Ειδικά η άποψη για τη μουσική και το θέατρο στη Λάρισα, εδράζεται στην πολύχρονη ιστορική έρευνα της τοπικής ιστορίας της Λάρισας και στις αντίστοιχες εργασίες μου που παρουσιάστηκαν και κατατέθηκαν με δύο συγγενή θέματα, στα Συνέδρια Λαρισαϊκών Σπουδών:
α) Τα θεατρικά δρώμενα της Λάρισας από το 1881 έως το 1910(1)
β) Η Μουσική Ιστορία της Λάρισας από το 1881 μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα(2) .
Το σημαντικό για την εποχή τους, κείμενο του Βάσου Κυλικά, θεωρείται ξεπερασμένο σε μεγάλο βαθμό σήμερα. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει, αν κάποιος μελετήσει συστηματικά το πρωτότυπο χειρόγραφό του και το πιο συμπυκνωμένο κείμενο που δημοσιεύτηκε στα επετειακά «Θεσσαλικά Χρονικά» του 1935(3) .
Ιδιαίτερα στην αρχική περίοδο από το 1881 είναι τελείως λανθασμένη η προσέγγισή του Β. Κυλικά. Α΄). Είτε λόγω έλλειψης παλαιότερων πηγών(4) για τη μουσική γεωγραφία της πόλης και της περιοχής - που είναι το πιθανότερο - αφού ο ίδιος γεννήθηκε το 1908. Β΄). Είτε λόγω της άποψης που είχε, με την υποβάθμιση μέχρι και τον μηδενισμό των διάφορων μουσικών ρευμάτων, πως «τα κλέφτικα τραγούδια και ο πλήρης μονοτονίας έρρινος αμανές, που επί σειρά ετών διέφθειρε την ελληνικότητα της μουσικής» (;). Είναι άλλωστε γνωστό πως ήταν οπαδός της δυτικής ή σοβαρής μουσικής, όπως λεγόταν.
Παρακάτω, πέρα του μηδενισμού κάθε υπαρκτού μουσικού ρεύματος που δεν τον εκφράζει, φτάνει στο σημείο να λέει πως: «Μουσική [και θεατρική] κίνηση συγκροτημένη αρχίζει να παρουσιάζει η Λάρισα γύρω στο 1900 με την ίδρυση του Μουσικού και Γυμναστικού Συλλόγου και τη νεότερη από το 1924».
Με τα παραδείγματα που θα αναφέρουμε με τίτλους, λόγω της στενότητας του χώρου της εφημερίδας, ανατρέπεται η παραπάνω άποψη του Β. Κυλικά, πως πριν το 1900 δεν υπήρχε συγκροτημένη μουσική κίνηση.
Ξεκινάει γράφοντας για τον πρώτο θίασο πως «Κατά το 1885-1888 στη σημερινή οδό Μελετίου[6] λειτούργησε ζυθοπωλείο του Κεφαλλονίτη Φελέκου, που έφερε και τον πρώτο τότε θίασο του Βασίλη Ανδρεανόπουλου». Αυτό βέβαια που γράφει, ο Β. Κυλικάς, δεν ισχύει, διότι: Η πρώτη γνωστή θεατρική παράσταση δόθηκε πολύ νωρίτερα. Δύο μήνες μόνο, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Το όνομα του Θιάσου ήταν «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΘΕΑΤΡΟΝ ΛΑΡΙΣΣΗΣ» και ο τοπικός Τύπος έγραφε: «Ο μικρός θιασάρχης Ι. Βασιλειάδης, τότε ακριβώς, μόλις ελευθερώθηκε ή Θεσσαλία (1881), όρμησε στη Λάρισσα και παίζει, μεταβάλοντας σε θέατρο ένα μικρό τουρκικό σπίτι… εις την διασκευασθείσα φιλοκαλώς οικία του Σεφήκ Μπίμπαση»(5) .
Ο πρώτος δε γνωστός – μέχρι σήμερα – μουσικός θίασος, που ήρθε στη Λάρισα μετά το 1881 ήταν γερμανικός και αποτελούνταν από δεκατρία (13) μέλη(6) . Οι πρώτες άλλωστε μουσικές ομάδες είναι ξένοι μουσικοί και «ωδικοί» θίασοι.
