Θα έλθουν πάλι οι γιορτές, με τα φώτα, τις γιρλάντες, τα ψώνια και τα γλέντια. Πώς μπορεί όμως, ένας Έλληνας να γιορτάσει τις Άγιες τούτες μέρες, δίχως ο νους του να στραφεί, σ' αυτόν τον Άγιο της Ελληνικής Γραμματολογίας; Τον μεγάλο και ανεπανάληπτο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Αλήθεια πώς θα ήταν τα Χριστούγεννα, για τον Έλληνα Χριστιανό και Ορθόδοξο, αν ο Σκιαθίτης αναχωρητής, δεν πλημμύριζε τις στήλες περιοδικών και εφημερίδων, με τα γλαφυρά και υψιπετή, παραδοσιακά γραψίματά του;
Κάθε χρόνο τούτες τις μέρες, μια μαύρη ολόσωμη φιγούρα, η άυλη μορφή και η πεμπτουσία της αφηγηματικής δύναμης άναβε τα καντηλάκια, έβαζε τα καρβουνάκια στο θυμιατό του και μας καλούσε με τον εμπνευσμένο του λόγο, σ' έναν κόσμο υπερβατό, πλήρη αίγλης και μεγαλείου. Διακοσμημένον με άφατες εικόνες και πλουμιστά στολίδια, της ελληνορθόδοξης γλώσσας και παράδοσης.
Ποιος δεν θυμάται τον Άγιο αυτό άνθρωπο, σκυφτό και απόκοσμο, καθισμένο σε μια γωνιά, σε στάση σιγηλής εγκαρτέρησης, με χέρια σταυρωμένα, διαλογιζόμενο και απεργαζόμενο, διαμάντια της ελληνικής Λογοτεχνίας; Κι ακόμα τον φανταζόμαστε όλοι μας, τον Άγιο γέροντα, καθισμένο σε κάποιο ανήλιαγο δωμάτιο, κάτω από συνεχείς κρυάδες ή να βήχει, μ' ένα βήχα επίμονο, που του ΄τρωγε τα σωθικά. Δίπλα σ' ένα χαρτί, να βουτά την πένα του, στον αστείρευτο πνευματικό του θησαυρό. Και να τυπώνει στο χαρτί ιστορίες και διηγήματα απείρου κάλλους. Η προσφορά του καθαρά Χριστιανική. Αυτή έγινε για τον Παπαδιαμάντη, φυσικός ανασασμός. Ζωή και καθημερινή πράξη.
Πνεύμα ασκητικό. Καθοσιωμένος, σε υψηλούς σκοπούς και στα άκρα όρια της τέχνης. Με περισσή μαεστρία και ανιχνευτικό πάθος, αντιστοιχούσε τους τύπους των έργων του, με τα πρόσωπα της πραγματικότητας.
Εκεί στη γραφική Σκιάθο, θα διαχυθεί το εσωτερικό του όνειρο και θα δώσει με τη μαγική του γραφίδα, μορφές και έννοιες θεμελιώδεις και αιώνιες. Τον παπά του χωριού, την κυρτωμένη γριούλα, τον θαλασσοδαρμένο ναυτικό, την πάναγνη κόρη ή τον φτωχό ξωμάχο.
Ο Παπαδιαμάντης στην πεζογραφία, θα έλεγα, πως είναι το αντίστοιχο του εθνικού μας ποιητή Διον. Σολωμού.
Ο Σπύρος Μελάς ρωτάει: «Τι είναι ο Παπαδιαμάντης;». Και απαντά: «Είναι μια μεγάλη μουσική φύση». Ο Ζαν Μωρεάς, κατατάσσει τα έργα του, στα αριστουργήματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας. Και ο ελληνικός λαός τον ανακηρύσσει, «Άγιο των Γραμμάτων».
Ο Παπαδιαμάντης είχε και το χάρισμα του ψάλτη. Ένα μεγάλο μέρος της ζωής του - το πιο δικό του -το πέρασε ψάλλοντας. Έβαλε γυαλιά σ' όλους τους ψαλτάδες των Αθηνών. Στις εκκλησιές των Αθηνών αποτελούσε πόλο έλξης, για τους λάτρεις της Βυζαντινής Μουσικής. Κι όταν έψαλε στους γραφικούς ναΐσκους του νησιού, ανέβαζε το πλήρωμα σε μια υπέργεια, αγγελική ατμόσφαιρα.
