Ο Μεταξάς το βροντοφώναξε πρώτος και ο λαός το πήρε και το έκανε έπος. Αν πεις κάτι για τον Μεταξά περίμενε να σε στήσουν στον τοίχο. Είσαι φασίστας, Ναζί, δικτατορικός, Χρυσαυγίτης κ.ά. Δίκαιο όμως είναι κάποτε ν` αποδίδουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ.
Ώρα τρεις το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Πρέσβης των Ιταλών Γκράτσι, κτυπά την πόρτα μιας διώροφης μικρής οικίας. Είναι το σπίτι του Μεταξά. Ο σκοπός αναγγέλλει την επίσκεψη του Γκράτσι. Ο Μεταξάς με τα νυχτικά βγαίνει στο κατώφλι. Τούτη την ώρα την περίμενε από καιρό. Ήταν η ώρα του μαρτυρίου και της θυσίας; Η ώρα της δόξας και του μεγαλείου; Ή το βαρύ μήνυμα της μοίρας; Ο Γκράτσι γράφει στο βιβλίο του: «Αναμνήσεις ενός Πρέσβη 1945» …Παρακολούθησα την απορία, αλλά και την οργή στα μάτια του Μεταξά.(…) Μου είπε: «ώστε έχουμε πόλεμο;» Θα μπορούσατε να τον αποφύγετε είπα. Και μ` απάντησε άμεσα και κοφτά: «ΟΧΙ». Έφυγα υποκλινόμενος με βαθύτατο σεβασμό απέναντι σ` έναν άνθρωπο, που προτίμησε τη θυσία από την καταισχύνη. Εκείνη τη στιγμή είχε εκφράσει το Ελληνικό λαϊκό αίσθημα. Την άρνηση της υποταγής. Ήταν ένα «ΟΧΙ» που έγινε μυριόστομη και στεντόρεια κραυγή των Ελλήνων στα χιονισμένα βουνά.
Ο Μεταξάς, ναι ήταν ένας δικτάτορας. Και μάλιστα σκληρός. Στραγγάλισε την ελευθεροτυπία και την ελευθεροφροσύνη. Έθεσε εκποδών τους αντιφρονούντες και μάλιστα με σκληρά, ανοίκεια και απάνθρωπα μέσα. Αξέχαστες οι σατανικές μέθοδοι του Μανιαδάκη. Κατάργησε κάθε έκφανση της Δημοκρατίας. Αλλά πώς να το κάνουμε; Εκείνη τη νύχτα όλοι εκοιμώντο. Ο Βασιλιάς, το Υπουργικό Συμβούλιο, οι Αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων, ο λαός. Κι έπρεπε μόνος του να δώσει την απάντηση στη φασιστική πρόταση του Γκράτσι. Και είπε το «ΟΧΙ». Άμεσο, χωρίς δισταγμό, χωρίς υπεκφυγή. Θα μπορούσε να υποκύψει. Να πει «περάστε». Τότε θα εθεωρείτο δειλός, προδότης, φίλος της ωμής βίας. Ανάξιος Έλληνας. Αλλά δεν το έπραξε. Είχε συνείδηση Ελληνική. Ο γνήσιος εκφραστής και ο αρχιτέκτονας του Έπους του `40. Όσο κι αν το αμφισβητούν, όχι ανιστόρητοι, αλλά μικρόψυχοι και άδικοι κριτές. Ο Μεταξάς είπε το «ΟΧΙ» και ο λαός το ενσάρκωσε, δημιουργώντας το παγκόσμιο τούτο θαύμα. Το αγκάλιασε με απίστευτη θέρμη και το μετουσίωσε σε μυθώδη θρύλο και ανδραγάθημα. Είναι άδικο να μηδενίζουμε τη συμβολή του Μεταξά στο θάμβος του `40.
Από νωρίς διέγνωσε τις προθέσεις του Άξονα. Και προσπάθησε να κρατήσει την Ελλάδα έξω από τον παραλογισμό των ομοϊδεατών του. Ο πόλεμος στην Αβησσυνία, το σύμφωνο Ρίμπεντροπ με τη Ρωσία, ο τορπιλισμός της «ΕΛΛΗΣ» κ.ά. είχαν πια σταλάξει στο νου και την ψυχή του την πεποίθηση ότι έπρεπε να κρατήσει την Ελλάδα στο κόσμο των ελευθέρων.
