Από τον Ι.Ν.Ηλιούδη, δ. Φ
Τα προβληθέντα κατά την εκδήλωση της 30ης Σεπτ.2015 στο ΑΠΘ από τους επιστημονικούς υπευθύνους της ανασκαφής συνιστούν ενδείξεις –όχι αποδείξεις- και δεν τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό περί ταφικού συγκροτήματος ή/και ηρώου του Ηφαιστίωνα, γιαυτό άλλωστε και αμφισβητήθηκε ο ισχυρισμός αυτός εντόνως από αξιόλογη μερίδα αρχαιολόγων, πανεπιστημιακών κ.ά. Βεβαίως και η γνώμη του γράφοντος εμπεριέχει στοιχεία υποκειμενικής ερμηνείας όμως τολμώ τη δημοσίευση, διότι πιστεύω ότι τα ιστορικοφιλολογικά δεδομένα-επιχειρήματα, που αντίστοιχα επικαλούμαι και διατυπώνω (σε σχέση βέβαια με τα αρχαιολογικά), την καθιστούν μέχρι στιγμής πειστικότερη.
Ο ισχυρισμός λοιπόν των επιστημονικώς υπευθύνων της ανασκαφής σχετικά με την ταυτότητα του μνημείου, ότι δηλ. «το μνημείο είναι του Ηφαιστίωνα και το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από συγκεκριμένα ευρήματα» βασίζεται κυρίως στο καινοφανές «μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα», το οποίο , ως προείπαμε , αμφισβητήθηκε εντόνως από αρχαιολόγους που δεν συμφωνούν με την προταθείσα ανάγνωση του μονογράμματος. Άλλοι είδαν και διέκριναν «ΦΗ», άλλοι άλλως.Κάποιοι επεχείρησαν ανασχεδιασμό του γραμματικού συμπλέγματος και «ανέγνωσαν» και μετέγραψαν «Ηφαιστίωνος». Όμως πρόκειται αναμφισβήτητα για αυθαίρετο ανασχεδιασμό, ως διακρίνεται με απλή αντιπαραβολή προς την φωτογραφία του πρωτοτύπου, όπου το θεωρούμενο ως γράμμα Φ φαίνεται ότι προηγείται του θεωρουμένου ως Η.
Τα δε στοιχεία και επιχειρήματα που επικαλούμαστε και διατυπώνουμε ως ισχυρές ενδείξεις είναι τα ακόλουθα:
1) Το σχήμα του μνημείου δείχνει ότι είναι ναός, με πρόδομο (πρόναο)(6mΧ4m), σηκό (3,5mΧ4m)(όπου η βοτσαλωτή εικονογραφία) και άδυτον (4mΧ4m) (όπου και τάφος αγνώστων). Στον σηκό, ως γνωστόν, τοποθετούνταν το άγαλμα του λατρευόμενου θεού, το οποίο δεν ανευρέθη λόγω της αναμφισβήτητης σύλησης του ναού. Οι ανασκαφείς αρχαιολόγοι, κατά τη γνώμη μας, παρασύρθηκαν από προκατάληψη ότι πρόκειται περί ταφικού μνημείου (αφού μάλιστα βρέθηκε τάφος εντός του μνημείου) και ερμήνευσαν την παράσταση ως αρπαγή της Περσεφόνης. Η ύπαρξη όμως τάφων εντός αρχαίων ναών μαρτυρείται και προφανώς χρησίμευαν οι τάφοι για νεκυομαντεία- χρησμοδοσία («εν τω ναώ της Αθηνάς εν Λαρίσση τάφος εστι του Ακρισίου… Αθήνησι δε εν Ακροπόλει Κέκροπος…εν Πάφω εν τω της Αφροδίτης ιερώ Κινύραν τε και τους Κινύρου απογόνους κεκηδεύσθαι»). Κατά συνέπειαν το πρόβλημα λύνεται, εάν εξακριβωθεί ποιος ήταν ο λατρευόμενος θεός, του οποίου άγαλμα ευρίσκετο και μέχρι τώρα η παράσταση ευρίσκεται εντός του σηκού. Εάν το κεντρικό πρόσωπο της εικονογραφίας είναι ο Πλούτων, τότε ο ναός είναι του Πλούτωνα (και της Περσεφόνης), εάν όμως είναι ο Φίλιππος, τότε ο ναός είναι του Φιλίππου.
2) Η εικονογραφία λοιπόν, κατά τη γνώμη μας, δεν εικονίζει την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, διότι α) ο Πλούτων σε αδιαμφισβήτητη παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης συνήθως κατονομάζεται (και αυτός και η Περσεφόνη) και κυρίως εικονίζεται εποχούμενος επί τεθρίππου άρματος και όχι επί άρματος συνωρίδος, συρομένου υπό δύο ίππων(όπως εν προκειμένω). Αλλωστε και η ποίηση των αρχαίων «μαρτυρεί» ότι ο Πλούτων « αγνοπόλου Δημήτερος …παίδα νυμφεύσας … τετραώροις ίπποισιν υπ’ Ατθίδος ήγαγε άντρον δήμου Ελευσίνος…». Θα ήταν λοιπόν προφανής ασέβεια, εάν εικονίζονταν ο Πλούτων κάπως μειωτικά με δύο ίππους! Ο Φίλιππος όμως εικονίζεται επί άρματος με δύο ίππους («συνωρίδα»).
