Στοιχεία αχάλαστα". Πάνω από 300 χορευτές κάθε ηλικίας, φορώντας χίλιες περίπου λαϊκές ενδυμασίες από κάθε γωνιά της Ελλάδος και είκοσι μουσικοί και τραγουδιστές σαγήνευσαν κυριολεκτικά το κοινό. Ο Δημήτρης Τσιπλακούκης με μοναδική μαεστρία διηύθυνε την μεγάλη αυτή ομάδα των εκτελεστών με τρόπο που κράτησε το ενδιαφέρον του ακροατηρίου αμείωτο καθ' όλη τη διάρκεια της σχεδόν τρίωρης παράστασης και το Διοικητικό Συμβούλιο του Λυκείου έφερε σε πέρας αλάνθαστα μια οργάνωση με πολλές απαιτήσεις. Κατά κοινή ομολογία ήταν η τελειότερη μέχρι σήμερα εκδήλωση του Λυκείου Ελληνίδων της πόλεώς μας και μία από τις ομορφότερες εκδηλώσεις του φετινού καλοκαιριού στη Λάρισα.
Το κοινό, εκτός των άλλων, σαγηνεύθηκε και από τον πλούτο, την ομορφιά και τον στολισμό των λαϊκών ενδυμασιών οι οποίες παρήλασαν πάνω στη σκηνή. Το γεγονός αυτό μου δίνει την ευκαιρία να περιγράψω μια λαϊκή φορεσιά, η οποία πριν 200 και πλέον χρόνια χρησίμευσε σαν νυφικό φόρεμα στην Ειρηνούλα Άρτη-Καψάλη, προγονή του στρατηγού Ιωάννη Άρτη και ήταν το γαμήλιο δώρο του Αλή πασά στην κόρη του Μεσολογγίτη οπλαρχηγού Χρήστου Καψάλη. Η φορεσιά αυτή πέρασε και από τη Λάρισα το 1904, όπως θα δούμε πιο κάτω. Αναφερθήκαμε και παλαιότερα στον στρατηγό Ιωάννη Άρτη και το αρχοντικό του που βρισκόταν στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου[1]. Ο παππούς του στρατηγού Χριστάκης Άρτης ήταν γραμματικός στην αυλή του Αλή πασά. Κάποια στιγμή ο μεγάλος βεζίρης θέλησε να τον αποκαταστήσει και σκέφθηκε να τον προξενέψει με μια από τις πολλές εγγονές του «άσπονδου» φίλου του στο Μεσολόγγι Χρήστου Καψάλη. Του πρότεινε να δώσει στον γραμματικό του για νύφη την εγγονή του Ειρηνούλα. Μάλιστα ο Αλή πασάς προθυμοποιήθηκε να είναι παράνυμφος στον γάμο τους. Επειδή όμως αυτός για θρησκευτικούς και άλλους λόγους δεν μπορούσε να παραστεί, πρότεινε να τον εκπροσωπήσει, ο υποτακτικός στην αυλή του Θεόδωρος Γρίβας. Ο γάμος έγινε το 1807 στο Μεσολόγγι και ο Γρίβας έφερε μαζί του πολλά και πλούσια δώρα του Αλή πασά προς τη νύφη. Το σπουδαιότερο όμως απ’ όλα ήταν το νυφικό που ράφτηκε με εντολή του Αλή στα καλύτερα εργαστήρια των Ιωαννίνων ειδικά για την Ειρηνούλα, ένα χρυσοΰφαντο φόρεμα μεγάλης αξίας. Την ιστορία αυτού του πλούσιου και ιστορικού νυφικού θα παραθέσουμε στη συνέχεια, καθώς αν και έχουν περάσει διακόσια και πλέον χρόνια από την κατασκευή του, διατηρείται ακέραιο μέχρι σήμερα.
Το ζευγάρι Χριστάκη και Ειρηνούλας μετά τον γάμο τους το 1807 εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι. Με την επανάσταση του 1821 ο Χριστάκης Άρτης σκοτώθηκε και η Ειρηνούλα έμεινε μόνη με τα δυο μικρά αγόρια της στο Μεσολόγγι. Όταν άρχισε η πολιορκία της πόλεως από τους Τούρκους, παράχωσε όλα τα πολύτιμα υπάρχοντά της, μεταξύ των οποίων και την νυφική φορεσιά και με την έξοδο του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 αιχμαλωτίσθηκε μαζί με τα δυο αγόρια της. Η ίδια τελικά βρέθηκε στην Πρέβεζα, ενώ τα δυο παιδιά της αγνοούσε που βρίσκονταν. Το 1828 με τη βοήθεια γνωστών της γύρισε στο Μεσολόγγι. Ο μεγάλος γιος της ο Γιώργος, έπειτα από πολλές περιπέτειες κατόρθωσε να επιστρέψει στην πατρίδα του σπουδαγμένος δικηγόρος. Νυμφεύθηκε την Ελένη, η οποία, με προτροπή της Ειρηνούλας, φόρεσε στον γάμο της το νυφικό φόρεμα του Αλή πασά. Από τα παιδιά τους ο Ιωάννης Άρτης, απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, μετατέθηκε το 1900 στη Λάρισα, ως υπίλαρχος. Το 1904 νυμφεύθηκε την Καλλιόπη Κολόμβου, θετή κόρη του Κωνσταντίνου και της Αικατερίνης Δημητριάδη[2], η οποία σύμφωνα με την παράδοση της οικογένειας Άρτη, φόρεσε και αυτή το νυφικό φόρεμα της Ειρηνούλας, που έφερε ο Ιωάννης Άρτης από το Μεσολόγγι.
