Δυστυχώς προς το χειρότερο εξ αιτίας των διαφορών στη γνώμη μεταξύ του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου, στο θέμα της εξόδου ή μη της Ελλάδας στον πόλεμο στη συμμαχία με την Αντάντ που ήθελε ο Βενιζέλος και με την ουδετερότητα που ήθελε ο γερμανόφιλος Κωνσταντίνος. Έτσι ο ελληνικός λαός χωρίστηκε σε δύο αντιμαχόμενος παρατάξεις, στους βενιζελικούς και τους βασιλικούς.
Μάταια ο Βενιζέλος προσπάθησε να πείσει τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει η Ελλάδα την ουδετερότητα και να πάει με το μέρος των συμμάχων της Αντάντ.
Από τη συμμαχία αυτή η Ελλάδα θα μπορούσε να διεκδικήσει εδάφη της Τουρκίας, όπου από αρχαιοτάτων χρόνων ζούσαν χιλιάδες Έλληνες, ενώ η ουδετερότητα εξυπηρετούσε την Τουρκία η οποία από τον Αύγουστο του 1914 συμμάχησε με την Γερμανία και την Αυστρουγγαρία. Μάλιστα στις 10 Αυγούστου δύο γερμανικά καταδρομικά το «Γκάτμπεν» και το «Μπρεσλάου» κατέπλευσαν στα Δαρδανέλια. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αρχίσει από τις 28 Ιουλίου του 1914, όταν η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας και η Γερμανία κατά της Ρωσίας τον ίδιο μήνα αλλά και κατά της Γαλλίας μέσω Βελγίου.
Η Μεγάλη Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας στις 4 Αυγούστου το 1914 και στις 6 Αυγούστου η Αυστροουγγαρία κατά της Ρωσίας. Στα τέλει Οκτωβρίου του 1914 η Ρωσία, η Γαλλία και η Μ. Βρετανία κηρύσσουν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας και τον Ιανουάριο του 1915 η Αγγλία προτείνει στον Βενιζέλο να συμμετέχει και η Ελλάδα στο πλευρό της Αντάντ στην επιχείρηση της Καλλίπολης με αντάλλαγμα μέρος των παράλιων της Μ. Ασίας στο Αιγαίο.
Ο Βενιζέλος δέχεται την πρόταση και πηγαίνει στο Τατόι να το ανακοινώσει στον Κωνσταντίνο, ο οποίος συμφωνεί και συγκαλεί συμβούλιο στέμματος για να αποφασίσουν για την αποστολή 5000 στρατιωτών.
Εκεί όμως ο υπουργός των στρατιωτικών Ιωάννης Μεταξάς διαφωνεί με τον Βενιζέλο και παραιτείται από το υπουργείο. Η παραίτηση αυτή του Μεταξά ήταν και η αρχή του Μεγάλου Διχασμού. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1915 παραιτείται ο Βενιζέλος και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Αλέξανδρος Ζαΐμης για μερικές ημέρες και στις 23 Φεβρουαρίου αναλαμβάνει την πρωθυπουργία ο Δημ. Γούναρης.
Έτσι οι εκλογές καθίστανται απαραίτητες και προκηρύσσονται για τις 31 Μάη 1915 (π.ημ.). Το αποτέλεσμα για το κόμμα των Εθνικοφρόνων – Βασιλοφρόνων ήταν να πάρει 90 έδρες από τις 310 και οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου 184. Είναι φανερό ότι ο Ελληνικός λαός με μεγάλη πλειοψηφία ενέκρινε την προσπάθεια του Βενιζέλου για συμμετοχή μας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ.
Εν τω μεταξύ, μετά την γενική επιστράτευση των Βουλγάρων τον Σεπτέμβριο του 1915 για τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας με την οποία η Ελλάδα είχε υπογράψει συνθήκη συνεργασίας, ο Βενιζέλος κάνει και αυτός τον ίδιο μήνα γενική επιστράτευση, διότι οι Βούλγαροι με μία μεραρχία τους, οργανωμένοι κατέβηκαν στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα των οχυρών του Ρούπελ. Ο αντιστράτηγος Δημ. Βακάς στο βιβλίο του «Μεγάλη Ελλάς - Ελευθέριος Βενιζέλος - Πολεμικός Ηγέτης» σελίδα 63, λέει μεταξύ άλλων για την επιστράτευση: «Με μεγάλο ενθουσιασμό προσέρχονται πάλι υπό την σημαία οι Έλληνες. 400 χιλιάδες άντρες θαυμάσια οπλισμένοι, με υψηλό φρόνιμα και ομονοούντες, με πίστη στο Βασιλιά και στο Βενιζέλο είναι έτοιμοι να αγωνισθούν κατά των προαιώνιων εχθρών του Γένους που βρίσκονται στο πλευρό των κεντρικών αυτοκρατοριών. Η ευκαιρία για την Ελλάδα ήταν μοναδική».
