Προέρχεται από την πρώτη σειρά καρτών που κυκλοφόρησε ο Βολιώτης ζωγράφος και φωτογράφος Στέφανος Στουρνάρας. Είναι ασπρόμαυρες, με την ένδειξη του τοπίου στο κάτω μέρος της φωτογραφίας και αριθμημένες στην πίσω όψη. Με την ευκαιρία αυτή θα κάνουμε μια αναδρομή γύρω από την ιστορία των επιστολικών δελταρίων και των πρώτων καρτών που κυκλοφόρησαν με θέμα τη Λάρισα.
Από το 1880, πέραν των κλασικών επιστολών είχε επικρατήσει στην Ελλάδα και ένα νέο είδος αλληλογραφίας. Ήταν τα λεγόμενα επιστολικά δελτάρια, τα οποία είναι περισσότερο γνωστά με την ξενική ονομασία cart postals ή μονολεκτικά ως κάρτες. Τα δελτάρια αυτά ήταν απλές υπόλευκες κάρτες, διαστάσεων συνήθως 15 x 10 εκ. περίπου, οι οποίες σταδιακά είχαν αρχίσει να αντικαθιστούν πολλές από τις κλειστές σε φάκελο επιστολές. Στην μια όψη έφεραν έντυπο γραμματόσημο με την κεφαλή του Ερμή, την ένδειξη «ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟΝ ΔΕΛΤΑΡΙΟΝ/CARTE CORRESPONDENCE» και διέθεταν ειδικό χώρο για την διεύθυνση του αποστολέα και του παραλήπτη, ενώ στην άλλη όψη ο αποστολέας έγραφε κάποιο σύντομο μήνυμα.
Όταν αργότερα η φωτογραφική τέχνη είχε πλέον εξελιχθεί, τα επιστολικά δελτάρια έγιναν στις ανεπτυγμένες ταχυδρομικά χώρες εικονογραφημένα, δηλαδή στη μία όψη εκτυπωνόταν κάποια φωτογραφία ή σχέδιο, για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αγοραστή. Συνήθως φρόντιζαν να απεικονίζουν όμορφα τοπία από διάφορες περιοχές, αλλά για τους ρομαντικούς υπήρχαν και κάρτες με εικόνες ερωτευμένων ζευγαριών. Από την πρώτη κιόλας στιγμή τα δελτάρια αυτά έγιναν πολύ δημοφιλή και άρχισαν να κυκλοφορούν μαζικά.
Φυσικό ήταν να ακολουθήσει και η Ελλάδα το πνεύμα της εποχής. Αρχικά εμφανίσθηκαν διάφορες ερασιτεχνικές ιδιωτικές πρωτοβουλίες στον τομέα των εικονογραφημένων δελταρίων. Όμως τα πρώτα εικονογραφημένα φωτολιθογραφικά επιστολικά δελτάρια που απεικονίζουν τη Λάρισα κυκλοφόρησαν λίγο πριν από το 1900 από το χαρτοπωλείο και τυπογραφείο των Πάλλη & Κοτζιά που η επιχείρησή τους βρισκόταν στην οδό Ερμού 8 στην Αθήνα από το 1880. Η εταιρεία αυτή είχε μεγάλη παραγωγή καρτών για όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδος και σήμερα οι απόψεις της Λάρισας αποτελούν σημείο αναφοράς για την ιστορία της μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Είναι αριθμημένες, ασπρόμαυρες και μερικές έχουν επιχρωματισθεί, αλλά όχι με ιδιαίτερη επιμέλεια. Η παλαιότερη απεικόνιση της Λάρισας είναι η υπ’ αριθμ. 374 και φέρει τον υπότιτλο «Πλατεία Καλλιθέας (Ακροπόλεως)». Η φωτογραφία αυτή αποτυπώνει μια μέρα γιορτής πάνω στο Φρούριο. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και σε συνδυασμό με χαρακτικό από την ίδια εκδήλωση της γαλλικής εφημερίδας Le Monde Illustre, η φωτογραφία αυτή χρονολογείται τον Μάρτιο του 1897, παραμονές του ελληνοτουρκικού πολέμου, όταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος μετά την άφιξή του στη Λάρισα παρακολούθησε τη δοξολογία προς τιμήν του στον μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αχιλλίου.
