Το πρώτο κτίριο που συναντάμε στη γωνία Κενταύρων-Βενιζέλου έχει μια μεγάλη ιστορία. Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας υπήρχε ένα λουτρό (χαμάμ). Σ' αυτό κατέφευγαν οι μουσουλμάνοι για να πλυθούν, πριν πάνε στο τζαμί του Χασάν μπέη που βρισκόταν εκεί κοντά για να προσευχηθούν. Κοντά σε κάθε τζαμί υπήρχε πάντα τρεχούμενο νερό και μόλις άκουγαν τη φωνή του μουεζίνη, ο οποίος τους προσκαλούσε για προσευχή, έπλεναν το πρόσωπο και τα χέρια, άφηναν τα παπούτσια έξω από το τέμενος και στη συνέχεια έμπαιναν μέσα για να απευθύνουν στον Αλλάχ τις προσευχές τους. Το τζαμί του Χασάν μπέη ήταν το μεγαλύτερο και επισημότερο της Λάρισας, είχε κτισθεί από τον Χασάν μπέη, εγγονό του κατακτητή της Λάρισας Τουρχάν μπέη στις αρχές του 16ου αι. πάνω σε γήλοφο στη δεξιά όχθη του Πηνειού, κοντά στη γέφυρα. Σύμφωνα με την παράδοση στη θέση αυτή υπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο ναός αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού και κατά τους κλασικούς χρόνους αρχαίο ιερό προς τιμήν της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας. Το 1908 το τζαμί κατεδαφίσθηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε το κέντρο «Πευκάκια». Πριν από μερικές δεκαετίες ο γήλοφος ισοπεδώθηκε και στη θέση του σήμερα έχει ανεγερθεί πολυώροφη οικοδομή.
Μετά την απελευθέρωση του 1881 πολλοί Τούρκοι εγκατέλειψαν τη Λάρισα και οι πιο εύποροι εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, στην Προύσα, στη Σμύρνη, ενώ άλλοι πιο κοντά, στην Ελασσόνα, στα Σέρβια, στη Θεσσαλονίκη. Αυτοί που έφυγαν ήταν οι πιο φανατισμένοι, οι οποίοι δεν μπορούσαν να ανεχθούν το γεγονός ότι θα έπρεπε να ζήσουν υπό ελληνική κυριαρχία. Οι περισσότεροι όμως έμειναν στη Θεσσαλία, γιατί η Συνθήκη του Βερολίνου του 1878 τους επέτρεπε να διατηρήσουν άθικτες τις απέραντες γαιοκτησίες και τα αστικά κτίσματα που είχαν στην κατοχή τους.
Με τη φυγή των Τούρκων το τζαμί του Χασάν μπέη, το οποίο εξυπηρετούσε τους μουσουλμάνους της περιοχής του Τσούγκαρι, σταμάτησε να λειτουργεί και κοντά σ’ αυτό έκλεισε και το λουτρό. Ένα ευκατάστατο άτομο της παλιάς Λάρισας, ο Βασίλης Σηλυβρίδης, αγόρασε το παλιό τουρκικό λουτρό και στη θέση του ίδρυσε τον «Μεγάλο Καφενέ», ένα μεγάλο καφενείο (αρ. 1), που ήταν το πολυτελέστερο της περιοχής. Το καφενείο δεν πρόσφερε μόνο καφέδες, λουκούμια, τράπουλες και τάβλι, αλλά και θεάματα. Οι ταραντέλες με τις "ξένες αρτίστες" που διασκέδαζαν τους Λαρισαίους στα υπαίθρια παραπήνεια κέντρα, όταν ερχόταν το φθινόπωρο μεταφέρονταν σε κλειστές αίθουσες. Μία απ' αυτές ήταν και ο "Μεγάλος Καφενές". Έστηνε ένα παλκοσένικο και από εκεί έκαναν επίδειξη των μουσικών τους ικανοτήτων "καλλιτέχνιδες", οι οποίες προέρχονταν κυρίως από την Ιταλία και ξεσήκωναν τον ανδρικό πληθυσμό. Όμως πιο δημοφιλέστερη ψυχαγωγία ήταν ο Καραγκιόζης, του οποίου τις παραστάσεις μπορούσαν να παρακολουθούν γυναίκες και μικρά παιδιά[1].
