Καθώς οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα, το τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο (Χαστανιέ)[1] που βρισκόταν στο Αλκαζάρ, όπως ήταν φυσικό σταμάτησε τη λειτουργία του. Το Νοσοκομείο αυτό εκτός από τους Οθωμανούς εξυπηρετούσε κατά διαστήματα και χριστιανούς κατοίκους της πόλης με δωρεάν εξετάσεις και νοσηλεία από χριστιανούς ιατρούς [2].
Με την απελευθέρωση του 1881 εγκαταστάθηκαν στη Λάρισα πολλοί επιστήμονες ιατροί, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν σπουδάσει ή μετεκπαιδευτεί στο εξωτερικό. Όμως η απουσία έστω και στοιχειώδους νοσηλευτικού ιδρύματος στην πόλη ήταν εμφανέστατη. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον φιλάνθρωπο Ιωάννη Παπαϊωάννου ή "μπαρμπα-Γιάννη", γηραιό δικαστικό κλητήρα, να αναλάβει πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός ιδιωτικού νοσηλευτηρίου ολίγων κλινών. Στην ουσία βέβαια θα ήταν ένα άσυλο άπορων ασθενών το οποίο θα πρόσφερε ιατρικές υπηρεσίες σε εθελοντική βάση. στηριζόμενο οικονομικά στον οβολό των αρχών της πόλης και πολλών ευαισθητοποιημένων ατόμων όχι μόνον από τη Λάρισα, αλλά και από την περιφέρειά της.
Ο Μιχαήλ Σάπκας στις «Αναμνήσεις» του γράφει: "Η Λάρισα, επί πολλά έτη μετά την απελευθέρωσιν εστερείτο εντελώς Πολιτικού Νοσοκομείου. Η παντελής έλλειψις τοιούτου ιδρύματος εις πόλιν ανασυγκροτουμένην εκ της πολυετούς δουλείας, με πολύν ξένον κόσμον παρεπιδημούντα, ελθόντα εις Λάρισαν προς μόνιμον εγκατάστασιν εις την απελευθερωθείσαν πόλιν, ήτο πολύ αισθητή κατά τα πρώτα εκείνα έτη της ανασυγκροτήσεώς της, 1881-1890 και κατόπιν.
Κλινικαί ιδιωτικαί προς νοσηλείαν παρεπιδημούντων ξένων δεν υπήρχον ακόμη, ούτε και ξενοδοχεία ύπνου υπήρχον και οι ασθενούντες ενοσηλεύοντο εις τα πανδοχεία.
Είς αγαθός γέρων, Γιάννης Παπαϊωάννου λεγόμενος, υπηρετών ως δικαστικός κλητήρ παρά τοις εν Λαρίση δικαστηρίοις, ξένος και αυτός, μόλις εγκατασταθείς εις την Λάρισαν, Μπαρμπαγιάννης προσαγορευόμενος, συνέλαβε την ιδέαν της ιδρύσεως Νοσοκομείου. Περιτρέχων πεζή με την βακτηρίαν του γήρατος ανά χείρας τας πόλεις και τα χωρία της Θεσσαλίας της δικαστικής περιφερείας Λαρίσης, προς κοινοποίησιν δικαστικών αποφάσεων ή επίδοσιν δικογράφων, ωμίλει παντού περί ιδρύσεως Νοσοκομείου πολιτικού εις Λάρισαν, αναπτύσσων την εντολήν του Χριστού περί φιλαλληλίας και ευσπλαχνίας προς τον πλησίον, και εζήτει τον οβολόν των καλών χριστιανών υπέρ του ανωτέρου σκοπού. Πολλάκις παρεξηγείτο, συκοφαντούμενος ως είς εκ των επιτηδείων γυρολόγων, χρηματιζόμενος εις βάρος των απλοϊκών φιλανθρώπων, υπό το πρόσχημα έργου φιλανθρωπικού. Ο Μπαρμπαγιάννης δεν απογοητεύετο, αλλά ως απόστολος του Χριστού εξηκολούθει το ευγενές και φιλανθρωπικόν έργον του.
