Μια καμπάνα κι ένα καμπανάκι θα είναι η κυριακάτικη συντροφιά. Αυτό είναι ειλικρινής προειδοποίηση γιατί ο «αχός» τους δεν θα είναι γλυκύς, αφού θα οδηγήσει στον... Μακιαβέλι.
Εκκίνηση από μια θέση: ο κορμός, το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, σήμερα, είναι η μέση, ή λεγόμενη και μεσαία τάξη. Μεταπολιτευτικά, και μέχρι σήμερα, το επίπεδο διαβίωσης των νεοελλήνων βελτιώθηκε με μια θαυμαστή, σχεδόν «μαθηματική κανονικότητα». Η σχέση βασικών δεικτών μπορεί να απεικονιστεί και παραστατικά. Λ.χ. η σχέση πληθυσμού και βασικών υπηρεσιών όπως η παιδεία, η υγεία κ.λπ. Ή, η κατανομή εισοδημάτων. Ακόμα και το πιο έντονο χαρακτηριστικό: το εισόδημα του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού που είναι εξαπλάσιο από εκείνο του φτωχότερου 20% (Σουηδία, Ουγγαρία: 3 προς1). Όλα αυτά μπορούν να αποδοθούν με την κομψή κωδωνόσχημη καμπύλη του Gauss. (Παρακαλώ, μην τρομάξετε, συνεχίστε...). Η καμπάνα του Gauss δεν «ήχησε» ακόμα, από την επερχόμενη κρίση. Είναι δυσκίνητη, βαριά, από ένα δημόσιο χρέος 280 δισ. (για ορισμένους 300 δισ.). Ή χρέος 120.000 ευρώ, για κάθε τετραμελή οικογένεια, μόνο απ’ αυτή την πηγή... Τέρμα τα μαθηματικά, σειρά έχουν τα επιχειρήματα.
Η μεσαία τάξη, λοιπόν, αυτή ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, το προλεταριάτο, κατά τη μαρξιστική ορολογία, έχει ασαφή και συνεχώς μεταβαλλόμενα όρια. Απλώνεται συνέχεια, όπως μια πετρελαιοκηλίδα πάνω στο νερό. Την είπαν και αστική, μερικές φορές υποτιμητικά και μικροαστική. Ο διορατικός Ανδρέας Παπανδρέου επινόησε, από την αγγλική middle-class, την απροσδιόριστη «μικρομεσαία» τάξη. (Στα Αγγλικά δεν νοείται micro-middle-class...). Καθιερώθηκε ο όρος, χρησιμοποιείται και σήμερα. [Μ’ αυτήν την ευκαιρία διατυπώνεται και μια πρόταση στοχασμού σε όσους θέλγονται από τις μαρξιστικές αναλύσεις: Μήπως θα έπρεπε να αναθεωρηθεί η έννοια της κοινωνικής τάξης, με σημερινές αντιστοιχίες; Φυσικά, η «αναθεώρηση» δεν προτείνεται ως δόλωμα σκανδαλισμού...].
Επί πολλά χρόνια, και μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν αναμενόμενη, κατά τις θεωρητικές αναλύσεις, η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης. Και η ενίσχυση του προλεταριάτου. Όπως και η όξυνση της σχέσης προλετάριων-πλουσίων. Η πραγματικότητα, όμως, φέρθηκε ατίθασα απέναντι στη θεωρία. Αμφίπλευρα. Ούτε οι διακαείς πόθοι των μαρξιστών επαληθεύτηκαν, ούτε οι φόβοι των θορυβημένων συντηρητικών. Ενώ σήμερα, σε ώρα επερχόμενης κρίσης, κάθε πρόβλεψη για την ελληνική μεσαία τάξη είναι δύσκολη.
Αυτή η μεσαία νεοελληνική τάξη μορφοποιήθηκε με τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών από την περιφέρεια σε αστικά κέντρα. Η αστικοποίηση συνεχίζεται. Παρέχει δυνατότητες; Δίνει ελευθερίες κινήσεων και δράσης; Προσφέρει ευκολίες και υπηρεσίες; Ό,τι απ’ αυτά κι αν συμβαίνει, γεγονός είναι ότι η αστικοποίηση ενισχύεται. Και μάλιστα, αυτό είναι φανερό, παράλληλα συντελείται και ο εξαστισμός της υπαίθρου.
Από τη σκοπιά ενός απλού πολίτη, χωρίς γνώσεις ειδικού, καταγράφονται ορισμένα χαρακτηριστικά της μεσαίας τάξης.
