Η κατάταξη των 15 χωρών-μελών της Επιτροπής Περιφερειών της Ε.Ε. βοηθά στην εξαγωγή συμπερασμάτων και στην υιοθέτηση καλών πρακτικών και αποφυγή κακών πρακτικών και πολιτικών, που μπορεί να ακολουθήσει και η χώρα μας για την επίτευξη της κοινωνικοοικονομικής ανταγωνιστικότητας και κοινωνικής συνοχής των τοπικών κοινωνιών και περιοχών της Ε.Ε.
Σύμφωνα με μελέτες της Επιτροπής Περιφερειών οι αποκεντρωμένες κρατικές δομές και οι αυτοδιοικητικοί τοπικοί οργανισμοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, στην ποιότητα ζωής και στη δημιουργία και διαχείριση υποδομών βιώσιμης ανάπτυξης κάθε περιοχής.
* Ομοσπονδιακού χαρακτήρα κράτη: Βέλγιο, Γερμανία, Αυστρία
Βέλγιο: Με διπολική κρατική δομή των ομιλούντων Ολλανδικά και των Γαλλόφωνων και Περιφέρειες με αρμοδιότητες περιφερειακής πολιτικής, απασχόλησης, βιομηχανικής αναδόμησης, χωρικού, αστικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού, μεταφορών, αγροτικής οικονομίας και προβολής εξαγωγών.
Σε τοπικό επίπεδο υπάρχουν 10 επαρχίες με αρμοδιότητες σε θέματα παιδείας, κοινωνικών υπηρεσιών, οικονομικής ανάπτυξης, πολιτισμού και 589 Δήμοι με τοπικές αρμοδιότητες.
Δεν υπάρχει ιεραρχική σχέση της Εθνικής, κρατικής, Περιφερειακής και Δημοτικής νομοθεσίας και τα προβλήματα μεταξύ διαφορετικών ρυθμίσεων επιλύονται από ένα ειδικό Εθνικό δικαστήριο επιδιαιτησίας και από την Κυβερνητική επιτροπή σε διοικητικά θέματα.
Γερμανία: Συγκροτείται από 16 Lander – κρατικές δομές με οικονομική και νομοθετική αυτονομία από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση.
Αυστρία: Μία ομοσπονδιακή κυβέρνηση, 9 κρατικών δομών με νομοθετική αρμοδιότητα σε χωρικό και αστικό σχεδιασμό, περιβαλλοντική προστασία, τουρισμό, πολιτισμό και αθλητισμό και Δήμους.
* Περιφερειακού χαρακτήρα κράτη: Γαλλία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ενωμένο Βασίλειο
Γαλλία: Με 22 Περιφέρειες με αρμοδιότητες σε χωρικό σχεδιασμό και περιφερειακή ανάπτυξη και προώθηση έρευνας και τεχνολογίας. Με 100 Διοικητικές Επαρχίες με αρμοδιότητα σε κοινωνική υποστήριξη, δημόσια υγεία, εκπαιδευτική πολιτική και περιβαλλοντική προστασία και μεγάλο αριθμό Δήμων με αρμοδιότητες τοπικού επιπέδου.
Σημαντικό είναι ότι το 42% των πόρων των ως άνω αυτοδιοικητικών μονάδων προέρχεται από ίδιους πόρους, ενώ 30% προέρχεται από κρατική χρηματοδότηση και το υπόλοιπο από δάνεια και συμμετοχές.
Ιταλία: Με 15 Περιφέρειες με αρμοδιότητα και νομοθετική εντός των Εθνικών πλαισίων σε παροχή υπηρεσιών δημόσιων, δημόσιας υγείας, επαγγελματικής εκπαίδευσης, υποδομών πολιτισμού και μεταφορών κα Σε τοπικό επίπεδο οι Δήμοι συγκροτούν 101 επαρχίες με αρμοδιότητες Περιβαλλοντικής προστασίας και υποδομών μεταφορών.
Πορτογαλία: Με παραδοσιακή συγκεντρωτική Εθνική δομή και μεταρρυθμίσεις περιφερειακού χαρακτήρα. Έχει δύο νησιά – Περιφέρειες τις Αζόρες και την Μαδέρα με σχετική αυτονομία.