Ο Βενιζέλος στέλνει στον Κωνσταντίνο δύο επιστολές με τις οποίες του προτείνει να αποδεχθεί η Ελλάδα τις προτάσεις των συμμάχων και να ενταχθεί στο πλευρό της Αντάντ. Με την πρόταση συμφωνεί ο πρωτότοκος γιος και αντιβασιλέας Γεώργιος, όμως ο Κωνσταντίνος είναι ανένδοτος. Ο Βενιζέλος συντάσσει και τρίτη επιστολή την οποία πηγαίνει ο ίδιος στα ανάκτορα, στο Τατόι στις 29/9. Η διαφωνία του με τον Κωνσταντίνο τον αναγκάζει σε παραίτηση και την επόμενη ημέρα σχηματίζεται νέα κυβέρνηση. Στην Θεσσαλονίκη την ίδια μέρα αποβιβάζονται τα πρώτα τμήματα βρετανικών και γαλλικών δυνάμεων με επικεφαλής τον στρατηγό Μωρίς Σαραϊγ.
Στη νέα κυβέρνηση του Ζαΐμη, η Αγγλία προσφέρει στις 16 Οκτωβρίου 1915 την Κύπρο, αν δέχονταν να ενταχθεί στη συμμαχία. Δυστυχώς όμως και πάλι η γερμανοκρατούμενη κυβέρνηση και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνούνται την προσφορά. Στις 4 Νοεμβρίου 1915 παραιτείται η κυβέρνηση Ζαΐμη και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο ογδοντάχρονος τραπεζικός Στέφανος Σκουλούδης. Η βασιλόφρονη κυβέρνηση Σκουλούδη ενεργεί και πράττει σύμφωνα με το σχέδιο και τις οδηγίες του Κωνσταντίνου, της γυναίκας του Σοφίας (αδελφή του Κάιζερ), του Μεταξά, του Γεώργιου Στρέιτ του αρχιμάστορα της ουδετερότητας και του αντ/γου Βίκτωρα Δούσμανη. Με εντολή του Στρέιτ και του Δούσμανη στις 13 Μάη του 1916 τα οχυρά του Ρούπελ παραδίδονται στους γερμανοβουλγάρους σχεδόν αμαχητί. Ο ταγματάρχης Μαυρουδής αναγκάστηκε να παραδώσει όλο το πολεμικό υλικό των 4 πολυβόλων, 8000 βλημάτων, 1.200.000 φυσιγγίων στους γερμανοβούλγαρους. Στις 20 Μάη 1916 η κυβέρνηση Σκουλούδη δίνει άδεια επ’ αόριστον στις 12 από τις 14 κλάσεις στο στρατό από την επιστράτευση που είχε κάνει ο Βενιζέλος τον προηγούμενο χρόνο.
Οι χαρές και τα πανηγύρια που έκανε στη Θεσσαλονίκη ο Κωνσταντίνος κατά την ονομαστική του εορτή στις 21 Μάη δεν κράτησαν για πολύ, γιατί το μεσημέρι ο στρατηγός Σαράιγ μετά τη δοξολογία κήρυξε στρατιωτικό νόμο ανησυχώντας για την παντελή αδιαφορία της κυβέρνησης για την κάθοδο των γερμανοβουλγάρων στην κεντρική Μακεδονία. 25.000 περίπου βούλγαροι στρατιώτες δεν άφησαν τίποτα όρθιο, όπου έβρισκαν χωροφύλακες ή στρατιώτες τους αφόπλιζαν και στην καλύτερη περίπτωση τους έστελναν στο σπίτι τους. Το ελληνικό κράτος απουσίαζε τελείως. Οι επιστρέφοντες στα σπίτια τους έφεδροι στρατιώτες ήταν περίπου 200.000 και σε όλη την Ελλάδα δημιούργησαν στις πόλεις τους και ιδίως Αθήνα και Πειραιά αντιβενιζελικούς συλλόγους. Ενωμένοι πλέον αποτέλεσαν τον «Πανελλήνιο Σύνδεσμο Επιστράτων».
