Περιβαλλόμενοι εν τη απομακρύνσει των από ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκώς προς αυτά, αφομοιούντες παρά αφομοιούμενοι, αποτελούσι τον ισχυρότερον τύπον της ελληνικής φυλής».
(Στρατηγός Καθενιώτης, σύμβουλος του Ελευθερίου Βενιζέλου).
Γνωρίζουμε πως την πτώση της Βασιλεύουσας Κων/λης το 1453 ακολούθησε η πτώση ή μάλλον η παράδοση της Τραπεζούντας το 1461.
Η Τραπεζούντα από το 1204 έως το 1461 υπήρξε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος και για την ακρίβεια της Ρωμανίας. Ο γεωγραφικός χώρος που ασκούσε εξουσία είναι περίπου αυτό που λέμε «Ιστορικός Πόντος» και είναι περίπου τα σημερινά βορειοανατολικά παράλια του σημερινού κράτους της Τουρκίας.
Οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας έφεραν το όνομα «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων». Ως κατάλοιπο αυτού είναι το γεγονός του αυτοχαρακτηρισμού των κατοίκων του Ιστορικού Πόντου ως Ρωμαίων. Ακόμα και σήμερα στην περιοχή της Τραπεζούντος μεγάλη πληθύς των κατοίκων αυτοαποκαλούνται Ρωμαίοι και η γλώσσα που ομιλούν Ρωμαϊκά ή Ρωμαίικα ή Ρούμτσα. Εξάλλου πολλοί από εμάς έχουμε ανάμνηση των παππούδων μας που αποκαλούσαν των εαυτό τους ως Ρωμαίο και Ρωμαίησα.
Ό,τι συνέβη στις περισσότερες Ελληνικές χώρες, συνέβη και στον Πόντο. Οι Έλληνες μετά την κατάλυση της πολιτικής και στρατιωτικής τους εξουσίας ξεκίνησαν αντίσταση. Δεν ήταν μια οργανωμένη αντίσταση, αλλά είχε διάφορες αιτιολογίες. Κάποιοι «πήραν τα βουνά» για τον φόβο αντιποίνων, άλλοι για να αποφύγουν τον Γενιτσαρισμό των παιδιών τους και άλλοι για τον φόβο του βιαίου εξισλαμισμού. Πάντως πολλές οικογένειες, ιδιαιτέρως αυτές που είχαν οικονομική άνεση εκπατρίστηκαν από την Τραπεζούντα προς την Κωνσταντινούπολη, την Ρωσία, την Βλαχία, την Πελοπόννησο, κλπ. Το σύνολο του λαού υπέστη τα πάνδεινα, εκτός από ορισμένες χρονικές περιόδους και εκτός από ορισμένες περιοχές που έχαιραν κάποιας αυτονομίας.
Οι εσωτερικές μετακινήσεις ολόκληρων πληθυσμών υπήρξε ένα σχεδόν συνεχές φαινόμενο, είτε εξαιτίας οικονομικών λόγων, είτε εξαιτίας πιέσεων.
Αλλά, πότε ξεκίνησε η αντίσταση εναντίον του κατακτητή; Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Τραπεζούντα το 1461 αυτοκράτορας ήταν ο Δαυίδ ο Μέγας Κομνηνός. Την 1η Νοεμβρίου η Εκκλησία πλέον εορτάζει την μνήμη «…τω ξίφει τελειωθέντων Δαυίδ του Μεγάλου Κομνηνού, Βασιλέως Τραπεζούντος, και των τριών αυτού υιών Βασιλείου, Γεωργίου, Μανουήλ και του ανηψιού αυτού Αλεξίου του διαδόχου εν έτει 1463». Ο Δαυίδ ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας Τραπεζούντος με καταγωγή από την οικογένεια των Κομνηνών. Οι Κομνηνοί εβασίλευσαν μετά το 1204, έτος πτώσης της Κωνσταντινουπόλεως στους Σταυροφόρους.
Κατά την πολιορκία της Τραπεζούντος από τον Μωάμεθ τον Β’ υπήρξε το δίλημμα: αγώνας ή συνθηκολόγηση; Αν γινόταν αγώνας, θα επακολουθούσε η σίγουρη ήττα και συνεπώς καταστροφή και σφαγές, ενώ με την συνθηκολόγηση υπήρχε ένα ενδεχόμενο σωτηρίας του λαού από τον εξανδραποδισμό. Έτσι λοιπόν στις 15 Αυγούστου του 1461 παρέδωσε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας Τραπεζούντα, ώστε να γλυτώσουν οι κάτοικοί της από τον βίαιο θάνατο.
