Τιμώντας τη μνήμη του η σημερινή μας εικόνα αναφέρεται σε ένα σπάνιο χαρακτικό το οποίο απεικονίζει τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αχιλλίου όπως ήταν κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας (19ο αι.). Για καλύτερη απόδοση απομονώθηκε λεπτομέρεια του χαρακτικού, η οποία επικεντρώθηκε στη δυτική πλευρά του λόφου της αρχαίας Ακρόπολης της Λάρισας, όπου ανάμεσα στις κατοικίες των χριστιανών του Τρανού Μαχαλά βρισκόταν ο Ναός σε επαφή με το Επισκοπείο. Το χαρακτικό είναι πιστή αντιγραφή φωτογραφίας από επιστολικό δελτάριο του φωτογράφου-ζωγράφου Στέφανου Στουρνάρα από τον Βόλο, το οποίο κυκλοφόρησε περί το 1900 περίπου και εκτυπώθηκε στo τυπογραφείo του Κωνσταντίνου Παρασκευόπουλου στον Βόλο το 1905[1].
Στο κάτω μέρος της εικόνας φαίνεται να κυλούν ήρεμα τα νερά του Πηνειού, η δεξιά του όχθη είναι αδιαμόρφωτη και μόνο μια σειρά δένδρων στο ψηλότερο σημείο της την απομονώνει από τα πρώτα σπίτια της συνοικίας Ταμπάκικα.
Στο επάνω μέρος της εικόνας, πάνω σε χαμηλό ύψωμα και σε πρώτο επίπεδο διακρίνεται διώροφο κτίσμα με αψίδες στο ισόγειο, το οποίο στέγαζε το Επισκοπείο, τους χώρους διαμονής του εκάστοτε Μητροπολίτη και της συνοδείας του καθώς και τους χώρους υποδοχής και φιλοξενίας. Σ' αυτό το κτίριο διέμειναν και οι περισσότεροι ξένοι επιφανείς περιηγητές οι οποίοι επισκέφθηκαν τη Λάρισα κατά τον 19ο αιώνα και μας άφησαν λιτές περιγραφές του. Σε ημέρες με καθαρή ατμόσφαιρα, μπορούσε κανείς από το σημείο αυτό να έχει μια καταπληκτική θέα του μυθικού Ολύμπου και της εύφορης θεσσαλικής πεδιάδος μέχρι και πέρα από τον Τύρναβο. Πίσω από το κτίριο του Επισκοπείου διακρίνεται ο Ναός του Αγ. Αχιλλίου, ένα κτίριο επίμηκες σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με το κεντρικό κλίτος υπερυψωμένο σε σύγκριση με τα πλάγια. Κτίστηκε το 1794, είκοσι πέντε περίπου χρόνια μετά την πυρπόληση του προηγούμενου ναού (1769) στην ίδια ακριβώς θέση. Για να επιτευχθεί αυτό προηγήθηκαν επίμονες προσπάθειες και οδυνηρές δοσοληψίες του Μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου Καλλιάρχη με υψηλόβαθμους αξιωματούχους στην Κωνσταντινούπολη. Πίσω από τον Ναό μόλις διακρίνεται μέρος από τον τρίτο όροφο και το υπερώο του αρχοντικού του Ιωάννη Βελλίδη[2].
Η φωτογραφία πάνω στην οποία βασίσθηκε η φιλοτέχνιση του χαρακτικού αυτού χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1890, και αυτό βασίζεται κυρίως στην αξιολόγηση των κτισμάτων της περιοχής.
Για τη βασιλική του Καλλιάρχη έχουμε πληροφορίες οι οποίες προέρχονται από πολλές γραπτές μαρτυρίες Ελλήνων και ξένων περιηγητών. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές:
--Το 1805, επισκέφθηκε τη Λάρισα ο Αγγλος Edward Dodwell, όμως ο Ναός του Αγίου Αχιλλίου δεν του προξένησε καμία εντύπωση: «Οι Έλληνες έχουν εδώ μόνον έναν ναό, τον καθεδρικό ναό και ο μητροπολίτης τους έχει για φύλακες δύο Τούρκους τους οποίους παραχωρεί η κυβέρνηση». Αντιθέτως για τα τζαμιά της έχει να πει τα καλύτερα λόγια: «Δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στην Ελλάδα τόσο μεγαλοπρεπή τζαμιά, όσο στη Λάρισα».
