Στη Λάρισα ειδικά, από τους χρόνους της τουρκοκρατίας ακόμη, πραγματοποιείται με μεγάλη επισημότητα, καθώς με το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1856) επετράπη από την Οθωμανική Διοίκηση της Γενί Σεχίρ, ύστερα από αίτημα του Έλληνα πρόξενου, να γίνεται η τελετή της κατάδυσης του Σταυρού από τη μεγάλη γέφυρα στα νερά του Πηνειού, ενώ μέχρι τότε γινόταν μέσα στην εκκλησία. Η ανταπόκριση του κοινού για την ευνοϊκή μεταβολή του χώρου της κατάδυσης ήταν τέτοια, ώστε δεν προσείλκυε μόνον τους χριστιανούς της πόλης, αλλά προσερχόταν μαζικά ο χριστιανικός πληθυσμός και από τα γύρω χωριά. Το περίεργο δε είναι ότι κατά τους τελευταίους χρόνους της τουρκοκρατίας προσέρχονταν στην τελετή κατάδυσης του Σταυρού στη γέφυρα και πολλοί Οθωμανοί μπέηδες να συνεορτάσουν με τους χριστιανούς φίλους που είχαν στη Λάρισα[1]. Στο βιβλίο "Λάρισα. Εικόνες του Χθες" ο Τάκης Τλούπας δημοσιεύει τρεις φωτογραφίες από την τελετή των Θεοφανείων κατά την τουρκοκρατία, ίσως το 1878 ή 1879, αγνώστου μέχρι σήμερα φωτογράφου[2]. Οι δύο απ' αυτές αποτυπώνουν το συγκεντρωμένο μεγάλο πλήθος κόσμου στις δύο όχθες του Πηνειού, η μία την αριστερή όχθη στο Αλκαζάρ με την περιοχή του Πέρα μαχαλά στο βάθος και η άλλη τη δεξιά όχθη με τα σπίτια στο δυτικό πρανές του Λόφου της Ακρόπολης, κάτω από την εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου. Η τρίτη φωτογραφία είναι και η πιο εντυπωσιακή. Απεικονίζει την πέτρινη γέφυρα του Πηνειού γεμάτη κόσμο. Τέσσερες βρακοφόροι κολυμβητές έχουν ανεβεί πάνω στα στηθαία της γέφυρας, έτοιμοι να πέσουν στην κοίτη του ποταμού για να πιάσουν τον Σταυρό μόλις πέσει στα ήρεμα, όπως φαίνονται, νερά του ποταμού, από τα χέρια του μητροπολίτη Νεόφυτου. Στο οδόστρωμα της γέφυρας μπορεί να διακρίνει κανείς τα εκκλησιαστικά λάβαρα, ορισμένους ιερωμένους και αρκετούς αστούς βαριά ντυμένους, πολλοί από τους οποίους φορούν φέσια.
Εκτός απ' αυτές και άλλες φωτογραφίες, αποτυπωμένες σε επιστολικά δελτάρια, έχουν κυκλοφορήσει ευρύτατα. Δύο προέρχονται από τους εκδότες των Αθηνών Πάλλη και Κοτζιά και είναι των αρχών της δεκαετίας του 1900. Η πρώτη με τον αριθμό 375 απεικονίζει τη δεξιά όχθη του Πηνειού και τα κτίσματα της δυτικής πλευράς του Λόφου της Ακρόπολης σε χιονισμένο περιβάλλον και η δεύτερη με τον αριθμό 380 αποτυπώνει τα συμβαίνοντα επάνω στο οδόστρωμα της γέφυρας. Σε μια εξέδρα διακρίνεται αμυδρά ο μητροπολίτης Λαρίσης Αμβρόσιος με μια ομάδα ιερωμένων γύρω του. Η υπόλοιπη γέφυρα είναι γεμάτη από κόσμο, αλλά την καλύτερη θέση έχουν εκείνοι οι οποίοι κατέφυγαν στο ύψωμα όπου βρισκόταν το τζαμί του Χασάν μπέη. Μια άλλη έχει ληφθεί λίγα χρόνια αργότερα και την έχει εκδώσει ο Λαρισαίος βιβλιοπώλης και τυπογράφος Γεώργιος Βελώνης. Το 1929 έχουμε τις πρώτες αεροφωτογραφίες από την τελετή των Θεοφανείων και στις αρχές της δεκαετίας του 1900 ο Ιωάννης Κουμουνδούρος εκτύπωσε και αυτός κάρτες από τη μεγάλη αυτή πανήγυρη.