β) Επί πλέον στην παράσταση της Αμφίπολης απουσιάζει η Εκάτη, η οποία στη μια παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης προηγείται του ζεύγους ως καθοδηγούσα στον κάτω κόσμο, στον Αδη.γ) Ο Ερμής στην παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης (τουλάχιστον σε μια) έπεται της Περσεφόνης, και τούτο, διότι εστάλη εκ των υστέρων από τον Δία για να επαναφέρει την Περσεφόνη στον πάνω κόσμο κοντά στη Δήμητρα, ενώ στην εικονογραφία της Αμφίπολης ο Ερμής προηγείται του ζεύγους ως «αγήτωρ», καθοδηγητής, όπως άλλωστε μυθολογείται ως καθοδηγητής του Ηρακλέους, μυθολογικού προγόνου του Φιλίππου! δ) Η Περσεφόνη στην αναμφισβήτητη παράσταση της αρπαγής της εμφανίζεται μάλλον ως συνευδοκούσα στην αρπαγή της (ντυμένη ως νύμφη σε τελετή γάμου) και πάντως όχι ως αρπαγείσα βιαίως, όπως εμφανίζεται η εικονιζομένη γυναίκα στην παράσταση του μνημείου της Αμφιπόλεως.
3. Η βοτσαλωτή λοιπόν εικονογραφία του δαπέδου , κατά τη γνώμη μας, εικονίζει τον Φίλιππο και την Μήδα, κόρη του Κοθύλα, βασιλιά των Γετών, τον οποίο κατενίκησε ο Φίλιππος (339π.Χ.) και έλαβε την θυγατέρα του («εκούσαν –άκουσαν») ως σύζυγο, διότι ο Φίλιππος «αεί κατά πόλεμονεγάμει», και τούτο ως απτή απόδειξη και σύμβολο της κυριαρχίας του επί των εθνών της Βαλκανικής ενόψει της εκστρατείας προς την Ασία, κατά τα εξής:
α) Γενόμενος κυρίαρχος του ελλαδικού χώρου και των Βαλκανίων ο Φίλιππος εμπράκτως πλέον (και εντονότερα από τον πατέρα του Αμύντα, που επίσης λατρεύθηκε τουλάχ. στην Πύδνα,( Hammont, Walbank ) αμφισβήτησε την απόλυτη κυριαρχία του δωδεκαθέου του Ολύμπου, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ετόλμησε να θεοποιήσει εαυτόν και να εγείρει Φιλιππείον στην Ολυμπία με χρυσελεφάντινα αγάλματα εαυτού και μελών της οικογενείας του (χρυσελεφάντινο ωσάν του Ολυμπίου Διός)!Ανέχεται όμως το δωδεκάθεο και «συνυπάρχει», αφού αυτή είναι η θρησκευτική πίστη του πλείστου όχλου της εποχής του.
β)Ενόψει του πολεμικού του προγράμματος σχετικώς με την «απελευθέρωση» (αυτή είναι η δεδηλωμένη πρόθεση «ελευθερούν τας ελληνίδας πόλεις») της Ασίας από τους βαρβάρους Πέρσες (και «προσθείναι την Ασίαν τη Ελλάδι») και δεδομένου ότι ο Πέρσης μονάρχης εμφανιζόταν ως «rexregumetconsanguineousDeorumconsessorqueDeiMithraeuniqueorienscumSole» άρα και ο Φίλιππος από εύλογη στρατηγική σκοπιμότητα θα έπρεπε να εμφανισθεί στους Ασιάτες ως ισοδύναμος διεκδικητής της υπέρτατης εξουσίας, δηλ. ισόθεος! Αλλά και ως επιχειρών ένα δίκαιο πόλεμο απελευθέρωσης εδαφών που ανήκαν στους Ελληνες. Επ’ αυτού δε προφανώς ήταν κατοχυρωμένος από την «οικουμενική» Ιστορία του πατρός της Ιστορίας , ο οποίος μαρτυρούσε ότι τα εδάφη αυτά της Ασίας ανήκαν στους Ηρακλείδες και με βίαιο τρόπο περιήλθαν στους βαρβάρους Μερμνάδες (Γύγη κ.λοιπούς), των οποίων ο πέμπτος απόγονος Κροίσος επιτέθηκε και κατέκτησε ελληνικές πόλεις της Ασίας. Κατά συνέπειαν, ως Ηρακλείδης ο Φίλιππος είχε δικαίωμα να επέμβει και καθήκον ν΄απελευθερώσει τις περιοχές που ανήκαν στους Ηρακλείδες αξιοποιώντας ως υψηλή στρατηγική ιδιοφυία και τα μυθολογούμενα και τα ιστορικά γεγονότα (πρβλ. και την επισήμανση του Θεόπομπου «μηδέποτε την Ευρώπην ενηνοχέναι τοιούτον άνδρα το παράπαν, οίον τον Αμύντου Φίλιππον»).
