Παλιούγκας, ο. π., σελ. 280-282.
[8]. Voyage en Grèce fait dans les années 1803 et 1804 par J. L. Bartholdy. Traduit de l’Allemand par A. du C. Paris (1807). Βλέπε και Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η αγορά της Λάρισας το 1803, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 19ης Απριλίου 1915.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