--Την ίδια χρονιά (1805) ο W. M. Leake σημειώνει: «Το Επισκοπείο και δίπλα του ο μητροπολιτικός ναός δεν είναι αξιόλογα ούτε για το μέγεθος, ούτε και για τον στολισμό τους. Περικλείονται δε από κάποιον μαντρότοιχο, ο οποίος αποτελεί προστατευτικό μέσον κατά των τουρκικών προσβολών».
--Ο Αγγλος ιατρός Henry Holland, το 1812 γράφει: «…παρακολουθήσουμε τη Θεία Λειτουργία στον ελληνικό μητροπολιτικό ναό, ο οποίος είναι και ο μόνος τόπος χριστιανικής λατρείας στη Λάρισα. Είναι ενωμένος με την κατοικία του αρχιεπισκόπου και βρίσκεται στην ίδια απομονωμένη μ’ αυτήν θέση. Το εσωτερικό του ναού είναι σκοτεινό και καταθλιπτικό, η διακόσμηση στην ουσία επιφανειακή, σε μικρή κλίμακα και χωρίς σπουδαίο αισθητικό αποτέλεσμα».
--Το 1823, ο Ιωάννης Λεονάρδος πέρασε από τη Λάρισα, ανέβηκε στον Τρανό Μαχαλά και μας περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση του Ναού: «Εις την εν Λαρίσση διατριβήν μου κατά το έτος 1823, φιλοτιμούμενος δια να ίδω τούτον τον άγιον Ναόν και να προσκυνήσω, εμβήκα εις αυτόν: πλην κατά δυστυχίαν εύρον παρ’ ευχήν μου τούτον τον ιερόν Ναόν μεταμορφωμένον υπό των Οθωμανών εις οπλοφυλάκειον και πυριτοφυλάκειον δια τον μεσολαβούντα τότε πόλεμον. Όθεν φοβούμενος από την αγκαρίαν των Τούρκων, εξήλθον αμέσως χωρίς να δυνηθώ να απολαύσω την ευχήν μου προς ακριβή θεωρίαν του αγίου οίκου τούτου. Αύτη η του ναού μεταμόρφωσις εις οπλοφυλάκειον διήρκεσε περίπου 6 χρόνους, καθ’ όν καιρόν οι εγκάτοικοι της Λαρίσσης στερούμενοι εκκλησίας, ηναγκάζοντο να εκκλησιάζωνται έξω της πόλεως κατά τον ποταμόν εις μίαν με δενδράκια περιφραγμένην εκκλησίαν της αγίας Μαρίνης».
--Το 1839 ο Γάλλος Adolphe Napoleon Didron γράφει τα εξής: «…Η Λάρισα αποτελεί έδρα μητροπολίτου. Ο καθεδρικός ναός, ο οποίος είναι ο μοναδικός ναός που υπάρχει στην πόλη, δεν παρουσιάζει κάτι το αξιοσημείωτο. Κτίσθηκε το 1795[3] και έχει μεγάλο μήκος, χωρίς όμως θόλους και παράθυρα, ενώ τα τρία κλίτη της χωρίζονται με ξύλινους κίονες».
--Ο Γάλλος ιερωμένος Raoul de Malherbe αναφέρει το 1843 τα εξής σχετικά: «…το πρωί της επόμενης ημέρας, καθώς επισκεπτόμασταν την Μητρόπολη, η οποία δεν είχε τίποτε το αξιοσημείωτο εκτός από τη φτώχεια της, παρευρεθήκαμε στη Θεία Λειτουργία, την οποία τελούσε κάποιος ιερέας με ξέπλεκα τα μαλλιά, ριγμένα στους ώμους, μέσα στην πιο βαθειά μοναξιά».
--Τέλος και ο J. L. Ussing το 1846, είναι και αυτός το ίδιο απαξιωτικός: «…η Μητρόπολη βρίσκεται στο βόρειο άκρο της πόλεως, πάνω σε έναν μικρό λόφο δίπλα στον Πηνειό. Ο ναός δεν έχει κάτι το αξιοθαύμαστο και η μητροπολιτική κατοικία δεν διαφέρει σε τίποτε από τα άλλα τουρκικά σπίτια».
---------------------------------------------------------
[1]. Το χαρακτικό προέρχεται από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ, τον οποίο και ευχαριστώ.
[2]. Ο ιδιοκτήτης του δεν έζησε σ’ αυτό για πολύ. Λίγο μετά την ολοκλήρωση της οικοδομής, τον Απρίλιο του 1890 έπεσε στα νερά του Πηνειού και αυτοκτόνησε. Εφημερίδα "Σάλπιγξ», Λάρισα, φύλλο της 11ης Απριλίου 1890.
[3]. Αντί του σωστού 1794.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
