Ζούμε σήμερα μια συστημική κρίση που αφορά αφενός στο κοινωνικό σύστημά μας (οικονομικό σύστημα, πολιτικό-διοικητικό σύστημα, κοινωνικό-πολιτισμικό σύστημα) και αφετέρου τον βιόκοσμό μας (κανονιστικές δομές του συστήματος, αξίες, θεσμούς). Η κρίση αυτή μας θίγει όλους, εφόσον όλοι μας στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μας γινόμαστε επ’ ευκαιρία πολιτικοί, όταν λ.χ. ψηφίζουμε, επιδοκιμάζουμε, αποδοκιμάζουμε, συμμετέχουμε, απέχουμε διά των προβλεπόμενων πολιτικών διαδικασιών. Ωστόσο, ορισμένοι συσχετίζονται στενότερα με την κρίση, οι επαγγελματίες πολιτικοί. Οι πολιτικοί χωρίζονται στη βεμπεριανή πολιτική θεωρία σε δυο κατηγορίες: σ’ αυτούς που έχουν μετατρέψει την πολιτική σε μόνιμη πηγή του εισοδήματός τους, ζουν δηλαδή «από» την πολιτική, και σε εκείνους που έχουν ως πάθος τους την πολιτική, ζουν δηλαδή «για» την πολιτική. Δυστυχώς οι επαγγελματίες πολιτικοί που ζουν «από» την πολιτική έχουν άμεση σχέση με την υπαρκτή κρίση, είναι μέρος της κρίσης, και δεν μπορούν να συμβάλουν στην υπέρβαση της κρίσης.
Οι λόγοι είναι πολλοί. Αν για τις μάζες που κατευθύνονται, νουθετούνται, διαπαιδαγωγούνται, χειραγωγούνται, έχουν ως πρότυπό τους επαγγελματίες πολιτικούς που ζουν «από» την πολιτική και, ψυχαναλυτικά, μέσω της διαδικασίας της ταύτισης με τον «πατέρα» συγκροτούν τη δική τους ταυτότητα, η πολιτική εξακολουθεί να τρέφεται από την ουτοπική ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου, ενός κόσμου με ανθρώπινο πρόσωπο, για το σώμα των πολιτικών που ζουν «από» την πολιτική τα πράγματα είναι ξεκάθαρα εξ υπαρχής. Πολιτική σημαίνει «αγώνα για να συμμετάσχουμε στην εξουσία ή για να επηρεάσουμε τη διανομή της εξουσίας, είτε μεταξύ κρατών είτε μεταξύ ομάδων μέσα σε ένα κράτος. [...] Όποιος κάνει πολιτική, επιδιώκει τη δύναμη – είτε τη δύναμη ως μέσον στην υπηρεσία άλλων σκοπών, ιδανικών ή εγωιστικών, είτε “τη δύναμη για τη δύναμη”, δηλ. για να απολαμβάνει το αίσθημα του γοήτρου που δίνει η δύναμη». Η πολιτική ως επάγγελμα δεν έχει καμιά σχέση με την αυθόρμητη ανταπόκριση, που προκαλεί η γοητεία της ενασχόλησης με τα πολιτικά πράγματα στην ψυχή του ανθρώπου, ώστε να οδηγηθεί η πόλη «από μια άδικη ζωή σ’ ένα δίκαιο τρόπο ζωής», που η απεμπόλησή του στην Αθηναίων πολιτεία από τους Τριάκοντα τυράννους ανάγκασε τον Πλάτωνα να αναπροσανατολισθεί από την πολιτική στη φιλοσοφία.
