Η στάση των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων μετά τη γερμανική εισβολή, μπορεί να αποτυπωθεί ως εξής: Η αστική τάξη και τα πολιτικά της κόμματα επέλεξαν το δρόμο είτε της φυγής στο εξωτερικό, είτε της αποχής, είτε της συνεργασίας με τον κατακτητή. Η αντίσταση ανδρώθηκε από τα φτωχά αγροτικά και εργατικά στρώματα της υπαίθρου και των πόλεων, με βασικό οργανωτή και καθοδηγητή το ΚΚΕ και κάποιες μικρές πολιτικές δυνάμεις, κύρια σοσιαλδημοκρατικές. Αυτό αποδεικνύεται με την ακόλουθη παράθεση ορισμένων επισημάνσεων.
Την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας, αλλά και κατά τη διάρκεια της Ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα υπάρχουν αστικά πολιτικά κόμματα που δρουν νόμιμα σε αντίθεση με το Κομμουνιστικό Κόμμα, που είναι παράνομο, τα μέλη και τα στελέχη του οποίου βρίσκονται στις φυλακές ή την εξορία. Η παρανομία του ΚΚΕ αποτελεί επιλογή συνολικά της αστικής τάξης και των κομμάτων της και όχι μόνο της Μεταξικής δικτατορίας. Το παραπάνω αποδεικνύεται μεταξύ άλλων και απ’ το γεγονός ότι ενώ ο αστικός κρατικός μηχανισμός καταρρέει τον Απρίλη του ’41, ο βασιλιάς και η κυβέρνηση Τσουδερού εγκαταλείπουν άρον-άρον την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους τον υφυπουργό Ασφαλείας Μανιαδάκη να παραδώσει στους κατακτητές 1.600 φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές, όπως και έγινε. Σημειωτέον ότι οι κομμουνιστές, πολλές φορές απηύθυναν έκκληση να ελευθερωθούν για να πάρουν μέρος στον πόλεμο, εισπράττοντας την άρνηση. Αυτός ήταν ο πατριωτισμός των αστικών πολιτικών κομμάτων που συγκρότησαν την κυβέρνηση στη Μ. Ανατολή. Επίσης δεν φρόντισαν καθόλου να οργανώσουν έστω και στοιχειωδώς την οργάνωση εναντίον των κατακτητών. Μοναδικό τους μέλημα πως θα «σώσουν το τομάρι τους» και θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις επανόδου τους στην εξουσία μετά τον πόλεμο.
Το παραπάνω θίγεται εμμέσως και απ’ τον κ. Γιαννούλα, αποκρύπτοντας όμως τις πραγματικές διαστάσεις. Όταν αρχίζει η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και η δημιουργία του ΕΑΜ από φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές που απέδρασαν, τέθηκε το ζήτημα της αντίστασης απέναντι στους κατακτητές. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ απηύθυναν ανοικτή πρόσκληση σε όλα τα κόμματα για κοινή δράση. Η απάντηση που εισέπραξαν ήταν αρνητική. Χαρακτηριστικά ο Σοφούλης (αρχηγός των Φιλελευθέρων) δήλωσε πως «η σαραντάχρονη πολιτική του πείρα τον έχει πείσει ότι τέτοιες προσπάθειες είναι καταδικασμένες σε αποτυχία» και «αυτός και το κόμμα του αρνούνται να λάβουν μέρος». Ο Καφαντάρης (των Προοδευτικών Φιλελεύθερων) είπε «αρνούμαι να συμμετάσχω ως πρωτεργάτης και θα περιμένω». Ο Τσέλος, εκπρόσωπος του Π. Κανελλόπουλου δήλωσε ότι «το κόμμα του Π. Κανελλόπουλου δεν θα ’θελε να είναι δεσμευμένο. Θέλει να έχει λεύτερα τα χέρια του για να μπορεί να προσαρμοστεί στις οποιεσδήποτε μελλοντικές εξελίξεις». Ο δε Γεώργιος Παπανδρέου όχι μόνο αρνήθηκε αλλά προέτρεπε και τους άλλους να αποφύγουν οποιαδήποτε επαφή με το ΕΑΜ.