Οι επίστρατοι με αρχηγό τον Μεταξά έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των απανταχού βενιζελικών Ελλήνων πολιτών. Το θούριο για τον Κωνσταντίνο «του αητού ο γιος» γίνεται δεύτερος εθνικός ύμνος, όπου ακούγονταν έπρεπε οι πολίτες να στέκονται προσοχή και να βγάζουν το καπέλο. Πανό και αφίσες γέμισαν την Αθήνα υπέρ του βασιλιά, κατά του Βενιζέλου και υπέρ της Γερμανίας.
Ο διχασμός έφτασε στο αποκορύφωμα όταν στις 30 Ιουνίου 1916 πήρε φωτιά το δάσος του Τατοϊου. Ο ασθενής Κωνσταντίνος και η παρέα του εγκατέλειψαν το αυτοκίνητο και από άλλο δρόμο έφτασαν στα ανάκτορα. Το αυτοκίνητο μετά από λίγο πήρε φωτιά και το βράδυ και τα ανάκτορα. Δέκα άντρες της ανακτορικής φρουράς κάηκαν και το σύνθημα «γαλλοβενιζελικοί έβαλαν τη φωτιά» κυριάρχησε από βασιλικούς διαδηλωτές στους δρόμους της Αθήνας. Φιλήσυχοι άνθρωποι βενιζελικοί με μαγαζιά, επιχειρήσεις, σπίτια καταστράφηκαν και άντρες δεμένοι στα χέρια με τριχιά διέσχιζαν τους δρόμους της Αθήνας χλεβαζόμενοι. Οι επίστρατοι, οι μπράβοι του Κωνσταντίνου και του Μεταξά οδηγούσαν τη φάλαγγα των ταλαίπωρων βενιζελικών.
Με την ουδετερότητα του Κωνσταντίνου η Ελλάδα έγινε ένα ξέφραγο αμπέλι, οι Γάλλοι κατέλαβαν την Κέρκυρα και την Ηγουμενίτσα και ύψωσαν την Γαλλική σημαία. Τον Φεβρουάριο του 1915 οι Αγγλογάλλοι με ορμητήριο τη Λήμνο καθώς και την Ίμβρο και την Τένεδο που ήταν τότε ελληνικά νησιά, έκαναν την επιχείρηση στα Δαρδανέλια για να εγκαταστήσουν βάσεις. Εκείνοι όμως που πλήρωσαν περισσότερο την ουδετερότητα ήταν οι Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Μακεδονίας όπου οι θηριωδίες των Βουλγάρων κομιτατζήδων ανάγκασαν τους πληθυσμούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους και να κατευθυνθούν προς τη θάλασσα. Μάταια οι μητροπολίτες Σερρών και Δράμας έστειλαν επιτολή στον Κωνσταντίνο και ζητούσαν προστασία. Ο Δημ. Γούναρης ως υπουργός εσωτερικών τους καθησύχαζε λέγοντας ότι οι Βούλγαροι ήρθαν ως σωτήρες για να αποτρέψουν την προέλαση των Αγγλογάλλων!