Το νυφικό φαίνεται ότι εντυπωσίασε τους Λαρισαίους και περισσότερο απ' όλους τον φωτογράφο Ιωάννη Παντοστόπουλο. Αυτός βρήκε μια όμορφη Λαρισαία κόρη[3], την έντυσε με την στολή που προφανώς δανείσθηκε από τον Ιωάννη Άρτη και με τη φωτογραφία αυτή ο Παντοστόπουλος πήρε το χρυσό βραβείο το 1905 σε Πανελλήνια Έκθεση Φωτογραφίας[4].
Το 1905 ο Ιωάννης και η Καλλιόπη Άρτη απέκτησαν την πρώτη κόρη τους που πήρε το όνομα της προγιαγιάς της Ειρήνης (Νίνα) και το 1912 στη Ραψάνη γεννήθηκε η άλλη κόρη τους η Λουκία, η οποία έζησε μέχρι το 2013. Ανάδοχος στην βάπτιση της Νίνας ήταν η σύζυγος του ανθυπίλαρχου Ανδρέα Βερύκιου, Ζωή Αλμέιδα[5].
Προπολεμικά στο Μεσολόγγι και σε εορτασμό της Εξόδου, με παράκληση της επιτροπής εορτασμού, την ενδυμασία αυτή φόρεσε η Νίνα Άρτη, κόρη του στρατηγού Ιωάννη Άρτη και θαυμάσθηκε απ’ όλους τους παρευρισκόμενους. Ο δήμαρχος τότε των Ιωαννίνων Πυρσινέλος, που βρέθηκε στις εορταστικές εκδηλώσεις και είχε ήδη μελετήσει τις σωζόμενες στολές της Κυρά-Φροσύνης, βεβαίωσε ότι η συγκεκριμένη ενδυμασία της οικογένειας Άρτη ήταν ασυγκρίτως ανώτερη. Ακόμη και σήμερα παγκοσμίου φήμης διακοσμητές Μουσείων Τέχνης επισκέπτονται την κάτοχο της ενδυμασίας αυτής και ζητούν να την εξετάσουν, γιατί τους εντυπωσιάζει ο τρόπος του κεντήματος που τους φαίνεται να είναι άγνωστος, ιδίως το κέντημα της φούστας. Η ενδυμασία αυτή είναι χρυσοκέντητη και η ιστορική της διαδρομή (δώρο του Αλή πασά, κρυμμένη επί χρόνια μέσα στη γη κατά την διάρκεια των πολιορκιών του Μεσολογγίου και της αιχμαλωσίας της Ειρηνούλας Άρτη από τους Τούρκους, η χρήση της από τις νύφες της οικογένειας Άρτη κατά την διάρκεια του γάμου τους και η διάσωσή της μέχρι σήμερα) την καθιστούν εκτός από έργο τέχνης, ένα οικογενειακό κειμήλιο και ένα σπουδαίο αντικείμενο του νεώτερου ελληνικού λαϊκού πολιτισμού.
Σήμερα το νυφικό αυτό βρίσκεται στην κατοχή της εγγονής του Ιωάννη Άρτη από την κόρη του Νίνα Ξυραδάκη, την Ελένη Ξυραδάκη και υπάρχει η σκέψη να δωριθεί στο Μουσείο Μπενάκη.
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο στρατηγός Ιωάννης Άρτης, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, 18 και 25 Μαΐου 2016.
[2]. Η Καλλιόπη Κολόμβου του Ιωάννου ήταν θετή κόρη του Κωνσταντίνου (1819-1886) και της Αικατερίνης Δημητριάδου. Το 1896, σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε τον πολύ μεγαλύτερό της δικηγόρο Κωνσταντίνο Ασημάκη. Η προίκα που της αναλογούσε ανερχόταν σε 350 ακίνητα. Βλέπε: Μπάρμπας Δημήτριος, «Δύο προικοσύμφωνα της οικογένειας Δημητριάδη (1891-1896)», περ. Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 64, Λάρισα (2013) σελ. 341-344. Το ζευγάρι απέκτησε τρία τέκνα, όμως ο Ασημάκης που έπασχε από σακχαρώδη διαβήτη πέθανε τον Οκτώβριο του 1899 αιφνιδίως στην έδρα κατά τη διάρκεια μιας δίκης (μαρτυρία Αθηνάς Άρτη-Ζέζα).
[3]. Η εφημερίδα των Αθηνών "Ελλάς", της 19ης Οκτωβρίου 1908, η οποία δημοσίευσε την φωτογραφία του Παντοστόπουλου με την Λαρισαία κόρη ημικεκλιμένη να φοράει την νυφική φορεσιά, αναφέρει ότι ήταν η Θάλεια Χαιρέτη, ενώ ο Γιώργος Γουργιώτης σε άλλη φωτογραφία της ίδιας κόρης σε όρθια στάση και με την ίδια φορεσιά, αναφέρει ότι ήταν η δεσποινίς Δρίτσα. Βλέπε: Γουργιώτης Γεώργιος, Μικρά Μελετήματα, Λαρισαίοι Φωτογράφοι του τέλους του 19ου αιώνα έως το 1940, Αθήνα, (2000) σελ.131-132. Από τις φωτογραφίες αυτές λείπει ο κεφαλόδεσμος, ο οποίος υπάρχει σε άλλες φωτογραφίες της ίδιας στολής, την οποία φοράει η σύζυγος του στρατηγού Άρτη, Καλλιόπη.
[4]. Κατά την εφημερίδα "Ελλάς" ο Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φωτογραφίας έγινε στον Βόλο, ενώ κατά τον Γιώργο Γουργιώτη έγινε στην Αθήνα.
[5]. Βλέπε: εφ. "Μικρά", φύλλο της 8ης Φεβρουαρίου 1906. Από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ.
* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