Το Φθινόπωρο του 1936 σε παρουσία του στο Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο (Έκθεση Ακαδημαϊκού Δ. Φωκά) είπε τα εξής προφητικά: «…Αυτό που θα σας πω δεν θα το πείτε σε κανέναν. Επίκειται πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας. Δεν θα είναι από τους συνηθισμένους. Θα είναι φοβερός. Εμείς θα επιδιώξουμε να μην εμπλακούμε με κανέναν τρόπο σ` αυτή τη διαμάχη. Πιστεύω πως θα είναι πολύ δύσκολο για μας. Αλλά θα το επιδιώξουμε με κάθε θυσία. Η θέση μας είναι απερίφραστα με το πλευρό της Αγγλίας…» Παράλληλα σαν στρατιωτικός παρασκεύασε τη χώρα για την επικείμενη ρήξη. Καθόρισε με Εθνικό φρόνημα εθνικούς και στρατιωτικούς στόχους. Έκανε μυστικές συνεννοήσεις με τους Άγγλους, διεκδικώντας τα Δωδεκάνησα, αλλά απέσπασε και τη συμμαχική υπόσχεση να έχουμε συμμαχική βοήθεια σε περίπτωση εμπλοκής μας σε πόλεμο με τη Γερμανία ή Ιταλία.
Κανείς δεν αμφιβάλει, πως ο Μεταξάς έκλινε προς το καθεστώς του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Σπούδασε στη Γερμανία και η επιρροή του από ρεύματα του φασισμού ήσαν φανερά. Γνωστά τα πιστεύω του, που τα είδαμε κατά την ενάσκηση της εξουσίας του. Πάνω απ` όλα όμως ήταν πατριώτης. Και το απέδειξε. Στην κρίσιμη για την Ελλάδα στιγμή, ξέχασε το ατομικό του πιστεύω. Τη στιγμή αυτή ήταν Έλληνας. Στην ιδεολογική του μετάλλαξη, συνετέλεσε βαθιά το ιστορικό και φυλετικό μας γίγνεσθαι και το ακραιφνές Εθνικό του φρόνημα.
Πάνδημος και καθολική ήταν η συμμετοχή του λαού στο «ΟΧΙ» του Μεταξά. Άκρατος ενθουσιασμός. Ευφρόσυνη και ουρανομήκης η θέληση του λαού, να σταθεί δίπλα στη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Αξέχαστες εκείνες οι μέρες της γενικής επιστράτευσης, Οι ολίγοι εναντίον των πολλών. Η αρετή εναντίον της βίας. Η νίκη να καταυγάζει το δίκαιο. Και σε λίγο να! Διδαχές διαχρονικές. Νέοι Μαραθώνες και Θερμοπύλες. Ακόμα και ο Ν. Ζαχαριάδης μέσα από τη φυλακή, φώναξε: «Όλοι στον αγώνα του Έθνους. Ένα Έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλέψει, αψηφώντας τις θυσίες…»
Ο Γ. Βλάχος αν και αντίθετος ιδεολογικά με τον Μεταξά έγραφε: «… Ο Μεταξάς έγινε εκφραστής της λαϊκής θέλησης. Και ενώ ως τη στιγμή, που είπε το «ΟΧΙ» τον αποκαλούσαμε φασίστα και δικτάτορα, σε μια νύχτα έγινε «Ο Γιάννης» ο μπαρμπα-Γιάννης, ο φίλος, ο οδηγός, ο στρατηλάτης. Αυτός που σε 4 χρόνια, κατόρθωσε να αναπλάσει την Ελλάδα, ίδρυσε το Ι.Κ.Α., κατοχύρωσε και το 8/ωρο και σε μια μέρα να τη σώσει…» Λαός και ηγεσία ξέχασαν αντιθέσεις και διαμάχες και χέρι, χέρι έφθασαν στα ύψη του ιδεατού.
Και ο Μεταξάς την 28ην Οκτωβρίου 1940, εξάγνισε το πολιτικό του αμάρτημα, που διέπραξε στις 4 Αυγούστου 1936, με την άφθαστου μεγαλείου Εθνική συνείδηση και χρέος. Για τον Μεταξά το θαρραλέο «ΟΧΙ» υπήρξε η κολυμβήθρα του Σιλωάμ.