Με την ασίγαστη γραφίδα του, αλλά και με τις ψαλμωδίες του, μιλούσε τρυφερά στις καρδιές των ανθρώπων. Τους ξυπνούσε τη νοσταλγία της παιδικής τους ζωής, των αγνών συγκινήσεων και της άδολης χαράς, των Αβραμιαίων και των Πατριαρχικών ηθών. Κανένας άνθρωπος, πνευματικός ή μη, στη νεότερη Ελλάδα δεν έδειξε τόση περιφρόνηση, στο χρήμα, στην κοινωνική προαγωγή και διάκριση ή στον αρριβισμό, όπως ο Παπαδιαμάντης.
«Επέρασεν όλον τον βίον του, ασκητικώτατα. Υπέμεινεν την πενίαν και τας ποικίλας δυσκολίας με γενναιότητα και μεγαλοψυχίαν. Και ημπόρεσε να παλαίσει νικηφόρως κατ' επάνω των πονηρών δαιμόνων και των παντοίων πειρασμών».
(Ι. Μενούνος : Α. Παπαδιάντης)
Έφυγε ο Άγιος των Γραμμάτων, για να θρονιασθεί στις αγκαλιές του Θεού, όπως ταιριάζει στα ευλογημένα του δημιουργήματα. 'Ηταν τότε 60 χρόνων ακριβώς (1851-1911).
Ταλαιπωρημένος, άρρωστος, βασανισμένος και παραγνωρισμένος. Και σαν έφυγε λες και πάψανε να σημαίνουν οι καμπάνες στα καμπαναριά των εξωκλησιών του νησιού. Τρεμόσβησαν τα καντήλια μπροστά στα εικονοστάσια και στα τέμπλα των Αγίων. Σώπασαν τα μελωδικά δοξαστικά. Και οι μαυροφόρες γριούλες, έπαψαν να κουβαλάνε πρόσφορα και να σταυροκοποιούνται. Όλα άλλαξαν.
Και τότε ήλθαν οι «Χαλασοχώρηδες» - πως έλεγε -και οι ξένες κουρελαρίες, με άνδρες αμφίβολους και γυναίκες μαινάδες και βακχίδες, του σαθρού παλκοσένικου, να καταλύσουν την παράδοση.
Σήμερα πια κανένα Ελληνόπουλο, δεν μπορεί να νιώσει το μεγαλείο του κύρ-Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Δεν τον καταλαβαίνουν. Τον αγνοούν. Χάνουν τη χάρη του. Πώς να μεταλάβουν τον λόγο και το μήνυμα της «Φόνισσας», του «Όνειρο στο Κύμα», του «Χριστός στο Κάστρο;» Πώς να ριγήσει η ψυχή τους από τις ουράνιες μελωδίες του;
Όσοι απόμειναν μνήμονες και λάτρεις του, τις μέρες τούτες ας σύρουν από τα ράφια τους, τον Άγιο των Γραμμάτων κι ας αναβαπτισθούν στον πακτωλό της πίστης και της αγάπης. Ας λουσθούν στα νάματα της ελληνορθόδοξης Παράδοσης, που τόσο πιστά την υπηρέτησε εκείνος.
Ο Άγιος των Γραμμάτων, κατάφερε με τις γραφές του, να παντρέψει αβίαστα το αρχαίο με το βυζαντινό και το σύγχρονο πνεύμα. Ο ίδιος εξηγώντας την χριστουγεννιάτικη φιλολογία του, έγραψε:
«Το επ' εμέ, ενόσω ζώ, αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω
πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας, να
να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να σε περιγράφω μετ'
έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής, τα γνήσια
Ελληνικά ήθη.
Εάν επιλάθωμαί σοι, Ιερουσαλήμ, επιλησθεί η δεξιά μου,
κολληθεί η γλώσσα μου τω λάρρυγί μου, εάν ού μη σου
μνησθώ».
