Τα τραγικά θύματα ακραίων εθνικισμών εμφυλίων- κατακτητικών πολέμων

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Του Τάσου Πουλτσάκη20 Ιουνίου. Παγκόσμια ημέρα των προσφύγων. Ημέρα περισυλλογής, μνήμης, σοβαρού προβληματισμού κι ενός σπαρακτικού ΓΙΑΤΙ. Η στήλη τιμά αυτή την ημέρα και συμμετέχει με το σημερινό αφιέρωμα, αφού ο ίδιος ο γράφων, είναι γόνος τρίτης

γενιάς προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας (σήμερα ανήκει στη Βουλγαρία).
Το διεθνές Δίκαιο θεωρεί πρόσφυγες εκείνους τους ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, εξ αιτίας βάσιμου φόβου δίωξης με βάση τη φυλή, το θρήσκευμα, τις πολιτικές πεποιθήσεις, την εθνικότητα ή τη συμμετοχή σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα.
Εδώ, πρέπει να ξεχωρίσουμε τα προσφυγικά κύματα, από τις μετακινήσεις φύλων της 2ης χιλιετίας π.Χ., όπως είναι τα πρωτοελλαδικά φύλα των Αχαιών, Δωριαίων, Ιώνων, Αιολών, Μινύων που εισέβαλαν στην ελληνική επικράτεια.
Ο αιματηρότατος Τουρκοβενετικός πόλεμος της Κρήτης (1645-1669) και κυρίως του Χάνδακα (Ηράκλειον), ο οποίος, για τον Καθηγητή της Ιστορίας, Απ. Βακαλόπουλο, ήταν «ο τρομερότερος, ο πιο καταστρεπτικός πόλεμος που έγινε ποτέ στην ανθρωπότητα», με τους 600.000 Τούρκους και τους 100.000 Χριστιανούς (Βενετούς-Τοσκανούς) νεκρούς, χωρίς να υπολογίζονται οι άμαχοι και οι Κρήτες πολεμιστές (Α. Νενεδάκης), προκάλεσε κύματα προσφύγων, οι οποίοι κατέφυγαν στα Επτάνησα, που κατείχαν τότε οι Βενετοί. Στα «Κρητικά Χρονικά» του 1951, αναφέρονται κατάλογοι προσφύγων Κρητών στη Ζάκυνθο, που έπαιρναν επιδόματα, χρήματα, τρόφιμα. (Μέρτζιος - Α. Νενεδάκης σελ. 61). Ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, ποιητής του «Κρητικού πολέμου» που ζει τα γεγονότα, δεν συμφωνεί με τη φυγή των προσφύγων – κι ας κατέφυγε ο ίδιος τελικά στην Κέρκυρα – «κλαίει και οδύρεται», και τους προτρέπει να παραμείνουν στο νησί: «Ρωμαίοι αγαπημένοι μου κι ανάπαυση του νου μου, / καύχημα του στομάτου μου κι ολπίδα του κορμιού μου· / γιάνταθένα μου φύγετε, γιάντα θα μ` αρνηθείτε, / μα τάσσω σας με δάκρυα θένα μου θυμηθείτε». («Κρητικός πόλεμος» Εισαγ. Α. Νενεδάκη σελ. 113,114).
Η Ανατολική Ρωμυλία, το 1365, καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, οι Έλληνες κάτοικοί της, διατηρούν τη γλώσσα τους, το θρήσκευμα, τα ήθη-έθιμα, τη μουσική και τους χορούς τους, ενώ στα μέσα του 17ου αιώνα, υποδέχονται Έλληνες από τα Επτάνησα-Ήπειρο και ενισχύεται ο πατριωτισμός τους. Η περιοχή αυτή ακμάζει, αρκετοί έμποροι προκόβουν (Μαρασλής, Κουμπάρης), εκμεταλλευόμενοι τα λιμάνια του Πύργου, της Μεσημβρίας, της Σωζόπολης. Οι Βούλγαροι, παρά του ότι είναι φόρου υποτελείς στο Σουλτάνο, δεν βλέπουν με καλό μάτι την πρόοδο των Ελλήνων της Α.Ρ., οι οποίοι μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1876-1877) και σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βερολίνου (1877), αποκτούν την αυτονομία τους με την κηδεμονία των Μεγάλων Δυνάμεων και την προστασία του Σουλτάνου.