Στη φωτογραφία του Βελώνη που δημοσιεύουμε σήμερα, ο φωτογράφος στάθηκε στη δεξιά όχθη του ποταμού, περίπου στο ύψος του ναού του Αγίου Αχιλλίου, με πρόσωπο προς τη γέφυρα. Χαμηλά αριστερά αποτύπωσε μια μεγάλη ομάδα ατόμων κάθε τάξεως και ηλικίας. Μικρά κοριτσάκια ντυμένα με όμορφα παλτουδάκια και καπελάκια στο κεφάλι, άνδρες με μωρά στην αγκαλιά, κουστουμαρισμένοι κομψοί κύριοι με καπέλα και μπαστουνάκι, ωραία ντυμένες κυρίες με καπελίνα, και ανάμεσά τους ένα αξιωματικός με επίσημη στολή όπως φαίνεται από το καπέλο που φοράει.
Στο κέντρο της φωτογραφίας απεικονίζονται τα έξι από τα εννέα τόξα της γέφυρας. Οι σκιές των ανθρώπων που βρίσκονται στην όχθη υποδηλώνουν ότι πρόκειται για μια λαμπερή αλκυονίδα ημέρα. Τα νερά φαίνονται ήρεμα, 3-4 βάρκες οι οποίες είναι έτοιμες να παραλάβουν τους κολυμβητές μετά τη κατάδυση του Σταυρού στα κρύα νερά του Πηνειού. Το οδόστρωμα της γέφυρας έχει κατακλυσθεί από κόσμο, ο οποίος προστατεύεται από τα μεταλλικά στηθαία και περιμένει τη μεγάλη στιγμή του εορτασμού των Θεοφανείων.
Πάνω αριστερά διακρίνεται σε ύψωμα ένα τμήμα από το μεγάλο τζαμί της Λάρισας αφιερωμένο στον Χασάν μπέη, με τον μιναρέ του και πιο πίσω εντυπωσιάζουν οι ψηλοί τοίχοι από το κτίριο της Εφορίας Υλικού Πολέμου.
Σύμφωνα με την περιγραφή μπορούμε να χρονολογήσουμε τη φωτογραφία γύρω στα 1905, καθώς το τζαμί είναι ακόμα στη θέση του, ενώ τα ξύλινα χιαστά στηθαία έχουν ήδη αντικατασταθεί από τα σιδερένια.
Η φωτογραφία αυτή είναι μία από τις 25 χρωμολιθόγραφες κάρτες, οι οποίες εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν από τον βιβλιοπώλη της Λάρισας Γεώργιο Βελώνη. Φέρει τον αριθμό 3, είναι χρωμολιθόγραφη και τυπώθηκε μαζί με όλες τις άλλες σε ειδικό εργοστήριο στην Ιταλία. Επί πλέον η συγκεκριμένη κάρτα είναι ταχυδρομημένη το 1920, το κείμενο τού αποστολέα είναι στα γαλλικά και ο παραλήπτης βρισκόταν στο Βέλγιο. Ο Βελώνης είχε το κατάστημά του στη γωνία των σημερινών οδών Ασκληπιού και Κύπρου, απέναντι από το Φαρμακείο του Στέφανου Κυλικά. Οι λίγες αυτές κάρτες του έμειναν ιστορικές για την ευρύτητα των θεμάτων τους, την άριστη χρωματική απόδοση και την αρτιότητα της λήψης των φωτογραφιών. Οι φωτογράφοι των καρτών αυτών είναι άγνωστοι, οι δε χρονολογίες των φωτογραφιών κυμαίνονται από το 1897 μέχρι το 1920 περίπου.
--------------------------------------------------
[1]. "Οθωμανός εκ των εγκρίτων πλησίον εκεί πού ευρισκόμενος, εξέφερε τον θαυμασμόν του επί τούτω τω θεάματι… Εκ του αγιασμού λαμβάνουσι μετά σεβασμού και οι Οθωμανοί βέηδες και ραντίζουσι τα τσιφλίκια των", εφ. "Όλυμπος", Λάρισα, φύλλο της 15ης Ιανουαρίου 1900.
[2]. Λάρισα. Εικόνες του χθες. Φωτογραφίες Τάκης Τλούπας, Κείμενα Νίκος Δ. Νάκος, Λάρισα (1986). Οι αντίστοιχες φωτογραφίες οι οποίες περιγράφονται βρίσκονται στις σελίδες 44, 45 και 46.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
