Του Αχιλλέα Πιτσίλκα, διδάκτορα Θεολογίας
(Εν τη Κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες, Θεοτόκε)
Η πιο μεγάλη από τις θεομητορικές εορτές είναι αναμφίβολα η Κοίμηση της Θεοτόκου, η χαρακτηριζόμενη και ως «Μικρόν Πάσχα», γιατί κατ’ αυτήν τιμάται όχι μονάχα η Κοίμηση και η ταφή της, αλλά και η μετάσταση στους ουρανούς και η εκ δεξιών του Υιού της καθέδρα. Για την Κοίμηση, βέβαια, της Υπεραγίας Θεοτόκου δεν γίνεται λόγος στην Αγία Γραφή. Κατά τον Ηλία Μηνιάτη όμως: «Εις την αγιωτάτην Παρθένον όλα εστάθησαν υπέρ άνθρωπον, διατί καθώς όταν η πανάμωμος Μαρία συνέλαβεν, η σύλληψις εστάθη άσπορος, και όταν εγέννησεν, η κύησις εστάθη αδιάφθορος, έτσι όταν απέθανεν, η νέκρωσις εστάθη αθάνατος». Στα υπέρ φύσιν δε και έννοιαν γεγονότα της Κοίμησης της Θεοτόκου αναφέρονται και τα πιο κάτω:
α) Η γνώση της ημέρας της Κοίμησης
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της Ιερής Παράδοσης, η Υπεραγία Θεοτόκος γνώρισε από τον αρχάγγελο Γαβριήλ την ακριβή ημερομηνία της Κοίμησής της τρεις ημέρες νωρίτερα. Για το λόγο αυτό κατά τις ημέρες αυτές η Θεοτόκος ανέβηκε αρχικά στο όρος των Ελαιών, όπου μετέβαινε κάθε τόσο και ο Υιός της και Κύριος, και προσευχήθηκε με μεγάλη θερμότητα για την παραλαβή της ψυχής της στα ουράνια σκηνώματα. Ύστερα δε από την προσευχή της αυτή, ξαναγύρισε στα Ιεροσόλυμα, όπου κατέστησε γνωστή την επικείμενη κοίμησή της στις γυναίκες που τη συντρόφευαν, ενώ εκείνες λυπήθηκαν, γιατί θα έχαναν από κοντά τους την υπερευλογημένη Μαρία, που ήταν για όλους η Κιβωτός της ζωής και το στήριγμα. Εκείνη όμως τις παρηγόρησε, λέγοντας ότι δεν θα παύσει να πρεσβεύει πάντοτε για την ενίσχυση των τεθλιμμένων και τη σωτηρία όλων των πιστών. Για το λόγο αυτό δε αυτό χαρακτηρίζεται, όπως είναι γνωστό, από τότε ως «Μεσίτρια προς τον φιλάνθρωπον Θεόν» και «Προστάτις των Χριστιανών», που την ικετεύουν λέγοντας: «Υπεραγία Θεοτόκε, πρέσβευε υπέρ ημών».
Μια τέτοια δε ικεσία εκφράζεται και στο πιο κάτω ποίημα:
«Σε Σένα ω Παρθένε,
γυρίζω και σου ζητώ
βοήθεια, προστασία
από τον κάθ’ εχθρό
* * *
Βοήθα στον αγώνα μου
να μη λυγίσω ποτέ-ποτέ
Υπεραγία Θεοτόκε,
πρέσβευε για με»
β) Η θαυμαστή συγκέντρωση των Αποστόλων για την ταφή του σκηνώματός της
Ύστερα από την Κοίμηση της Θεοτόκου, συγκεντρώθηκαν στη Σιών από τα πέρατα της Οικουμένης οι άγιοι Απόστολοι «διά νεφέλης» για να κηδεύσουν στη Γεθσημανή το τίμιο σκήνωμά της.
«Εξαίφνης όμως, σημειώνει ο Μ. Γαλανός, δύναμις Πνεύματος Αγίου, με σχήμα ωσεί νεφελών, ανήρπασεν αυτούς (τους Αποστόλους) και συνηθροίσθηκαν όλοι ομού περί την κλίνην, επί της οποίας ενέκειτο η Θεοτόκος» (οπ.π. 53).