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 το καφενείο το λειτούργησε για ένα διάστημα ο Θεόδωρος Γκόγκας και αργότερα ο Αθανάσιος Ματσαγγιάς το μετέτρεψε σε παντοπωλείο. Λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το παντοπωλείο μεταφέρθηκε στην απέναντι πλευρά της οδού Μακεδονίας, σε κατάστημα ιδιοκτησίας του δικηγόρου Δημ. Γαλανίδη. Τότε το παλιό τουρκικό λουτρό ξανάγινε καφενείο και μάλιστα με καλύτερες από πρώτα προδιαγραφές. Ο νέος ενοικιαστής του, ο Μίμης Δαδαλιάρης, το ανακαίνισε, το επίπλωσε και το έκανε εντευκτήριο θεριακλήδων που ήθελαν να γευτούν έναν καλό καφέ και να δώσουν μονομαχίες στο τάβλι και την πρέφα[2]. Οι δουλειές για τον Μίμη Δαδαλιάρη πήγαιναν καλά, αλλά δεν στάθηκε τυχερός, γιατί σε λίγο κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, άρχισαν οι άγριοι ιταλικοί βομβαρδισμοί της Λάρισας, ήλθε ο μεγάλος σεισμός του 1941 και πριν την είσοδο των Γερμανών στην πόλη τμήμα του Εκστρατευτικού Σώματος των Νεοζηλανδών ανατίναξε τη γέφυρα του Αλκαζάρ[3]. Τα περισσότερα κτίσματα της Λάρισας έπαθαν σοβαρές καταστροφές, οι κάτοικοι σκόρπισαν στα γύρω χωριά και το καφενείο του Δαδαλιάρη υπέστη σοβαρές ζημιές. Το λαβωμένο κτίριο άλλαξε ιδιοκτήτη και όλα τα μεταπολεμικά χρόνια έστεκε θλιβερή ανάμνηση των γεγονότων της κατοχής, μέχρι το 2007. Το χρονολογία αυτή η Συνεταιριστική Τράπεζα Θεσσαλίας το ενοικίασε και έπειτα από επιμελημένες οικοδομικές παρεμβάσεις το μετέτρεψε σε Υποκατάστημά της στη Λάρισα.
Θα περιγράψουμε στη συνέχεια ένα άλλο κτίριο της περιοχή του Τσούγκαρι, το οποίο βρισκόταν επί της οδού Μακεδονίας, απέναντι από το ξενοδοχείο "Η Θράκη", που περιγράψαμε στο σημείωμα της περασμένης Τετάρτης. Ήταν το πανδοχείο «Η Κοζάνη» (αριθ. 2). Ήταν μια απλή διώροφη οικοδομή. Στο ισόγειο υπήρχε το «ξενοδοχείο φαγητού» όπως ονομάζονταν τότε τα εστιατόρια, για να γίνεται η διάκριση από τα «ξενοδοχεία ύπνου». Στον επάνω όροφο υπήρχαν τα υπνοδωμάτια. Η είσοδος για το εστιατόριο ήταν από την οδό Μακεδονίας, ενώ η προσπέλαση του πανδοχείου γινόταν από μια αδιέξοδη πάροδο της οδού Μανωλάκη. Εκεί υπήρχε αυλή, η οποία δεξιά και αριστερά είχε στάβλους για τα ζώα, ενώ στο βάθος της αυλής μια ξύλινη σκάλα οδηγούσε σε μικρό χωλ, το οποίο είχε γύρω του πέντε δωμάτια. Τα κρεβάτια ήταν όλα ξύλινα, σκληρά, τα στρώματα αχυρένια και τα κλινοσκεπάσματα τα έφερνε μαζί του ο ταξιδιώτης. Τον χειμώνα τα πράγματα ήταν δύσκολα, καθώς ο πελάτης έπρεπε να έχει μαζί του και βαρύτερα σκεπάσματα. Ο συνωστισμός ήταν μεγάλος, γιατί σε κάθε δωμάτιο μπορούσε να κοιμηθεί απροσδιόριστος αριθμός επισκεπτών, αναλόγως την εποχή. Όπως καταλαβαίνει κανείς, ο συγχρωτισμός τόσων ατόμων είχε και τις παρενέργειές του.