«Όταν ο Δαβίδ παρουσιάσθηκε στον Μωάμεθ αυτός του πρότεινε ένα από τα δύο,ή να μείνει ζωντανός, εφόσον απαρνηθεί την πίστη του, ή να θανατωθούν αυτός και όλη η οικογένειά του. Από την τρομερή αυτή πρόταση ὁ Δαβίδ διάλεξε την δεύτερη λύση λέγοντας με παρρησία στον Μωάμεθ ότι : «Κανένα μαρτύριο δεν πρόκειται να με φέρει στο σημείο ν’ απαρνηθώ την πίστη των πατέρων μου». Έτσι πέρασε ὁ Δαβίδ στην αιωνιότητα ανταλλάσσοντας τη βασιλική αλουργίδα με το φωτοστέφανο του μάρτυρα».
(Ιερά Μητρόπολις Δράμας).
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
Εξαιρετικό δείγμα της αντίστασης των Ελλήνων του Πόντου κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είναι οι Νεομάρτυρες με απαρχή, σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλο, τον Βασιλέα Δαυίδ. Υπάρχουν δεκαοκτώ καταγεγραμμένοι νεομάρτυρες και το βέβαιο είναι πως υπάρχει μεγάλη πληθύς αγνώστων Νεομαρτύρων. Τους αναφέρουμε επιγραμματικά.
-Πέτρος ο Τραπεζούντιος, ιερέας, που μαρτύρησε στην Τραπεζούντα το 1461.
-Ιωάννης ο Τραπεζούντιος, έμπορος, που μαρτύρησε στο Ασπρόκαστρο της Ουκρανίας το 1492.
-Ιορδάνης ο Τραπεζούντιος, καζαντζής, που μαρτύρησε στην Πόλη το 1650.
-Συμεών ο Τραπεζούντιος, χρυσοχόος. Μαρτύρησε στην Πόλη το 1653.
-Παρασκευάς ο Τραπεζούντιος, ο οποίος υπήρξε άρχοντας της Τραπεζούντας και μαρτύρησε το 1659.
-Κασάνδρα Υψηλάντη, γόνος της οικογένειας Υψηλαντών και που μαρτύρησε το 1677 στην Πόλη.
-Ελένη η Σινωπίς, δεκαπεντάχρονη νεομάρτυρας από την Σινώπη του Δυτικού Πόντου και που μαρτύρησε τον 18ο αιώνα.
-Ηλίας ο Τραπεζούντιος. Κρεμάστηκε από τους Τούρκους στην Τραπεζούντα το 1749.
-Νικήτας ο Τραπεζούντιος, ιερομόναχος, που μαρτύρησε στην πόλη των Σερρών το 1808.
Κατ’ αρχήν να τονίσουμε πως στην Μικρά Ασία και τον Πόντο έως το 1922 υπήρχε ντόπιος Ελληνισμός χιλιετηρίδων. Στην επίσημη ιστοριογραφία απουσίαζε προκλητικά και έτσι δίνεται η λανθασμένη εντύπωση πως εκεί δεν υπήρχε Ελληνισμός ή αν υπήρχε ήσαν συνεργάτες των Τούρκων που στην καλύτερη περίπτωση ήσαν απαθείς κατά την Εθνεγερσία του 1821.
Βέβαια με έκπληξη οι Ελλαδίτες αδελφοί διεπίστωσαν το 1922 πως χιλιάδες σκοτώθηκαν με διάφορους τρόπους και χιλιάδες άλλοι προσφυγοποιήθηκαν. Το σύνολο των Ελλήνων κατοίκων της Μικρασίας άγγιζε ένα ποσοστό περίπου 30%.
ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ «ΖΑΛΛΟΓΟ» ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Στην περιοχή της Πάφρας του Δυτικού Πόντου περίπου 40 νεαρά κορίτσια από το χωριό Ασάρ προτίμησαν να πέσουν από γκρεμό ύψους 150 μέτρων. Αυτό συνέβη το 1680 όταν ηγέτης της περιοχής ήταν ο Χασάν Αλήμπεης. Δόθηκε διαταγή να συλληφθούν οι νεαρές γυναίκες ως εμπόρευμα για τα σκλαβοπάζαρα. Έτσι λοιπόν μεγάλος αριθμός γυναικόπαιδων και νεαρών κοριτσιών οχυρώθηκαν στο κάστρο Ασάρκαλε (Asarakle) κοντά στον Άλυ ποταμό, το μετέπειτα Κιζ Καλεσί (Kiz Kalesi-Κάστρο των Κοριτσιών), για να αποφύγουν τη σύλληψη.
Η πολιορκία διήρκησε 48 ημέρες και στο διάστημα αυτό άλλες κοπέλες έχασαν τα λογικά τους, άλλες πέθαναν από πείνα και δίψα, άλλες έφυγαν κρυφά και παραδόθηκαν στους Τούρκους του ντερέμπεη, γιατί δεν άντεχαν τις στερήσεις των 48 ημερών, ενώ μια ομάδα από 30 – 40 νεαρά κορίτσια, για να μην παραδοθούν, ανέβηκαν ψηλά στην κορυφή του κάστρου από όπου έπεσαν και αυτοκτόνησαν.