γ) Κινούμενος λοιπόν μεταξύ μύθου και Ιστορίας, εύλογα μπορεί να συμπεριφέρεται όπως οι θεοί, των οποίων άλλωστε ως Ηρακλείδης τυγχάνει απόγονος. Συνεπώς όπως ο Δίας και ο Πλούτων εικονίζονται με θέμα τις αρπαγές γυναικών, ούτω πως και ο ισόθεος Φίλιππος. Η παράσταση λοιπόν του σηκού εικονίζει τον Φίλιππο και η εικόνα του προσώπου του έχει κάποια ομοιότητα με αυτήν που απαντά σε νομίσματα(Αλλωστε στη βοτσαλωτή εικονογρα-φία δεν αποδίδονται με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του προσώπου).Το γεγονός όμως ότι δεν αναγράφονται ονόματα των εικονιζομένων (ενώ συνήθως στις παραστάσεις αρπαγών υπό θεών και ημιθέων αναγράφονται) οφείλεται στο ότι ήταν προφανώς πασίγνωστα τα εικονι-ζόμενα πρόσωπα στους θεατές. Εκτιμάται λοιπόν ότι η γυναίκα, την οποία, ως εικονίζεται, «αρπάζει» (κάπως βιαίως) ο Φίλιππος, είναι η Μήδα (πρβλ. Μήδεια-Ιάσων), κόρη του βασιλιά των Γετών Κοθήλα, τον οποίο κατόπιν σφοδρού πολέμου κατενίκησε (339π.Χ.) ο Φίλιππος και έλαβε ως γέρας και παντρεύτηκε την κόρη του (όπως οι Ομηρικοί ήρωες) ως σύμβολο τρόπον τινά της κυριαρχίας του στη Β. Βαλκανική, ώστε να διασφαλίσει τα νώτα του εν όψει της εκστρατείας στην Ασία (Το ίδιο άλλωστε έκανε αργότερα ο Αλέξανδρος κατανικώντας τον Δαρείο και λαμβάνοντας ως γυναίκα του την Ρωξάνη). Η Ολυμπιάς βέβαια, είναι γνωστό, συμπεριφερόταν με σχετική ανεκτικότητα και ανωτερότητα έναντι της πολυγαμίας του Φιλίπ-που.Ο Φίλιππος λοιπόν ήγειρε στη μεν νότια Ελλάδα το «Φιλιππείον» της Ολυμπίας και στις περιοχές του Βόρειου Ελληνισμού το Φιλιππείο της Αμφίπολης (διότι οι Μακεδόνες ήταν και θεωρούνταν μέρος του Ελληνισμού), ενώ παράλληλα είχε προ-ωθήσει (με το προαποσταλέν στράτευμα υπό τους Περδίκκα και Ατταλο) και άγαλμά του στον περιβόητο ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο ως προπομπό και προανάκρουσμα της επερχόμενης «θεϊκής» και στρατιωτικής κυριαρχίας του στην Ασία.
δ) Ένας από τους δύο ίππους της εικονογραφίας έχει οφθαλμό γαλανό («γλαυκό»), ο οποίος μάλιστα είναι περίπου στο κέντρο της εικονογραφίας. Δεδομένου δε ότι αφενός μεν η «γλαυκώπις Αθήνη» είναι η θεά Νίκη (Grimal) αφετέρου δε ο ίππος του Φιλίππου νίκησε στους Ολυμπιακούς αγώνες , πιθανολογείται σφόδρα ότι με γαλάζιο μάτι ο καλλιτέχνης της παραστάσεως θέλησε να απεικονίσει αυτόν τον ίππο- νικητή των Ολυμπιακών αγώνων. Κατά συνέπειαν δε, η παράσταση δεν αφορά στον κάτω κόσμο και είναι ευδιάκριτος ο υπαινιγμός στη νικηφόρα πορεία του εποχουμένου επί «ίππου ολυμπιονίκη» Φιλίππου προς την Ασία με «αγήτορα» (οδηγό) τον Ερμή, που είχε καθοδηγήσει και τον μυθολογικό (του Φιλίππου) προπάτορα Ηρακλή στις νίκες κατά των βαρβάρων!
Τέλος, εάν πρέπει να διατυπώσουμε κάποια ερμηνεία στο πιθανό γραμματικό σύμπλεγμα ΦΗ(;) (που ερμηνεύθηκε ως «Ηφαιστίωνος») και εφόσον αυτό δεν αποτελεί συμβολικό μονόγραμμα του φιλοτεχνήσαντος , ίσως κατά τα ως άνω , αν όντως είναι ΦΗ, να υποδη λώνεται Φ(ίλιππος) Η(ρακλείδης) ή Η(λιος) –παρεμφερώς προς τον τίτλο του Πέρση μονάρχη, ως ανεφέρθη. Άλλωστε και οι μεταγενέστεροι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, μιμούμενοι ποικιλοτρόπως τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο, προσελάμβαναν τα ονόματα των Μακεδόνων βασιλέων, ενίοτε και με την προσωνυμία Ηλιος!