Το 1900 η Γενική Διεύθυνση Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων Ελλάδος προκήρυξε πανελλήνιο διαγωνισμό μεταξύ φωτογράφων και οι 384 καλύτερες κυκλοφόρησαν κατά διαστήματα σε αριθμημένες κάρτες με τοπία και αρχαιότητες απ’ όλη την μέχρι τότε Ελλάδα. Η πρώτη σειρά βγήκε στη αγορά τον Ιούλιο του 1901. Από τα 384 συνολικά εικονογραφημένα δελτάρια της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας, τα οκτώ απ’ αυτά είναι διάφορες απόψεις της Λάρισας. Κυκλοφόρησαν την 1η Μαΐου 1902. Το έντονο ενδιαφέρον των Λαρισαίων για τις πρώτες εικονογραφημένες κάρτες της πόλης μας αποτυπώνεται σε δημοσιεύματα του τοπικού τύπου της εποχής[1]. Είναι λογικό οι λήψεις των φωτογραφιών στις κάρτες της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας να έγιναν σε προγενέστερα χρονικά διαστήματα από την ημερομηνία κυκλοφορίας τους, χωρίς να γνωρίζουμε πότε ακριβώς. Μόνο σε ορισμένες μπορεί να εκτιμηθεί η χρονολογία από την μορφή ή την παρουσία των κτισμάτων που απεικονίζονται και θα πρέπει αυτές να είναι της περιόδου 1898-1899. Στα πρώτα αυτά εικονογραφημένα δελτάρια αναφέρονταν μόνον οι εκδότες οι οποίοι τα εκτύπωναν και τα διακινούσαν χωρίς να αναφέρονται οι φωτογράφοι που είχαν κάνει τις λήψεις.
Κοντά σ’ αυτούς πρέπει να προσθέσουμε και τον Βολιώτη ζωγράφο-φωτογράφο Στέφανο Στουρνάρα (1867-1928), ο οποίος σπούδασε την τέχνη του στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Εργάσθηκε για ένα διάστημα μαζί με τους αδελφούς του κυρίως σε φωτογραφίες πορτραίτα. Τα παλαιότερα επιστολικά δελτάρια είναι της Α΄ σειράς, με φωτογραφίες του 1895-1905. Οι κάρτες της Λάρισας του Στ. Στουρνάρα είναι από δικές του λήψεις, αλλά και από αντιγραφές άλλων φωτογράφων. Μετά το 1905 ασχολήθηκε με τις έγχρωμες κάρτες. Αυτές ουσιαστικά ήταν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι οποίες με μια ειδική χρωμολιθογραφική επεξεργασία με την επιμέλεια του Στουρνάρα ιδιαίτερα στην επιλογή των χρωμάτων, εκτυπώνονταν στην Γερμανία. Οι κάρτες αυτές αποτελούσαν πρωτοπορία για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής, είναι όμορφες και πολλές σε αριθμό.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι απόψεις της Λάρισας μέσα από τα πρώτα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια που κυκλοφόρησαν διάφοροι εκδότες {Πάλλης και Κοτζιάς, Ελληνική Ταχυδρομική Υπηρεσία, Στ. Στουρνάρας, και άλλοι), μας δίνουν την δυνατότητα να αναπλάσουμε με κάποια σχετική ακρίβεια την όψη της πόλεώς μας και κυρίως του κεντρικού τομέα της, έτσι όπως ήταν στις αρχές του περασμένου αιώνα, μόλις είκοσι χρόνια μετά την προσάρτηση της περιοχής μας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.
[1]. «Έφθασαν ήδη από τινος εις το Ταχυδρομείον εις αρκετήν ποσότητα και τα εικονογραφημένα δελτάρια της πόλεώς μας, των οποίων μεγάλη, ως πληροφορούμεθα, γίνεται ζήτησις …», εφ. «Όλυμπος», Λάρισα, φύλλο της 7 Ιουλίου 1902.
* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