«Απόστολοι εκ περάτων» λέγει για τούτο και ο υμνογράφος της Εκκλησίας με το στόμα της Θεοτόκου, συναθροισθέντες ενθάδε Γεθσημανή τω χωρίω, κηδεύσατέ μου το σώμα. Και συ, Υιέ και Θεέ μου, παράλαβέ μου το πνεύμα. Καθώς δε οι Άγιοι Απόστολοι μετέφεραν ευλαβικά το σκήνωμα της Θεοτόκου στη Γεθσημανή, υμνολογούσαν εκείνην που ανέβαινε στους ουρανούς «λελευκασμένη ωσεί όρθρος», ψάλλοντας ωδήν την εξόδιον, γιατί, κατά τον ιερό Δαμασκηνό, ένιωθαν ότι «έδει.. εξαναστήναι του μνήματος» και πορευθήναι «επί την αληθή της επαγγελίας γην, την άνω Ιερουσαλήμ», δηλαδή κοντά στον Υιό της και Κύριο για να πρεσβεύει «απαύστως υπέρ των ψυχών ημών» και ιδιαίτερα υπέρ των τιμώντων τον Κύριο.
Και τούτο, γιατί ο Κύριος κατέστησε από το ύψος του Σταυρού τη Μητέρα Του μητέρα του Ιωάννου και, μετά την Κοίμηση και τη Μετάστασή της στον ουρανό, Μητέρα όλων των πιστών και Μεσίτρια, εφόσον έρχεται «εις την βοήθειαν ημών ως Μήτηρ της Ζωής» των πιστώς κραυγαζόντων:
- «Πρεσβεία θερμή και τείχος απροσμάχητον,
ελέους Πηγή, του κόσμου καταφύγιον,
εκτενώς βοώμεν σοι. Θεοτόκε Δέσποινα πρόφθασον
και εκ κινδύνων λύτρωσαι ημάς,
η μόνη ταχέως προστατεύουσα».
γ) Η μετάστασή της στους ουρανούς
Από την ταφή του σκηνώματος της Θεοτόκου όμως κατά την πιο πάνω παράδοση, έλειπε ο Απόστολος Θωμάς, που, φθάνοντας στα Ιεροσόλυμα, ύστερα από τρεις ημέρες, ζήτησε να ανοίξουν τον τάφο της, για να προσκυνήσει και αυτός το τίμιο λείψανό της. Από αυτόν όμως έλειπε το σκήνωμα της Θεοτόκου, που, κατά τους υμνογράφους της Εκκλησίας μας, «τάφος και νέκρωσις ουκ εκράτησε», ενώ είχε παραμείνει άθικτη η επιτάφιος σινδόνη. Από την ένδειξη δε αυτή κατάλαβαν τότε όλοι ότι η Θεοτόκος είχε μεταστεί και σωματικά στα ουράνια, για να καθίσει στα δεξιά του Υιού και Θεού της. Για τη μετάσταση άλλωστε αυτή γινόταν λόγος και από τους Προφήτες, που έβλεπαν τη Θεοτόκο να ανεβαίνει στους ουρανούς και να κάθεται στα δεξιά του Υιού της και για τούτο έλεγαν ότι «Παρέστη η βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη πεποικιλμένη».
Γι’ αυτήν δε εκφράζεται και στο Άσμα των Ασμάτων η απορία των Αγγελικών Δυνάμεων, που, βλέποντας τη Μετάστασή της στους ουρανούς, έλεγαν: «Τις αύτη η αναβαίνουσα λελευκασμένη;(8,5) και «Τις αύτη η εκκύπτουσα ωσεί όρθρος, καλή ως σελήνη, εκλεκτή ως ο ήλιος;» (6,10) Εξαιτίας της μετάστασής της όμως αυτής η Υπεραγία Θεοτόκος, κατά τον ιερό Δαμασκηνό, έλεγε ότι «Νυν εμέ περιέπουσιν Αγγελοι: νυν εν εμοί Θεία Χάρις αυλίζεται. Εγώ νοσούσιν ιατρείον αλεξίπονον πέφηνα, εγώ πηγή ιαμάτων αέναος, εγώ δαιμόνων αλεξιτήριον, εγώ πόλις φυγαδευτηρίου τοις προσφεύγουσι πέφυκα» «Λόγος β΄ εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου).
Και τούτο γιατί και κατά τον Άγιο Ανδρέα Κρήτης, δεν ήταν δυνατόν να την κρατήσει στα δεσμά του ο τάφος.
«Σε τάφος, λέγει, έχειν ου δύναται
Άδης κρατείν ουκ ισχύει σου...
Άπιθι τοίνυν, άπιθι συν ειρήνη.
Μεταναστεύου των εν τη κτίσει μονών
εξιλάσκου τον Κύριον υπέρ του κοινού πλάσματος
(Μ. 97,1100).
