Η τάση των ανθρώπων να εξερευνήσουν τι συμβαίνει πίσω απ΄ την κλειστή πόρτα, πίσω απ’ την τραβηγμένη κουρτίνα της συμπεριφοράς είναι επιβεβαιωμένη κι ακριβής. Έτσι κατ’ επέκταση πολλοί άνθρωποι (κυρίως γυναίκες) γοητεύονται απ’ την επιστήμη της ψυχολογίας, επειδή θεωρούν την τελευταία το καλύτερο εργαλείο που ξεκλειδώνει πόρτες ή παραμερίζει κουρτίνες. Αλήθεια είν’ αυτό, μόνο που πολλές απ΄ αυτές οδηγούν σε δεύτερες κι αυτές σε τρίτες. Επιπλέον, αν δεν έχεις εκπαιδευτεί σωστά στον προσανατολισμό της επιστήμης βρίσκεσαι χαμένος σ’ ένα λαβύρινθο από πόρτες, σ’ ένα δάσος από κουρτίνες.
Την κατάσταση επιδεινώνει η εμπορική εκμετάλλευση αυτής της τάσης, που προμηθεύει τους επίδοξους ψυχολόγους με ακατάλληλα εργαλεία παραβίασης των θυρών (κακέκτυπα κλειδιά, βαριοπούλες, λανθασμένους κωδικούς). Έτσι 3.500 βιβλία αυτοβοήθειας εκδίδονται κάθε χρόνο και πάμπολλα σχετικά σάιτ ξεφυτρώνουν κάθε μήνα στο ίντερνετ! Αρκετές από τις περιεχόμενες πληροφορίες είναι σωστές και χρήσιμες αλλά, επίσης αρκετές απ’ αυτές είναι λανθασμένες και εμπειρικά αστήριχτες, έτσι ώστε να διαμορφώνουν το προϊόν της ψυχο-μυθολογίας (της ψυχό-φουσκας που λέω, προσωπικά), που πουλιέται ασύδοτα από κάθε λογής κομπογιαννίτες της ψυχής, κλαψο-παρουσιάστριες και αυτοθαυμαζόμενους γκουρού! Κανένα πρόβλημα όταν το προϊόν αυτό αντιμετωπίζεται σαν...τσίχλα (λίγη γεύση, πολύ πλαστικό που φτύνεις στο τέλος), μεγάλο (πρόβλημα) όταν το θεωρείς μεταλαβιά ζωής και το χωνεύεις με ζήλο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι, λοιπόν, πιστεύουν ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας, ότι τα αντίθετα έλκονται στις σχέσεις, ότι οι μνήμες καταχωρίζονται στον εγκέφαλό μας με τρόπο παρόμοιο μ’ αυτόν που αποθηκεύονται σε ένα DVD, ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν πολλαπλές προσωπικότητες, ότι μόνον οι καταθληπτικοί αυτοκτονούν, ότι συμπεριφερόμαστε παράξενα κατά τη διάρκεια της πανσελήνου κι ότι όλα τα είδη επιτυχημένης ψυχοθεραπείας αναζητούν τα αίτια της συμπεριφοράς του ανθρώπου στην παιδική ηλικία. Όλα αναληθή!
Γιατί η αντίληψη ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφαλικού μας δυναμικού προέρχεται από τις λανθασμένες εκτιμήσεις της ψυχολογικής έρευνας που συμπεριλαμβάνονται στα βιβλία της ψυχο-μυθολογίας και που ουσιαστικά στηρίζονται στο γεγονός ότι επί σειρά ετών (ίσως ακόμη και σήμερα) οι νευροεπιστήμες αγνοούσαν τη λειτουργία του 90% του εγκεφάλου μας. Αυτό φυσικά λειτουργούσε και λειτουργεί. Εμείς απλώς δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς κάνει.