Φουντώνει ο Βουλγαρικός εθνικισμός, ιδρύεται κομιτάτο(1) και κηρύσσεται πραξικοπηματικά η Ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με το βουλγαρικό κράτος, φυσικά με τη σύμφωνη γνώμη των Τούρκων και τη σιωπηρή ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων.
Κλείνουν ελληνικά σχολεία, αποσπάται η βουλγαρική εκκλησία από το Πατριαρχείο, δημεύονται περιουσίες κι αρχίζουν οι διώξεις. Τα πρώτα προσφυγικά κύματα έρχονται στην Ελλάδα το 1905-1906 που σκορπίζουν στους νομούς Έβρου, Ροδόπης, Κιλκίς, Λάρισας, Πέλλας. Ο Μ. Καραγάτσης, στον «Συνταγνατάρχη Λιάπκιν», γράφει για τους πρόσφυγες της Φιλιππούπολης της Λάρισας (…) Ήρθαν πρόσφυγες απ` τη Βουλγαρία, πριν το 1912. Είναι καλοί άνθρωποι, γεροί δουλευτάδες και μαζεμένοι νοικοκυραίοι. Έχουν γυναίκες όμορφες… (…). Ο ερχομός των κατατρεγμένων, δυσαρεστεί κάποιους, όπως συνήθως συμβαίνει… ενώ η εφημερίδα «Αλμυρός, εφημερίς εθνική», στο φύλλο της 11ης Οκτωβρίου 1906, γράφει σχετικά (…) Υπό εθνικήν έποψιν είναι ασύμφορος η εν Θεσσαλία και αλλαχού της ελευθέρας Ελλάδος εγκατάστασις των εκ Βουλγαρίας προσφύγων (…).
Με την είσοδο του 20ου αι. εκδηλώνονται οι εθνικιστικοί μαξιμαλισμοί των γειτόνων μας, ας μη ξεχνάμε, και των Γερμανών, που κρατούν σφιχτά στο χέρι την μπαγκέτα του μαέστρου στην ορχήστρα… Είδαμε στη Βουλγαρία οι διώξεις των Ελλήνων πού οδήγησαν, τώρα, στην Τουρκία οι Νεότουρκοι, το 1908, σχεδιάζουν και …μελετούν τα επόμενα βήματά τους. Η απόφαση για την εξόντωση του Ποντιακού Ελληνισμού, το 1911, παίρνεται ομόφωνα, και με τη συνδρομή του …ιδεολόγου – καθοδηγητή - δήμιου Γερμανού στρατάρχη Λίμαν φον Σάντερς, παίρνει μπροστά η …μηχανή. Υποχρεωτική στράτευση όλων των Ελλήνων (προκαλεί μαζική φυγή προς τη Ρωσία) και αποστολή τους στα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου που μόλις έχει αρχίσει, γενική επιστράτευση των ηλικιών 15-45 ετών, ένταξη στα Τάγματα Εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού), εκτοπίσεις, λεηλασίες, βιασμοί, σφαγές με αρχηγό τον χωλό δήμαρχο Τοπάλ Οσμάν… (…) Τους πηγαίνανε για τη Μαγνησιά. Εκεί τις πρώτες μέρες, μέσα σε μια ντερεδιά (φαράγγι), θερίσανε με τα πολυβόλα 40.000 αιχμαλώτους (…) (Δ. Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα σελ. 300).