Ο απολογισμός για τους 27 μήνες παραμονής των Βουλγάρων στην Μακεδονία μας ήταν 45.000 νεκροί Έλληνες σε σύνολο 200.000. Δεν μας έφταναν όλα τα άλλα, τώρα είχαμε τον στρατηγό Σαράϊγ όπου από τις 21/5 είχε επιβάλλει στρατιωτικό νόμο στη Θεσσαλονίκη, στις 14 Αυγούστου 1916 δηλώνει σε αντιπροσωπία που τον επισκέφτηκε ότι η δύναμη 100.000 Σέρβων στρατιωτών επαρκεί για την δημιουργία μιας νέας Σερβίας με πρωτεύουσα την Θεσσαλονίκη! Δηλώνει χαρακτηριστικά: «Μου φαίνεται ότι είναι πολύ αργά, κύριοι, για εσάς. Δεν έχω εμπιστοσύνη στον Βενιζέλο. Θα αναγκαστώ να δώσω την διοίκηση της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους». (βιβλ.1 σελ.54)
Έτσι στις 17 Αυγούστου μια ομάδα από 20 αξιωματικούς με αρχηγό τον συνταγματάρχη Παμίκο Ζομβρακάκη και τον διοικητή της μοίρας πυροβολικού Μαζαράκη, τους 400 χωροφύλακες κρητικούς υπό τον μοίραρχο Κοκκαλά, αλλά και ένα λόχο πεζικού από την Έδεσα με λοχαγό τον Νεόκοσμο Γρηγοριάδη, δημιουργούν το Κίνημα Εθνικής Άμυνας όπου μετά από πολλές περιπέτειες εγκαθίσταται προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου 1916 με επικεφαλείς τους Βενιζέλο, Κουντουργιώτη, Δαγκλή, με απώτερο σκοπό να σώσουν την καταρρέουσα Ελλάδα από τον διαμελισμό και την καταστροφή. Τα κατάφεραν μετά από πολλές μάχες κυρίως με τους Βουλγάρους και με τη βοήθεια των δυνάμεων της Αντάντ. Η προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης στις 11 Νοεμβρίου κήρυξε τον πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων και αναγνωρίζεται ως η νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδας.
Στις 24 Νοεμβρίου κηρύσσει έκπτωτο τον Κωνσταντίνο, όμως στην απομάκρυνσή του από την Ελλάδα αντιδρούσε ο Τσάρος της Ρωσίας και η κυβέρνηση της Ιταλίας. Στην Αθήνα άρχισαν πάλι τα έκτροπα με επικεφαλείς τους επίστρατους σε βάρος των βενιζελικών και ο διχασμός πάλι στο αποκορύφωμα. Ο Αλεξ. Κοτζιάς αναφέρει (βιβλ.1 σελ.86) «όσοι συλλαμβάνονται δένονται ομαδικά και φορτώνονται σε αμάξια που διατρέχουν τους δρόμους και τις πλατείες. Το έξαλλο πλήθος τους γιουχάρει, τους φτύνει, τους δέρνει. Ύστερα μέσα στα κελιά, στα ανακριτικά γραφεία, ακολουθεί ο συστηματικός ξυλοδαρμός, τα βασανιστήρια». Μεταξύ αυτών είναι και ο εθνικός ευεργέτης Εμμ. Μπενάκης που γλιτώνει τον τουφεκισμό χάριν στην παρέμβαση του διαδόχου Γεωργίου. Συνελήφθησαν και οι δημοσιογράφοι Δ. Λαμπράκης, Σπ. Νικολόπουλος, Αχ. Κύρου, Α. Πουρνάρας.
Όλα αυτά ήταν τα επακόλουθα των «Νοεμβριανών» με 20 περίπου δολοφονημένους καθώς το σύνθημα των επίστρατων ήταν: «ο φονιάς βενιζελικών, δεν φονεύει άνθρωπο». Στις 12 Δεκεμβρίου έγινε το «ανάθεμα» του Βενιζέλου στο Πεδίο του Άρεως με πρωτοβουλία της Εκκλησίας. Στο συμβούλιο του στέμματος στις 29 Μαΐου αποφασίσθηκε η παραίτηση του Κωνσταντίνου και η ανάθεση της Βασιλείας στον γιο του Αλέξανδρο και όχι στον Γεώργιο που θεωρήθηκε γερμανόφιλος και έτσι ο Κωνσταντίνος αναχώρησε επιτέλους από την Ελλάδα την 1η Ιουνίου 1917 από το λιμάνι της Σκάλας Ωρωπού. Στις 13 Ιουνίου 1917 ορκίζεται κυβέρνηση της ενωμένης Ελλάδας του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Αθήνα. Ο Εθνικός Διχασμός συνεχίζεται με χειρότερο αποτέλεσμα την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 που αποτέλεσε την αρχή της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Βιβλιογραφία:
1. «Φοβερά Ντοκουμέντα – Εθνικός Διχασμός», Αλέξανδρος Κοτζιάς, εκδ. Τύπος Α.Ε., Αθήνα , 1974
2. «Η Δόξα και ο Διχασμός», Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1992
3. «Μεγάλη Ελλάς - Ελευθέριος Βενιζέλος - Πολεμικός Ηγέτης» , Δημ. Βακάς, Αθήνα, 1964
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου, Τεχνολόγο Μηχανικό – Ιστορικό Μελετητή