18 Περιοχές συγκροτούνται από 275 Δήμους με κύριες αρμοδιότητες στην διαχείριση αποβλήτων, διαχείριση ενέργειας, δημόσιες μεταφορές, πολιτισμό, περιβαλλοντική προστασία και δημόσια υγεία.
Ισπανία: Με 17 Περιφέρειες και Δήμους με αρμοδιότητες που είναι αντίστοιχες με τον πληθυσμό τους και είναι κοινές σε θέματα διαχείρισης υδάτινων πόρων και αποβλήτων, συντήρηση οδικού δικτύου κα
Ηνωμένο Βασίλειο: Με 8 Περιφερειακούς Οργανισμούς της Αγγλίας, οι οποίοι από το 2001 διαχειρίζονται τα διαρθρωτικά Ευρωπαϊκά προγράμματα. Με ευρεία αυτονομία της Σκοτίας και λιγότερη της Ουαλίας, αλλά και της Βόρειας Ιρλανδίας, ενισχύθηκε η αποκέντρωση του παραδοσιακά συγκεντρωτικού κράτους της Μ. Βρετανίας. Ιδιαίτερη ώθηση σε αυτή τη διαδικασία έδωσε η κυβερνητική λευκή βίβλος του 1998: Για τη σύγχρονη τοπική διακυβέρνηση. Σε άμεση επικοινωνία με τον λαό.
* Αποκεντρωμένου χαρακτήρα κράτη: Δανία, Φιλανδία, Ολλανδία, Σουηδία
Δανία: Με τρία χωρικά επίπεδα διακυβέρνησης Εθνικό που έχει την ευθύνη του συντονισμού όλων των πολιτικών και τα δύο Περιφερειακό και Δημοτικό μη κρατικά πεδία να διαχειρίζονται το 70% του συνόλου των δημόσιων δαπανών.
Οι 14 Περιφέρειες έχουν αρμοδιότητες στη δημόσια υγεία, δημόσιες μεταφορές, επαγγελματικά και εκπαιδευτικά θέματα και σε θέματα περιβάλλοντος. Ενώ οι Δήμοι έχουν την κύρια αρμοδιότητα σε θέματα κοινωνικής υποστήριξης, δημόσιων μεταφορών, διαχείριση υδάτων και αποβλήτων.
Φιλανδία: Με τη μεταρρύθμιση του 1990 πολλές κρατικές αρμοδιότητες μεταφέρθηκαν στις 6 Περιφέρειες κυρίως σε θέματα περιβάλλοντος και οικονομικής περιφερειακής ανάπτυξης, καθώς και στους δήμους όπου μεταξύ των άλλων δόθηκε η δυνατότητα είσπραξης μέρους των έμμεσων φόρων σε ανταπόδοση υπηρεσιών προς τους πολίτες τους.
Ολλανδία: Με 3 επίπεδα διακυβέρνησης κεντρική, 12 επαρχίες σε Περιφερειακό επίπεδο με κύρια αρμοδιότητα σε δημόσιες μεταφορές, αστικό σχεδιασμό και περιβαλλοντική προστασία και Δήμους σε τοπικό επίπεδο, ελεγχόμενους από τις Περιφέρειες.
Σουηδία: Είναι σε μεταβατική περίοδο αποκέντρωσης πολιτικών της κεντρικής διοίκησης η οποία θέτει στόχους στις Περιφέρειες για υλοποίηση. Οι εκλεγμένες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις διαχειρίζονται περιφερειακά και τοπικά προγράμματα. Ενώ έχουν την κύρια ευθύνη σε θέματα δημόσιας υγείας, μεταφορών, περιβάλλοντος.
Οι 289 Δήμοι της χώρας έχουν την κύρια ευθύνη στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, επαγγελματικής εκπαίδευσης και περιβαλλοντικής προστασίας, καθώς και τοπική αρμοδιότητα σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων, τουριστικής προβολής, τοπικής ανάπτυξης, κ.α.
* Συγκεντρωτικού χαρακτήρα κράτη: Ιρλανδία, Ελλάδα, Λουξεμβούργο
Ιρλανδία: Με 8 Περιφέρειες από το 1994 που συντονίζουν 26 Δήμους κυρίως στον σχεδιασμό και υλοποίηση των προγραμμάτων περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης.