«Επειδή γαρ, λέγει και ο Κων/λεως Γερμανός, ο κενωθείς εν σοι Θεός ην απ’ αρχής και ζωή προαιώνιος, και τη Μητέρα της Ζωής σύνοικον έδει της ζωής γεγονέναι» (Μ.98,348). Επειδή, δηλαδή, Αυτός που ταπεινώθηκε και κυοφορήθηκε μέσα σε σένα ήταν εξαρχής Θεός και Ζωή προαιώνια, έπρεπε και συ, ως Μητέρα της Ζωής, να γίνεις σύνοικος με το Θεό-Ζωή στα ουράνια.
δ) Τα μετά την ταφή του σκηνώματός της και τη Μετάσταση.
Ύστερα από το θάνατο και την ταφή της Θεοτόκου, η μνήμη της δεν έσβησε ποτέ από τις καρδιές των πιστών, αλλά διατρανώθηκε πολύ περισσότερο, μένοντας στους αιώνες αδιάσπαστα συνδεδεμένη με τη μνήμη του Υιού της. Ύστερα από τα πιο πάνω δηλαδή, η Θεοτόκος έγινε «η Πλατυτέρα των ουρανών» και ταυτόχρονα η κλίμακα, «η εκ γης προς ουρανόν μετάγουσα». Από τότε, λέγει και ο ορθόδοξος Θεολόγος Zander «Η Θεοτόκος είναι το κέντρον όλης της Δημιουργίας. Το πρόσωπον, διά του οποίου εκφράζεται όλος ο κόσμος του Θεού». Είναι, κατά τους αγίους Πατέρες μας η έμψυχος κιβωτός ή ο έμψυχος ουρανός ή ακριβέστερα η Πλατυτέρα των ουρανών, εφόσον εχώρησε στα σπλάχνα της τον Κύριο, που είναι πιο πλατύς από τον ουρανό, η τα δευτερεία της Τριάδος κατέχουσα (άγιος Γρηγόριος Παλαμάς).
Η μετά τόκον Παρθένος και μετά θάνατον ζώσα, λέγει για τούτο ο Ειρμός της Θ΄ ωδής του Κανόνα του Αγίου Κοσμά, σώζοις αεί, Θεοτόκε, την κληρονομίαν σου».
Για τούτο σ’ Αυτήν πρέπει να προστρέχουμε πάντοτε όλοι οι πιστοί, γιατί είναι πλέον ή βέβαιο ότι «όπου βασιλεύει ο Υιός, εκεί βασιλεύει και η Παναγία Μητέρα του», που κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, καταστάθηκε «η μετά Θεόν θεός» και η έκφραση της θείας αγάπης. Αυτήν άλλωστε ο ίδιος ο Κύριος κατέστησε Μητέρα όλου του κόσμου από το ύψος του Σταυρού, όταν την παρέδιδε στην προστασία του Ιωάννη, λέγοντας: «Ιδού η Μήτηρ σου» (Ιω. 19, 27)
Σ’ αυτήν λοιπόν την του Θεού Μητέρα και Μητέρα ημών, που αναλαμβάνει τους πιστούς «εν τη σκέπη των πτερύγων της» ας έχουμε όλοι την ελπίδα της σωτηρίας μας, γιατί, κατά τον Ηλία Μηνιάτη, «Όποιος εις Αυτήν ελπίζει, ουκ αποτυγχάνει ποτέ». Και γιατί «εν τη Κοιμήσει του κόσμου ου κατέλιπε», αλλά «εντυγχάνει» υπέρ εκείνων, που τιμούν τον Υιό της και Κύριο και ομολογούν αυτήν τεκούσαν Θεοτόκον, λέγοντας:
- «Άξιον εστίν, ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον και παναμώμητον και Μητέρα του Θεού ημών, την τιμιωτέραν των Χερουβείμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ, τον αδιαφθόρως Θεού Λόγου τεκούσαν, την όντως Θεοτόκον σε μεγαλύνομεν».
Κλείνοντας αυτό το θέμα, θα έλεγα ότι όλοι οι χριστιανοί πρέπει να επαναλάβουμε για άλλη μια φορά τα λόγια του ποιητή Κ. Παπαπαναγιώτου, που έλεγε:
«Ω Παναγιά μου ευλόγα με
και δως μου το κουράγιο
του Σταυρωμένου Σου του Γιου
το θέλημα το άγιο
να κάνω πάντα με χαρά
και νάμ’ αγνός στη σκέψη και στο σώμα
κι όλο τον κόσμο ν’ αγαπώ
και τους εχθρούς μου ακόμα».