Τα συλλεγόμενα χρήματα κατέθετε εις την Εθνικήν ή τα παρέδιδε εις τον Δήμαρχον δια το Νοσοκομείον. Όταν είχε συλλεγεί αρκετόν ποσόν, εγκατέστησε εις έν δωμάτιον της οικίας του (οικία Καθεκλά), απέναντι του Ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, τέσσαρας κλίνας με όλα τα χρειώδη και ετοποθέτει εις αυτάς βαρέως πάσχοντας απόρους ξένους. Τούτους περιέθαλπε προσωπικώς μόνος του, ιατροί δε της πόλεως προθύμως προσέφερον δωρεάν τας ιατρικάς υπηρεσίας των.
Την φιλάνθρωπον ταύτην δράσιν του Μπαρμπαγιάννη, προς άρσιν πάσης υπονοίας δι’ ιδιοτελή εκμετάλλευσιν των πασχόντων, παρηκολούθη και η Δημοτική αρχή, ήτις πεπεισμένη περί των αγνών και μόνον φιλανθρωπικών αισθημάτων του Μπαρμπαγιάννη, την εκ χριστιανικών πεποιθήσεων προερχομένην, επέτρεψε εις αυτόν να περιάγη εις τας εκκλησίας κιβωτίδια προς συλλογήν εράνων υπέρ του Νοσοκομείου".
Ιστορικά λοιπόν είναι καταγεγραμμένο ότι το πρώτο μετά την απελευθέρωση της Λάρισας νοσηλευτήριό της, προήλθε αποκλειστικά από ιδιωτική πρωτοβουλία. Συγκεκριμένα, το 1884 ο Ιωάννης Παπαϊωάννου (Μπαρμπα-Γιάννης) κυκλοφόρησε ένα 16σέλιδο φυλλάδιο με τίτλο "ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ ΛΑΡΙΣΣΗΣ"[3], όπου αναφέρεται στα "αίτια της εκ του μηδενός συστάσεως Πολιτικού Νοσοκομείου εν Λαρίσση υπό την επωνυμίαν “Ρήγας ο Φεραίος”[4] και στην προστασία αυτού υπό των Σεπτών Ανάκτων". Στις πρώτες σελίδες του φυλλαδίου περιλαμβάνεται η πρότασή του "Περί Συστάσεως Φιλανθρωπικού Καθιδρύματος Πολιτικού Νοσοκομείου εν Λαρίσση", η οποία απευθύνεται "Προς το κοινόν της Θεσσαλίας και μάλιστα της πρωτευούσης αυτής Λαρίσσης" και η οποία συντάχθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1884. Στις προτάσεις του μεταξύ των άλλων αναφέρει ότι το Νοσοκομείον θα είναι δυναμικότητος "15 κλινών, μετά του ανήκοντος προσωπικού, Διευθυντού, Ταμείου, Εισπράκτορος, Ιατρού, Μαγείρου, Θυρωρού και τριών Νοσοκόμων".
Σπουδαία ήταν η υποστήριξη της τοπικής εφημερίδας "Πίνδος"[5] στην προσπάθεια του Μπαρμπα-Γιάννη για την ίδρυση Πολιτικού Νοσοκομείου. Με την συχνή αρθρογραφία της πρόβαλλε το έργο του "γηραιού δικαστικού κλητήρος, εμμίσθου παρά τω Εφετείω Λαρίσσης" και με τον τρόπο αυτό αυξάνονταν οι προσφορές στο ταμείο του "Καθιδρύματος". Αρχικά το Δημοτικό Συμβούλιο και ιδιαίτερα ο Δημαρχιακός Πάρεδρος Κων. Μαρκίδης δεν είδε την όλη προσπάθεια σοβαρή και δεν αναγνώρισε το υποτυπώδες Νοσοκομείο, "διότι η σύστασις αυτού προήλθε εξ ανθρώπου μη κατέχοντος επίσημον θέσιν εν τη πολιτεία". Επίσης ο Νομάρχης[6] του παρέσχε μόνον ηθική συνδρομή. Με την άφιξη όμως του Βασιλικού ζεύγους στη Λάρισα, ο Γεώργιος Α΄ και η Όλγα[7], έδωσαν διαταγή στον επιμελητή των Ανακτόρων Γεώργιο Θών να επισκεφθεί το θεραπευτικό κατάστημα του "Μπαρμπα-Γιάννη". Ο Θων κατανόησε την μεγάλη προσπάθεια που κατέβαλλε ο ιδρυτής του, ανέφερε τις εντυπώσεις του στους βασιλείς , αλλά προέβλεπε ότι η ερασιτεχνική αυτή προσπάθεια παρά τις αγαθές προθέσεις του εμπνευστού της, δεν προοιώνιζε κάτι σοβαρό για το μέλλον. Η Όλγα υπέδειξε στον ιατρό Παπαζήση να μελετήσει την προοπτική επιβίωσης του Πολιτικού Νοσοκομείου. Ο τελευταίος συμπέρανε ότι το Ίδρυμα λειτουργεί υποδειγματικά, όμως έχει ανάγκη ηθικής και υλικής υποστήριξης. Κλήθηκε στα ανάκτορα ο ίδιος ο Ιω. Παπαϊωάννου, ο οποίος εξέθεσε στο βασιλικό ζεύγος τις επείγουσες ανάγκες για τη λειτουργία του Νοσοκομείου. Του χορήγησαν άμεσα 400 δραχμές και υποσχέθηκαν ότι κάθε χρόνο θα χορηγούνται για τη λειτουργία του 1.000 δραχμές από τον Γεώργιο Α΄ και 1.000 δραχμές από την Όλγα. Επιπλέον τα φάρμακα θα χορηγούνται δωρεάν από το φαρμακείο του στρατιωτικού Νοσοκομείου και με έξοδα του βασιλιά θα αυξάνονταν τα κρεβάτια σε 25.