Ο φωτισμός τα βράδια γινόταν με ένα καντηλέρι τοποθετημένο σε ένα τραπέζι του χωλ. Οι χώροι υγιεινής βρίσκονταν στην αυλή, κοντά στους στάβλους. Ένα τενεκεδένιο δοχείο με βρύση βοηθούσε στην καθαριότητα του προσώπου, ενώ η τουαλέτα, μία και μοναδική, ουσιαστικά ήταν ένας βόθρος. Το πανδοχείο «Η Κοζάνη» αποτελούσε κυρίως εντευκτήριο των Δυτικομακεδόνων. Στους νέους η περιγραφή αυτή των χώρων όπου κατέλυαν οι ταξιδιώτες μπορεί να φαντάζει εξωπραγματική, αλλά δυστυχώς έτσι ήταν η ζωή στη Λάρισα τα δύσκολα εκείνα χρόνια.
Όταν το πανδοχείο "Η Κοζάνη" έκλεισε, το ισόγειο το ενοικίασε ο Μήτσος Μπαρμπούτης και το έκανε πατσατζίδικο και λαϊκό εστιατόριο. Το βάρος της δουλειάς το είχε ρίξει κυρίως στον «πατσά Βορονώφ». Ήταν η εποχή που ο βιολόγος Βορονώφ είχε αναπτύξει τη μέθοδο ανανέωσης των γερασμένων κυττάρων του οργανισμού. Από τη φήμη αυτή επωφελήθηκε ο Μπαρμπούτης και διατυμπάνιζε ότι ο πατσάς του …ανανέωνε τους ανθρώπινους οργανισμούς. Όταν ο Μπαρμπούτης μετακόμισε σε άλλο σημείο, το κτίριο αγοράσθηκε από τον Μήτσο Παπαδημητρίου και τον Τάσο Γκίνο που το μετέτρεψαν σε παντοπωλείο. Κατά τον σεισμό ο επάνω όροφος καταστράφηκε. Σήμερα στη θέση του υψώνεται σύγχρονη οικοδομή.
Στην αρχή της οδού Κενταύρων, απέναντι από τη σημερινή πλατεία Τάκη Γαργαλιάνου, υπήρχε το μεγάλο χάνι του Δανιήλ (αριθ. 3), που έμοιαζε με το χάνι των αδελφών Σαχίνη. Το προτιμούσαν γιατί διέθετε μεγάλους χώρους σταυλισμού των ζώων. Διατηρήθηκε και όταν επικράτησαν τα μηχανοκίνητα μεταφορικά μέσα, γιατί ήταν φθηνό. Στη θέση που βρισκόταν το χάνι του Δανιήλ υψώθηκε πριν από χρόνια πολυώροφη οικοδομή η οποία σήμερα στεγάζει το θαυμάσιο ξενοδοχείο «Αχίλλειον».
-------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός), Ο Καραγκιόζης στην παλιά Λάρισα, εφ. "Λάρισα", φύλλο της 10ης Μαΐου 1976.
[2]. Σε φωτογραφία που ανήκει στη Συλλογή της Φωτοθήκης και αποτυπώνει φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων να διασχίζουν την οδό Μακεδονίας στο ύψος της εισόδου της γέφυρας, στο πεζοδρόμιο του καφενείου διακρίνονται τα τραπεζοκαθίσματα να είναι όλα κατειλημμένα από πλήθος κόσμου.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