Στις μέρες μας τα πράγματα είναι εντελώς κυνικά, οι βεμπεριανές περιγραφές από τη δεκαετία του ’20 για το εκκολαπτόμενο σώμα των επαγγελματιών πολιτικών ωχριούν ενώπιον της νεοελληνικής πραγματικότητας. Η υπόθεση της βεμπεριανής πολιτικής θεωρίας ότι στον μεσογειακό πολιτισμό ταιριάζει ο δημαγωγός ως πολιτικός επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά στην περίπτωση του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Ο επαγγελματίας πολιτικός που ζει «από» την πολιτική, εν αντιθέσει προς τον πολιτικό που ζει «για» την πολιτική, δεν πιστεύει διόλου ότι η ζωή του έχει ένα νόημα υπηρετώντας μιαν κοινή υπόθεση, το γενικό καλό. Στην άσκηση της μάλλον δοτής εξουσίας του δεν ακολουθεί την κατηγορική προσταγή, που στην αυστηρή καντιανή Ηθική είναι απότοκη του ορθού Λόγου χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους έναν σκοπό, αλλά υποθετικές προσταγές όπου επιδιώκονται απλώς και μόνον ωφελιμιστικοί σκοποί, το ίδιον όφελος, που έγινε αυτοσκοπός. Ο επαγγελματίας πολιτικός που ζει «από» την πολιτική επιδιώκει την εξουσία, αλλά πάντοτε σε συνδυασμό με το χρήμα, δημιουργώντας ένα έωλο πρότυπο ταύτισης που δεν υποσκάπτει απλώς την κοινωνία, αλλά είναι το θεμέλιο της κοινωνίας που βρίσκεται σε κρίση, είναι εκείνο το κατευθυντήριο πρότυπο που μας οδήγησε στην κρίση. Ένα πρότυπο εξουσίας, χρήματος και γοήτρου, το οποίο ψυχαναλυτικά βασίζεται περισσότερο στις ανεπάρκειες και ελλείψεις των μαζών, στην αδυναμία του Εγώ των οπαδών που «θέτουν στη θέση του ιδεώδους του Εγώ τους ένα και το αυτό αντικείμενο και, κατά συνέπεια, ταυτίζονται μεταξύ τους στο Εγώ τους». Τη θέση αυτή λαμβάνει ο «τυμπανιστής», στο πρόσωπο του οποίου ενσαρκώνεται «ο στρατιώτης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» [ελλην. εκδοχή «ο λοχίας»], ένας απ’ όλους εμάς, που κατόρθωσε να αναρριχηθεί στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας χωρίς να ακολουθεί αυστηρές ηθικές αρχές. Έτσι και ο σύγχρονος «τυμπανιστής», «ψυχολογικό υποκατάστατο του ατόμου για ό,τι του στερεί η πραγματικότητα», δεν είναι εκπρόσωπος της πολιτικής σφαίρας που οφείλει να θέτει όρια, κανόνες, νόρμες, στην οικονομική σφαίρα, αλλά ένας υπηρέτης της οικονομίας, των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, αφού η εκλογή του και η ανάδειξή του οφείλεται εν πολλοίς σε οικονομικά λόμπι που τον υποστηρίζουν φανερά ή κρυφά.
Ο κανονιστικός του ρόλος στο πλαίσιο της κοινωνίας συρρικνώνεται, αρκείται στην περιγραφή της άθλιας πραγματικότητας την οποία απλώς αναδιπλασιάζει. Ο επαγγελματίας πολιτικός που ζει «από» την πολιτική μετέρχεται νέων τεχνικών χειραγώγησης των μαζών ξεσηκώνοντας «συνταγές μαγειρικής» από το έργο του «τυμπανιστή» Ο Αγώνας μου: «ο λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία είναι τόσο εκφυλισμένος στη φύση του και τη στάση του, ώστε οι δραστηριότητες και οι σκέψεις του να παρακινούνται λιγότερο από σοβαρές αντιλήψεις και περισσότερο από αισθήματα και συναισθήματα». Η προπαγάνδα «πρέπει να είναι δημοφιλής και πρέπει να προσαρμόζει το πνευματικό της επίπεδο σύμφωνα με την αντίληψη του πλέον ανόητου, από εκείνους στους οποίους προτίθεται να απευθυνθεί». Η αποστολή της είναι «να τονίζει αποκλειστικά το ένα δίκαιο, το οποίο εκπροσωπεί. Δεν οφείλει αντικειμενικά ν’ αναζητά την αλήθεια στο βαθμό που αυτή είναι ευνοϊκή στους άλλους, για να την παρουσιάσει κατόπιν στις μάζες με θεωρητική συνέπεια, αλλά πρέπει να προσφέρει αδιάκοπα τη δική της αλήθεια». Η ρητορική και η στρατηγική, που στον Πλάτωνα συγκαταλέγονταν στις βοηθητικές επιστήμες της πολιτικής, έχουν λάβει τη θέση της διαλεκτικής στην αναζήτηση της αλήθειας, όπως στην αρχαία σοφιστική, ακολουθώντας το δόγμα «τον ήττω λόγον κρείττω ποείν». Να μετατρέπουν δηλαδή την επίφαση σε αλήθεια, να κάνουν χρήση της μυθολογίας για να πείσουν τα πλήθη: «τίνι το πειστικόν ουν αποδώσομεν επιστήμη πλήθους τε και όχλου δια μυθολογίας αλλά μη δια διδαχής».