Η λήξη του πολέμου βρίσκει την ηττημένη Τουρκία ανίσχυρη, αφού η Ιταλία καταλαμβάνει την Αττάλεια κι ο Ελ Βενιζέλος, την Πρωτομαγιά του 1919,λέει στο διάγγελμά του: «Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει τη Σμύρνην, ίνα ασφαλίσει την τάξιν». ΤΑ ΝΕΑ 30/8/2003. Το ίδιο έτος, ο Κεμάλ, αποβιβάζεται στη Σαμψούντα κι αρχίζει να εφαρμόζει το δικό του σχέδιο…
Η κατάρρευση του μετώπου (1922), φέρνει στον ελληνικό στρατό τον πανικό, και οπισθοχωρεί, ενώ οι άμαχοι, παίρνοντας μαζί τους ό,τι μπορούν, τρέχουν να σωθούν στο λιμάνι της Σμύρνης, φωνάζοντας, «Έρχονται οι Τσέτες». Η εφημερίδα «Σύδνεϋ Μόρνινγκ Χέραλντ» στο φύλλο της 18- 9-1923, λίγες μέρες πριν μπουν οι Τούρκοι στην πόλη, γράφει: «Υπάρχουν 300.000 πρόσφυγες μέσα στην πόλη. Όλα τα συμμαχικά πλοία γέμισαν. Η Σμύρνη αφανίστηκε, εκτός από την άθλια τουρκική συνοικία. Η φωτιά κάλυψε μια περιοχή 2 τετρ. μιλίων» (Βλ. Αγξίδης Καθημερινή 24/9/2000). Κι εδώ, δεν θα λείψουν οι απροσάρμοστοι. Πρόσφυγας απ` τη Σμύρνη, αφηγείται: «Οι Χιώτες, όταν είδαν πως έφερε το πλοίο πρόσφυγες, βάλανε τους γαϊδάρους στα σπίτια…».
Ο Νίκος Καζαντζάκης, στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», βάζει δύο ιερείς, τον ντόπιο παπα-Γρηγόρη, να ρωτά τον πρόσφυγα παπα-Φώτη, που αναζητά γη για να ριζώσουν οι πρόσφυγες:
-Μα τώρα, τι ζητάς από μας;
-Χώματα, αποκρίθηκε ο παπα-Φώτης, να ριζώσουμε… να σπείρουμε, να θερίσουμε, να φάει το γένος» σελ. 48, 1974. Θα ήταν σοβαρή παράλειψη να μην αναφερθούμε και σε μια άλλη κατηγορία προσφύγων, των πολιτικών, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου 1945-1949, κατέφυγαν στις Ανατολικές (τότε Σοσιαλιστικές) χώρες της Ευρώπης, θύματα των παθών και του μίσους μιας ταραγμένης εποχής.
Σμυρνιός ο ίδιος, ο Χρ. Σολομωνίδης, ανεβάζει τους εκτοπισθέντες Έλληνες Μικρασίας, Ανατολ. Θράκης, Πόντου, σε 733.859 κι απ` αυτούς, επέστρεψαν μόνο 132.841… (1) κομιτάτο Βουλγ. οργ. με σκοπό την κυριαρχία της Β. στη Μακεδονία (1893) κι αργότερα για την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Βοηθήματα
Θ.Καρζή. Οι χαμένες πατρίδες των Ελλήνων 1973
Θ.Βερέμης-Β.Κρεμμύδας. Ο σύγχρονος κόσμος Γνώση 1982
Ν.Σβορώνος. Ανάλεκτα νεοελλ. ιστ. και ιστοριογραφίας Θεμέλιο 1982
Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής. Κρητικός πόλεμος. εκδ. εισαγ. Α.Ν.Νενεδάκης 1979
Φιλιππούπολη. Κοιτίδες του Ελληνισμού αρ. 19 Καθημερινή
Ελληνικές πατρίδες Αφιέρωμα. Εκπαιδευτήρια Μαίρης Ν. Ράπτου2008 Λάρισα
Π.Κ. Ενεπεκίδη Άουσβιτς εν ροή η ποντιακή γενοκτονία Καθημερινή 17/8/1997
Μικρασιατική καταστροφή ΤΑ ΝΕΑ 30/8/2003, 1/9/2003 Θαν. Αντωνόπουλος