α. Η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά αμβλύνεται. Εμφανίζεται και επικεντρώνεται μόνο κατά περίπτωση και γύρω από συγκεκριμένα θέματα. Συνήθως εκδηλώνεται ως αντίδραση, λ.χ. για τη συντήρηση κεκτημένων. Η πολιτική δεν βιώνεται πλέον σαν ανάγκη «να γράψει κανείς ιστορία». Λείπουν τα οραματικά κίνητρα. Ούτε εμφανίζεται η ανάγκη της άμυνας σε κάποιον συστημικό αντίπαλο, έναν εχθρό του κοινωνικού status.
β. Το προηγούμενο λειτουργεί ανακουφιστικά. Απελευθερώνει δημιουργικές δυνάμεις. Λειτουργεί, όμως, και σαν θερμοκήπιο του εφησυχασμού. Ενός εφησυχασμού που ναρκώνει και αδρανοποιεί αντανακλαστικά. Τα... υβρίδια που ξεπετάγονται μετά από το θερμοκήπιο είναι... μεταλλαγμένα. Ασυνειδήτως απαθή, χωρίς «πάθος» δημιουργικής ζωής, εκτός του πραγματικού τόπου, εντός του εικονικού χρόνου (τους). Εγκλιματισμένα, όμως, στις συνθήκες του «παγκόσμιου χωριού», της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Η κουδούνα του Gauss δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο.
γ. Αυτή η αίσθηση (για ορισμένους ψευδαίσθηση...) ευπορίας αποδίδεται στον συνδετικό ιστό της μεσαίας «εύπορης» τάξης: τον καταναλωτισμό. Είναι σαρωτικός και... ανατρεπτικός. Το «πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται» έγινε «ο χορτάτος spa αδυνατίσματος ονειρεύεται»... Η γιαγιά στη λαϊκή διαμαρτύρεται επειδή, μέσα στο καταχείμωνο, είναι ακριβές οι μελιτζάνες...Το κατακαλόκαιρο για τα πορτοκάλια... Στον κάμπο σπέρνουν καλαμπόκι και φυτρώνουν...mall. Διπλοβάρδια, διπλοδουλειά το ζευγάρι στον Πειραιά, δεν θα αρνηθεί το τελευταίο μοντέλο κινητού στο παιδί που σπουδάζει στην Κομοτηνή. Με κάνα-δυο (τουλάχιστον!) αυτοκίνητα κάθε οικογένεια, με κάνα-δυο (τουλάχιστον!) ακίνητα (κι ένα αυθαιρετάκι!), με ένα σκάφος σε κάθε 4 νοικοκυριά, μια πισίνα στα 24, αλλά και φορτωμένη με κάρτες και δάνεια η νεοελληνική φαμελιά παίρνει το passport και μπαίνει στη μεσαία τάξη. Οι αριθμοί είναι αδιάψευστοι. Χωράει πολλούς, ίσως τους πιο πολλούς, η καμπάνα του Gauss...Με επικείμενη την κρίση ποια θα είναι η εξέλιξη της μεσαίας τάξης; Έχει αξιόπιστη πολιτική αντιπροσώπευση; Ίσως. Είναι ανενημέρωτη για τα επερχόμενα; Ίσως. Με ηγετικό πολιτικό προσωπικό αμήχανο; Αυτό ελέγχεται... Παραμένουν ελεύθερες όμως οι επιλογές της, είναι όλες δικές της προτεραιότητες.
δ. Η νεοελληνική μεσαία τάξη, όπως την είδαμε να δημιουργείται, είναι ένα συναρπαστικό πολιτισμικό χωνευτήρι. Το περιεχόμενό του αναδεύεται αργά-αργά και αναδύονται, κυριαρχικά, φυσαλίδες μετριότητας. Με ομόρροπες τάσεις αισθητικής και γούστου...Με ομοειδείς επιλογές των πολιτών-καταναλωτών...Και με ομοτροπία των πολιτών-θεατών...
Το καμπανάκι της κρίσης, όμως, ακούστηκε. Από μακριά, από τη... μητρόπολη του καπιταλισμού, απ’ το... ξωκλήσι της Λήμαν-Μπράδερς. Θέλει - λέει - μήνες έξι έως εννιά, για να «ακουστεί» καθαρά εδώ. Προστατευτική από οδυνηρές ρήξεις - καθώς λένε - είναι και η «καμπάνα» της μεσαίας τάξης.
Το πιο ανησυχητικό, όμως, για τα πολιτικά... γκεσέμια μας, είναι το μακιαβελικό: «Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο και πιο αβέβαιο ως προς το αποτέλεσμά του, από το να ηγηθείς μια νέας τάξης πραγμάτων, καθώς θα γίνουν εχθροί σου όλοι όσοι καλοπερνούσαν προηγουμένως...»
Απορία: Ως και η μεσαία τάξη;...
xatzis@hotmail.com