Ωστόσο, παρά το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου του διαφωτισμού που είτε διαλαλεί μια μετανεωτερικότητα είτε συνιστά μια επιστροφή στον προνεωτερικό κόσμο είτε απορρίπτει απόλυτα τη νεωτερικότητα, εξακολουθούμε να «ζούμε σε μια εποχή διαφωτισμού». Ειδικά σε χώρες που βρίσκονται στην περιφέρεια της Ε.Ε. έχουμε ανάγκη από την ενεργή συμμετοχή των πραγματικών δημιουργών, των ενεργών πολιτών, των επ’ ευκαιρία πολιτικών. Η αδράνεια, η περιθωριοποίηση, ο αποκλεισμός και η απάθεια αρνούνται από τη μια το σύστημα αφηρημένα, αλλά από την άλλη καταλήγουν στον μηδενισμό. Χρειαζόμαστε την «προσδιορισμένη άρνηση» μέσω της οποίας υπερβαίνεται, αναμορφώνεται η πραγματικότητα. Όπως μας δίδαξε ήδη ο μεσοπόλεμος, η μηδενιστική «αφηρημένη άρνηση» επιβεβαίωσε το «αίσθημα αδυναμίας» των προλεταριοποιημένων κοινωνικών τάξεων ενώπιον ενός άκαμπτου πολιτικού συστήματος, επάνω στο οποίο δεν είχαν καμιά επιρροή, και προετοίμασε την αποδοχή του φασισμού απ΄ αυτές, με αποτέλεσμα τον πλέον απάνθρωπο πόλεμο: τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επομένως, είναι μωρίας εγκώμιον να θεωρεί κανείς ως επαναστατικό το ότι οι μάζες γυρίζουν την πλάτη τους στην πολιτική και βυθίζονται σε μια κυνική απάθεια. Αυτή δεν είναι μια δημιουργική πράξη αλλά έμμεση ενίσχυση των αποδομητών της δημοκρατίας για να συνεχίσουν ακάθεκτοι το καταστροφικό αντιδιαφωτιστικό έργο τους, αφού περιφερόμενοι ως νέοι κονκισταδόρες εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο και προσφέρουν εκ νέου «μέχρι και τα κομμάτια απ’ τις σπασμένες γυάλινες κούπες και τα φλιτζάνια» για να αποσπάσουν την καταπιεστική ανεκτικότητα «των ιθαγενών», αφού αυτοί «δίνουν αμέσως απ’ ό,τι έχουν για ό,τι κι αν τους δώσουν χωρίς να πούνε πως είναι λίγο. [...] Είτε είναι πράγμα αξίας είτε κάτι ευτελές, αμέσως, για ό,τι κι αν τους δώσουν και μ΄ όποιον τρόπο κι αν τους το δώσουν, είναι ευχαριστημένοι». Καιρός να ορθώσουμε, λοιπόν, φράγματα σ’ αυτήν την πολιτική παρακμή και τους δημαγωγούς πολιτικούς που εμφανίζονται ως αναμορφωτές, καιρός να επιστρέψουμε στην πολιτική. Διότι μπορεί μεν να κατελήφθησαν σχεδόν όλα τα επίπεδα του συστήματος, μπορεί να αποικιοποιήθηκε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό ο βιόκοσμός μας, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν ψήγματα ελπίδας για έναν κόσμο με ανθρώπινο πρόσωπο, η αποικιοποίηση του βιόκοσμου δεν είναι ολοκληρωτική.