Πολλές απ’ τις υπόλοιπες λανθασμένες εκτιμήσεις πιθανώς προέρχονται απ’ το ότι χρησιμοποιούμε την προσοχή και τη μνήμη μας μ’ ένα επιλεκτικό τρόπο. Για παράδειγμα, όλοι μας τείνουμε να επισημαίνουμε και να ανακαλούμε ασυνήθιστα και σπάνια περιστατικά παρά συνηθισμένα και καθημερινά. Έτσι, είναι πιο πιθανό να θυμόμαστε ευκολότερα ένα αταίριαστο ως προς την προσωπικότητα (κι όχι μόνο) ζευγάρι, παρά ένα άλλο στο οποίο οι ομοιότητες των μελών είναι πάρα πολλές. Κατά τον ίδιο τρόπο καταγράφουμε τις περίεργες συμπεριφορές κατά τη διάρκεια της πανσελήνου, έστω κι αν είναι σπάνιες, ευκολότερα κι αμεσότερα απ’ ό,τι κάνουμε τις αναμενόμενες. Το ίδιο συμβαίνει και με την «προφητική» δύναμη των ονείρων. Ονειρευόμαστε κάποιον που συναντάμε την επόμενη και μένουμε εκστατικοί! Αποδίδουμε, αμέσως, στο όνειρο προβλεπτικές ιδιότητες παρότι εκατοντάδες φορές ονειρευόμαστε άτομα που δεν συναντάμε την επόμενη, αλλά επειδή αυτό δεν ήταν αξιομνημόνευτο (σπάνιο) γεγονός, δεν το προσέξαμε και δεν καταγράφτηκε στη μνήμη μας.
Επίσης, άλλοι μύθοι της μυθο-ψυχολογίας (ή άλλες ψυχό-φουσκες, αν θέλετε), στηρίζονται στην ισχυρότατη τάση του καθενός μας να εκτιμάμε ως αντικειμενική την υποκειμενικότατη καθημερινή μας εμπειρία. Έτσι, νομίζουμε ότι οι ανακαλούμενες μνήμες μας αντιπροσωπεύουν τη ρεαλιστική πραγματικότητα του παρελθόντος κι όχι ότι είναι ένα δευτερογενές προϊόν που προκύπτει απ’ την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων (προσωπικότητα, συγκεκριμένες συνθήκες, προηγούμενες εμπειρίες, συναισθηματική κατάσταση, χρήση ουσιών, κ.λπ). Πράγματι, πάμπολλες έρευνες δείχνουν ότι οι μνήμες μας είναι αντικείμενο διαστρέβλωσης και παραποίησης τόσο στη διάρκεια της καταχώρησής τους, όσο και κατά τη στιγμή της ανάκλησής της μετά από χρονικό διάστημα.
Γι’ αυτό ...τρελαίνονται οι πρόεδροι των δικαστηρίων όταν ακούνε αντίθετες μαρτυρίες ως απόλυτα αληθινές από τους αυτόπτες μάρτυρες. Άλλα βλέπουν και θυμούνται οι μεν, άλλα οι δε! Ορκίζονται, άπαντες φυσικά, και επιμένουν στην αλήθεια, μόνο που αυτή η αλήθεια είναι η... αλήθεια τους! Το παράγωγο αλληλεπίδρασης της εξωτερικής πραγματικότητας με τις εγκεφαλικές δομές. Σαν να φοράμε όλοι μας, τελείως μοναδικά γυαλιά, απολύτως προσωπικά, που φιλτράρουν την πραγματικότητα με βάση το προσωπικό υπόβαθρο του καθενός. Να γιατί μαλώνουμε συχνά. Οι εκτιμήσεις μας είναι ασύμβατες, όπως είναι αταίριαστες δυο κινηματοφραφικές ταινίες σε διαφορετικές αίθουσες. Σκοντάφτει κάποιος, μερικοί τρομάζουν και τρέχουν να βοηθήσουν, άλλοι διασκεδάζουν και διπλώνονται στα γέλια.
Οι πόρτες και οι κουρτίνες της ζωής μας που κρύβουν τα «πώς» και τα «γιατί» της συμπεριφοράς μας είναι πολλές φορές βαριές, μασίφ, διπλοαμπαρωμένες και δεν ξεκλειδώνουν εύκολα. Η επιστήμη έχει βέβαια προχωρήσει αρκετά και προσφέρει σε πολλές περιπτώσεις ποιοτικά αντικλείδια. Πολλοί από μας, όμως, συνεχίζουν να επιμένουν να χρησιμοποιούν μαντζούνια, ψευτοκώδικες και μαγικές φράσεις. Πρέπει όμως να συνειδητοποιήσουμε ότι το ...«σουσάμι άνοιξε» συντηρεί την ψυχο-μυθολογία και παράγει ψυχό-φουσκες κι ότι στη ζωή (αντίθετα από τα παραμύθια) δεν τελειώνουν όλα με το «έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Δυστυχώς!
dimpapachatz@sch.gr