Η επόμενη περίοδος χαρακτηρίζεται απ’ την κυριαρχία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Εθνική Αντίσταση και τον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας. Απαρέγκλιτη ήταν η προσήλωση του ΚΚΕ στη θέση, για διεύρυνση του ΕΑΜ και για δημοκρατικές εκλογές μετά την απελευθέρωση που θα αποφάσιζαν για το είδος και τη μορφή του πολιτεύματος. Από την άλλη οι αστικές πολιτικές δυνάμεις, η κυβέρνηση στη Μ. Ανατολή, σε αγαστή συνεργασία με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό, σχεδίαζαν το πως θα επανέλθουν στην εξουσία της χώρας μετά την απελευθέρωση εξοντώνοντας όμως το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Στην ουσία ο αστικός πολιτικός κόσμος και οι κυβερνήσεις του είτε δεν πήραν μέρος στην αντίσταση είτε αναγκάστηκαν να το κάνουν και μάλιστα μόνο στο βαθμό που εξυπηρετούσε τα σχέδιά τους για υπονόμευση του ΕΑΜ και για τη διασφάλιση των προϋποθέσεων επανόδου τους στην εξουσία. Αυτό αποδεικνύεται μεταξύ άλλων και από την αντιμετώπιση του ΕΛΑΣ απ’ τους Άγγλους, που όχι μόνο δεν βοήθησαν στο στρατιωτικό εξοπλισμό του ΕΛΑΣ, αλλά αντίθετα χρησιμοποίησαν τον ΕΔΕΣ στρατιωτικά εναντίον του.
Τα γεγονότα του Δεκέμβρη του ’44 συμπυκνώνουν όλες τις επιδιώξεις και τους στόχους του αστικού πολιτικού κόσμου και των Άγγλων συμμάχων τους. Δεν δίστασαν να αιματοκυλίσουν την Αθήνα, να στρέψουν τα όπλα ενάντια στους πραγματικούς απελευθερωτές της χώρας, τους κομμουνιστές και τους ΕΑΜίτες αγωνιστές.
Η ανάδειξη των γεγονότων στην πραγματική τους διάσταση, έχει αξία για το σήμερα. Τα συμπεράσματα που βγαίνουν μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση πλευρών της στάσης και συμπεριφοράς των σημερινών αστικών κομμάτων. Κατ’ αναλογία, όπως και τότε, ο πατριωτισμός τους εξαντλείται στο με ποιον από τους ιμπεριαλιστές θα συμμαχήσουν. Η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ έχουν σαν βασική επιλογή τη συμμαχία με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, που κύρια εκφράζεται στη ΝΑΤΟική σύμπραξη. Ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και το ΛΑΟΣ προσπαθούν να διαφοροποιηθούν ως προς τις επιλογές, προβάλλοντας πολλές φορές την Ε.Ε. ή άλλες δυνάμεις, σαν εναλλακτική λύση απέναντι στις ΗΠΑ. Σ’ αυτές τις συμμαχίες με ευκολία παραχωρούν κυριαρχικά δικαιώματα, παίρνουν μέρος ενεργά στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό μοίρασμα, πρόθυμα μετατρέπουν τη χώρα ως ορμητήριο και βάση για τους ιμπεριαλιστικούς συμμάχους. Την περίοδο ’41-’44 σαν σύμμαχος επιλέχτηκε ο αγγλικός ιμπεριαλισμός. Αν είχε επιλεγεί ο γερμανοϊταλικός, να είμαστε σίγουροι ότι καμιά αντίσταση δεν θα υπήρχε απ’ τη μεριά τους, η κατοχή θα βαφτίζονταν διευκολύνσεις, διασφάλιση της πατρίδας, κ.λπ., όπως έπραξαν άλλες χώρες π.χ. Βουλγαρία. Ή βλέποντάς το διαφορετικά, μήπως η εξέλιξη μετά το ’44 δεν αποτελεί αλλαγή κατοχής από τους Γερμανοϊταλούς σε Άγγλους και Αμερικανούς, με άλλες μορφές; Διαχρονικά τα αστικά κόμματα και οι κυβερνήσεις τους, ενάντια στο λαϊκό και εθνικό συμφέρον, πήραν και παίρνουν ενεργό ιμπεριαλιστικό ρόλο (Μικρασιατική εκστρατεία, στρατεύματα ενάντια στην Οκτωβριανή επανάσταση, Κορέα, Βοσνία, Αφγανιστάν, Σομαλία, κ.ά.).
Η Ελλάδα αποτελεί βάση ορμητήριο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Στην περίοδο του πολέμου στη Σερβία τα Νατοϊκά στρατεύματα έκαναν παρέλαση σαν στις χώρες τους. Με μεγάλη ευκολία παρέδωσαν τον Οτσαλάν, εκστόμισαν φράσεις όπως «Ιδού ο στρατός σας» (Π. Κανελλόπουλος), «ανήκωμεν στη Δύση» (Καραμανλής), «ευχαριστούμε τις ΗΠΑ» (Σημίτης) και πολλά άλλα. Ο πατριωτισμός δεν εξαντλείται μόνο στην ένοπλη απόκρουση ξένου εισβολέα, αλλά και στη μη συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους, στη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας και της λαϊκής κυριαρχίας από οποιαδήποτε ξένη δύναμη.
Ας προβληματιστούμε λοιπόν στο είδος του πατριωτισμού του αστικού κόσμου τότε και σήμερα, όχι μόνο για να εξηγήσουμε τις εξελίξεις, αλλά για να τις αλλάξουμε.
Παναγιώτης Σπήλιος
Μέλος του Γραφείου Περιοχής Θεσσαλίας του ΚΚΕ