Η κατάσταση αυτή παρέμεινε μέχρι το 1890. Στις 22 Νοεμβρίου του έτους αυτού εφημερίδα της Λάρισας έγραφε: «Από του παρελθόντος Σαββάτου οι εις το Πολιτικόν ενταύθα Νοσοκομείον δια χρημάτων του Δήμου μας νοσηλευόμενοι ασθενείς, [εννοεί το φιλανθρωπικό ίδρυμα του Παπαϊωάννου], μετηνέχθησαν εις το δαπάναις του εν Ρωμανία διαμένοντος ομογενούς κ. Ι. Αστ. Κουτλιμπανά ανεγερθέν Νοσοκομείον «Ρήγας Φερραίος»[8].
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Χαστανιέ. Το τουρκικό νοσοκομείο της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 2014 και Ιχνηλατώντας-2014, Λάρισα (2016) σελ. 17-20.
[2]. Ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής σε κείμενό του στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα» της Λάρισας γράφει στις 29 Σεπτεμβρίου 1935 τα εξής: «Εις τον κήπον τούτον [εννοεί το Αλκαζάρ] ήτο άλλοτε μέγα κτίριον χρησιμεύον ως Νοσοκομείον. Εις τούτο, κατόπιν αυστηράς διαταγής του τότε Τούρκου διοικητού, ενοσηλεύοντο δωρεάν και χριστιανοί, τους οποίους επεσκέπτοντο εναλλάξ καθ’ εκάστην οι νεαροί τότε ιατροί Αναστάσιος Ζαρμάνης, Παναγιώτης Θεοχαρίδης, Α. Αστεριάδης [παππούς] και Κων. Μαρκίδης». Οι ιατροί αυτοί μετά την απελευθέρωση διέπρεψαν στη Λάρισα σαν επιστήμονες και δημόσιοι άνδρες.
[3]. Αντίγραφο του φυλλαδίου αυτού, προερχόμενο από το αρχείο του αείμνηστου Αντώνη Γαλερίδη, προσφέρθηκε από την σύζυγό του κ. Κατερίνα Γαλερίδη, την οποία και ευχαριστώ.
[4]. Χαρακτηριστική είναι η σφραγίδα του πρώτου αυτού Νοσοκομείου με την επωνυμία "Ρήγας ο Φεραίος", η οποία δημοσιεύεται.
[5]. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Πίνδος» κυκλοφόρησε στις 5 Αυγούστου 1983. Ήταν δισεβδομαδιαία και είχε μικρό σχήμα. Ο Θρασύβουλος Μακρής αναφέρει ότι η «Πίνδος» κάποια στιγμή μετονομάσθηκε σε «Κίσσαβος».
[6]. Νομάρχης Λαρίσσης την περίοδο εκείνη ήταν ο Θεοχάρης Θεοχάρης.
[7]. Κάθε χρόνο τον μήνα Σεπτέμβριο όταν γίνονταν τα μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια, οι βασιλείς ή μέλη της βασιλικής οικογένειας επισκέπτονταν τη Λάρισα και διέμεναν στα ανάκτορα για ένα τουλάχιστον μήνα.
[8]. Εφ. "Σάλπιγξ", φύλλο της 22ας Νοεμβρίου 1890.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