Είναι βέβαιο πως στην πόλη, λόγω της σύνθεσης του πληθυσμού της με βάση τη θρησκευτική τους πίστη (μελέτια), λειτουργούσε και μπολιάζονταν με πολλά μουσικά ακούσματα, όπως οι θρησκευτικοί μουσικοί ύμνοι των μουσουλμάνων που διδάσκονταν στις ιερατικές σχολές, των χριστιανών με την πλούσια βυζαντινή μουσική και των εβραίων λειτουργών «Χαζανίμ» που με τις μελωδικότατες φωνές γοήτευαν τους πιστούς με τις ψαλμωδίες τους. Μα υπήρχε και η αντίστοιχη κοσμική μουσική εκείνης της περιόδου.
Είναι άστοχο να ειπωθεί πως το κλέφτικο τραγούδι και γενικά το δημοτικό δεν «δικαιολογεί ιδιαίτερη μνεία» στη μουσική ιστορία. Έχουμε μάλιστα την τύχη στην περιοχή μας να εκδοθεί πρώιμα, εφτά μήνες πριν ενταχθεί στην Ελλάδα η Θεσσαλία, από τον τότε φοιτητή της Ιατρικής Αθανάσιο Οικονομίδη η συλλογή του, «Τραγούδια του Ολύμπου», με 250 περίπου τραγούδια και δίστιχα. Για εκείνη την εποχή αυτό αποτελούσε πραγματικά εκδοτικό άθλο.
Ένα άλλο συγγενές είδος, ήταν και η βυζαντινή μουσική, ως προς τη δημοτική, αφού η αποτύπωσή της γίνεται με τις βυζαντινές νότες.
Το πρώτο οργανωμένο τμήμα που άκουσαν και απόλαυσαν οι Λαρισινοί ήταν η Στρατιωτική Μουσική, που «επαιάνιζε τρις της εβδομάδος» στο Αλκαζάρ …
Άλλες συλλογικότητες που συμπεριέλαβαν και ασχολήθηκαν μεθοδικά με τη μουσική πριν το τέλος του 19ου αιώνα, ήταν τα σχολεία (Γυμνάσιο, Παρθεναγωγείο, Διδασκαλείο, Τουρκική Σχολή).
Ο «Σύλλογος Φίλων του Λαού» που ήθελε «αι εργατικαί και λοιπαί τάξεις αποφεύγουσι τον μεμολυσμένον των καφφενείων αέρα και σπεύδουσι να μανθάνουν αρκετά μαθήματα».
Η Δημοτική Μουσική που μπήκε κάτω από την προστασία και την οικονομική συντήρησή της πλέον από τον Δήμο, υπό τη διεύθυνση του Ι. Σαρέα και αργότερα του Καμπελμάγερ.
Αυτά τα σημαντικά και συγκροτημένα μουσικά ρεύματα και συλλογικότητες προϋπήρχαν του 1900 …
ΜΠΑΡΜΠΑΣ Α. ΔΗΜΗΤΡΗΣ
takis-mp@hotmail.com
(1) Δημοσιεύτηκε στα «ΠΡΑΚΤΙΚΑ του 7ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών – Λάρισα 22 Οκτωβρίου 2011», Λάρισα 2013, σ.195-216.
(2) Παρουσιάστηκε στο 10ο Συνέδριο Λαρισαϊκών Σπουδών – Λάρισα (Κυριακή) 11.11.2018. Τα «ΠΡΑΚΤΙΚΑ» του Συνεδρίου βρίσκονται υπό έκδοση.
(3) Στο επετειακό λεύκωμα, που δημοσίευσε στα «ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» έκδοσης 1935, σ.270-272.
(4) Ο ίδιος αναφέρει πως τις πληροφορίες τις αντλεί από την εφημερίδα «Μικρά» που εκδιδόταν με διαλείμματα από το 1896 μέχρι και το 1926.
(5) Μπάρμπας Α. Δημήτρης «Τα θεατρικά δρώμενα στη Λάρισα από το 1881 έως το 1910», ΠΡΑΚΤΙΚΑ 7ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών – Λάρισα 22 Οκτωβρίου 2011, σ.199.
(6) Αριθ. 814/11.3.1882 - Παναγιώτη Σκαμβούγερα