Λουξεμβούργο: Με 118 Δήμους με κύρια αρμοδιότητα, διαχείριση ύδρευσης και αποβλήτων, παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς και συνδιαχείριση με την κεντρική κυβέρνηση των εκπαιδευτικών θεμάτων.
Ελλάδα: 13 Περιφέρειες/κρατικές δομές από το 1987 και από το 1994 με εκλεγμένες 51 Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και από το 1998 με συγχωνεύσεις μέσω του προγράμματος ‘Καποδίστριας’ και μερική ισχυροποίηση των 1034 Δήμων, αλλά με καθυστερήσεις στην αποκέντρωση πολιτικών, μέσων και πόρων από το κράτος προς την Αυτοδιοίκηση.
Με καθυστέρηση και κατάταξη το 2008 στην 20η θέση της Ε.Ε. των 27 χωρών- μελών, αναφορικά με τις επιδόσεις της χώρας μας ως προς τους στόχους της Λισαβόνας (δημοσιονομικό έλλειμμα, δημόσιο χρέος, ανεργία, δαπάνες για έρευνα, επενδύσεις κ.ά.).
Επιχειρείται τώρα μέσω του ‘Καλλικράτη’ η μεταρρύθμιση της αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων και πόρων προς νέες συγχωνευόμενες αυτοδιοικητικές δημοτικές και Περιφερειακές αρχές.
* Τάσεις και επιπτώσεις στην Ε.Ε.:
Σύμφωνα με μελέτες και εκτιμήσεις της επιτροπής Περιφερειών: Όλες σχεδόν οι χώρες της Ε.Ε. ακολουθούν πολιτικές αποκέντρωσης των πολιτικών τους από την κεντρική διοίκηση προς τις αυτοδιοικητικές περιφέρειες και τους Δήμους με κύριο μοχλό τα διαρθρωτικά προγράμματα. Επιχειρησιακά Προγράμματα των ΚΠΣ ανατίθενται από τις Κυβερνήσεις κατά κανόνα στις Περιφέρειες και όχι στα Υπουργεία.
Η μείωση των Δήμων μέσω συγχωνεύσεων δεν είναι πάντα ο αποτελεσματικότερος μονόδρομος της Αυτοδιοίκησης στις χώρες της Ε.Ε. Αντίθετα οι πολύ μεγάλοι Δήμοι συχνά έχουν ως αποτέλεσμα την ενίσχυση των τάσεων καταστρεπτικής κομματικοποίησης, καθώς και αποξένωσης των πολιτών από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων.
Κριτήρια δημοτικής χωρικής ενότητας πρέπει να είναι όχι τα γεωγραφικά (π.χ. πεδινός η παραλιακός Δήμος) αλλά τα ομοιογενή κοινωνικοοικονομικά τοπικά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των σχεδιαζόμενων δήμων, σύμφωνα με το εγκεκριμένο από το Περιφερειακό Συμβούλιο χωροταξικό σχέδιο.
Επίσης νέοι τρόποι πρόσκλησης των πολιτών για δημοκρατική συμμετοχή υιοθετούνται από τους δυναμικότερους δήμους όπως δημοψηφίσματα και ο συμμετοχικός προϋπολογισμός.
Οι συνεργασίες και η δικτύωση των Δήμων με δημόσιους, κοινωνικούς φορείς και με τις ΜΚΟ σε κοινά θεματικά πεδία όπως ο Πολιτισμός, το περιβάλλον και δράσεις κοινωνικής οικονομίας, αξιοκρατικής αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού, απασχόλησης, αλληλεγγύης και βιώσιμης ανάπτυξης αποδεικνύεται ως ο αποτελεσματικότερος δρόμος των συνεργασιών, δημιουργίας οικονομιών κλίμακας, καλών πρακτικών και εξωστρεφούς προσανατολισμού τους.
O Γιώργος Α. Εμμανουήλ είναι μέλος του Δ.Σ. του Πανελλήνιου Συλλόγου ειδικών επιστημόνων του Δημοσίου (Περιφερειών και Υπουργείων)