Ως αντίδραση στο γεγονός αυτό πολλοί νέοι Έλληνες της περιοχής ανέβηκαν στα βουνά, αρματώθηκαν και άρχισαν αντίποινα εναντίον των ανθρώπων του ντερέμπεη. Έτσι περί το 1690 υπήρχε αντάρτικο στον Δυτικό Πόντο κατά του Οθωμανικού καθεστώτος. Είχε βέβαια χαρακτήρα αντίδρασης στις διώξεις και στην πίεση κατά του χριστιανικού στοιχείου και δεν ήταν κάτι που ήταν οργανωμένο και με στρατηγικό σχεδιασμό.
ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΙ ΥΨΗΛΑΝΤΕΣ
Το 1814 ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία και αρχηγός της ορίζεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Η οικογένεια των Υψηλαντών έχει καταγωγή από το χωριό Υψηλή της περιοχής του Όφεος του ανατολικού Πόντου και μεταξύ των μυημένων είναι και πολλοί κρυπτοχριστιανοί με σημαντικότερη την οικογένεια των Υψηλαντών.
Την άνοιξη του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει τον πόλεμο της ανεξαρτησίας ψηλά στην Μολδοβλαχία. Έλληνες νέοι σπουδαστές πλαισιώνουν τον περίφημο Ιερό Λόχο με χιλίαρχο τον Γεώργιο Λασσάνη, λόγιο και πολιτικό από την Κοζάνη. Ιδρύθηκε στην πόλη Φωξάνη από σπουδαστές της Οδησσού και του Βουκουρεστίου και η ορκωμοσία έγινε στον Ναό της πόλης.
«Ως Χριστιανός Ορθόδοξος και υιός της ημετέρας Καθολικής Εκκλησίας, ορκίζομαι στα όνομα της Αγίας Τριάδος να μείνω πιστός εις την πατρίδα μου και εις την θρησκείαν μου…»
Από πηγές γνωρίζουμε πως ένα μεγάλο ποσοστό των νέων που επάνδρωσαν τον Ιερό Λόχο ήσαν Έλληνες εκ Πόντου και ιδιαιτέρως από την περιοχή της Αργυρούπολης. Στις 7 Ιουνίου του 1821 τα περισσότερα παιδιά πέφτουν στο πεδίο της μάχης. Από τους διασωθέντες είναι γνωστά τα ονόματα 19 μόνον Ελληνοποντίων αγωνιστών. Αυτοί ήσαν οι: Κυριαζής Νικόλαος, Μιχαήλ Ανδρέας, Τσερκέσης Δημήτριος, Τραπουζανλής Δημήτριος (Τραπεζούντιος), Σαλαγάρ Νικόλαος (από το Μπουλαντάν), Τουρκουλέτς Βασίλειος, Αναστασίου Θεόδωρος, Κωνσταντίνου Στέφανος, Σοφιανόπουλος Νικόλαος (Τραπεζούντιος), Σάββας Παναγιώτης (Τραπεζούντιος), Δημητρίου Γιάννης (Τραπεζούντιος), Βελισσάριος Ιβάν (από τη Νικομήδεια), Χρήστου Πολύχρονης (από την Κουμουσχανά), Ισαάκ Αναστάσιος, (Καϊσαρλής) Ασλάν Γεώργιος, Αντωνίου Δημήτριος, Γιακοβάκης Γεώργιος, Ιωάννου Δημήτριος και Ιωσήφ Γεώργιος.
Μετά την μάχη του Δραγατσανίου ο Τούρκος Σουλτάνος έδωσε διαταγή για την σφαγή των προκρίτων της Αργυρούπολης, διότι θεωρήθηκε ο Ιερός Λόχος ως Ποντιακή στρατιωτική μονάδα. Επί δύο χρόνια οι κάτοικοι της Αργυρούπολης και άλλων περιοχών του Πόντου δεν είχαν δικαίωμα να παίρνουν νερό την ημέρα από τις βρύσες τους.
«…ο σουλτάνος θεώρησε τον Ιερό Λόχο ως ευξεινοποντιακή στρατιωτική μονάδα και ότι με αυτήν την πρόφαση εξόντωσε τους προκρίτους της Aργυρούπολης του Πόντου. Αναφέρει επίσης ότι με φιρμάνι απαγορεύτηκε στον πληθυσμό της Aργυρούπολης και άλλων περιοχών να υδροδοτείται από τις βρύσες κατά την επέτειο της μάχης του Δραγατσανίου.
ΠΗΓΗ: Aχιλλέας Aνθεμίδης
Από τον π. Βασίλειο Τσουφλίδη
* Ο π.Βασιλείος Τσουφλίδης, είναι Φυσικός, Θεολόγος, Πρόεδρος του Συνδέσμου Ποντιακών Σωματείων
