Αγαπητή «Ελευθερία»,
την τελευταία Κυριακή του Ιουνίου, κάθε χρόνο διοργανώνεται, στα περτουλιώτικα λιβάδια του Δήμου Αιθίκων, το Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων, υπό την αιγίδα της Πανελλήνιας Οργάνωσης Συλλόγων Σαρακατσαναίων (ΠΟΣΣ). Ένας θεσμός 30 χρόνων, ο οποίος ξεκίνησε το 1980 με σκοπό την αναβίωση εθίμων-τρόπου ζωής των Σαρακατσαναίων αλλά και ανταμώματος των Σαρακατσάνων από όλη την Ελλάδα. Τα ιδρυτικά πρόσωπα αυτού του εγχειρήματος είχαν έναν και μοναδικό σκοπό. Απαλλαγμένοι από πάθη και συμφέροντα, επεδίωκαν να μεταδώσουν την παράδοση στους επόμενους αλλά και να πετύχουν την ετήσια αντάμωση των Σαρακατσάνων πανελλαδικώς. Είχαν ένα όραμα και προσπαθούσαν χρόνο με το χρόνο να μεταλαμπαδεύσουν σε εμάς τους μικρότερους το σαρακατσάνικο πνεύμα, τον τρόπο ζωής των σαρακατσάνικων οικογενειών, τις συνήθειές τους, τα έθιμά τους, τις παραδόσεις τους, με σκοπό να μάθουμε όσο περισσότερα μπορούσαμε για την αρχέγονη αυτή ελληνική φυλή. Μέχρι ένα σημείο το κατάφεραν και μάλιστα το πέτυχαν σε ικανοποιητικό βαθμό.
Απά τα 6 μου χρόνια, λόγω σαρακατσάνικης καταγωγής, κάθε χρόνο ανέβαινα στο Περτούλι με την οικογένειά μου, σε μια προσπάθεια να γνωρίσω από κοντά το πώς γεννήθηκε, μεγάλωσε και έζησε ο πατέρας μου. Οφείλω να πω ότι καθώς μεγάλωνα και άρχισα να αντιλαμβάνομαι το πώς ζούσαν αυτοί οι άνθρωποι πριν από μερικά χρόνια, συνειδητοποίησα ότι η ζωή τους ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα και άξιζε να προσπαθήσει κανείς να μάθει κάποια πράγματα για τους νομάδες αυτούς που αν και αντιμετώπιζαν δυσκολίες για την επιβίωσή τους, ωστόσο ήξεραν να αντιμετωπίζουν το καθετί και συνάμα να διασκεδάζουν όλοι μαζί, ενωμένοι και αγαπημένοι.
Οι Σαρακατσάνοι, νομάδες εκ φύσεως, μετακινούνταν συνεχώς μεταξύ βουνών και πεδιάδων. Οι εποχικές αυτές μετακινήσεις τους είχαν σχέση με την τεχνική της κτηνοτροφίας και τις ανάγκες των κοπαδιών, από τα οποία είχαν άμεση εξάρτηση. Η βάση της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής των Σαρακατσάνων ήταν τα τσελιγκάτα, που ήταν μικρές κοινωνίες αποτελούμενες από 20-50 οικογένειες. Η κοινωνική οργάνωση των Σαρακατσάνων ήταν βασισμένη στη δομή της πατριαρχικής οικογένειας, όπου ο πατέρας ήταν η κεφαλή και όλα τα μέλη της αντλούσαν την καταγωγή τους αποκλειστικά από αυτόν. Το τσελιγκάτο ήταν στην ουσία μια φατρία, την οποία αποτελούσαν διάφορες σαρακατσάνικες φάρες οι οποίες ενώνονταν με συγγενικούς δεσμούς μεταξύ τους. Αρχηγός ήταν ο τσέλιγκας, ο οποίος εκλεγόταν από τους αρχηγούς κάθε φάρας του τσελιγκάτου, οι οποίοι μπορούσαν να τον καθαιρέσουν σε περίπτωση που αυτός παρατυπούσε. Ο τσέλιγκας κατείχε τον κυρίαρχο ρόλο και επιτηρούσε την ομαλή κοινωνικό-οικονομική λειτουργία της κοινότητας, αφού ήταν υπεύθυνος για την οικονομική διαχείριση των κοπαδιών των οικογενειών, την κοινωνική κατανομή της εργασίας και την διανομή των κερδών, ενώ εξασφάλιζε σε όλους τις αναγκαίες διοικητικές και οικονομικές επαφές με την περιβάλλουσα κοινωνία.
«Αν δει κανείς τους Σαρακατσάνους να περιφέρονται σε μια επαρχιακή πόλη, ξαφνιάζεται από την κορμοστασιά, την υπερηφάνεια και την ευγένειά τους. Ο Σαρακατσάνος δεν φοβάται ν' ατενίσει τον ήλιο κατάματα. Ανάμεσα σ΄ αυτόν και τον κόσμο δεν υπάρχει αδιάβατο χάσμα. Γιατί οι Σαρακατσάνοι και γενικότερα οι ορεινοί υπεράσπισαν πάντα ηρωικά την ελευθερία και διαφύλαξαν τις τεράστιες πηγές της ανανέωσης και της δημιουργίας που χαρακτηρίζουν τους Έλληνες», λένε ερευνητές.
Κάνοντας μια επισκόπηση στο παρελθόν των Σαρακατσαναίων μπορώ πλέον να κάνω τον παραλληλισμό με τον σύγχρονο Σαρακατσάνο. Οι φατρίες, που υπήρχαν, υπάρχουν και σήμερα, αλλά δυστυχώς με άλλη έννοια. Η κλειστή κοινωνία, το ίδιο και αυτή. Ο έλεγχος και η εποπτεία από τον «αρχιτσέλιγκα», επίσης. Δυστυχώς. Η χειραγώγηση και οι αυτόβουλες, ηθελημένες κατευθυντήριες γραμμές δίνονται και σήμερα με αποτέλεσμα το σαρακατσάνικο ήθος να ξεφτίζει και να χάνει τη δυνατότητα να εντυπωσιάζει. Η περηφάνια και η αγνότητα χάνονται. Η αλληλεγγύη και η ομαδικότητα, που ήταν το κυρίαρχο στοιχείο της ζωής των Σαρακατσάνων, εξαλείφεται... Γιατί; Ας αναρωτηθούν κάποιοι... ενωμένοι και αγαπημένοι τραβούσαν όλοι μαζί το ανηφόρι της ζωής... ενωμένοι και αγαπημένοι τραγουδούσαν, χόρευαν και γλεντούσαν... γίνεται και σήμερα αυτό, αλλά η ενότητα και η αγάπη, η ομόνοια και η έγνοια για τον πλησίον, παραδίδουν τη σκυτάλη στο μίσος, στη ζήλια, στη μισαλλοδοξία, στο φθόνο, στη διχόνοια, στην έπαρση, στον ανταγωνισμό, στα συμφέροντα, στη χειραγώγηση, στον εξευτελισμό της σαρακατσάνικης «κορμοστασιάς, υπερηφάνειας και ευγένειας. Ντροπή μας. Ντροπή και αίσχος συνάμα, που κάποιοι κατάφεραν να βάλουν την παράδοση και τον πολιτισμό μας κάτω από προσωπικά συμφέροντα και φιλοδοξίες. Ντροπή που κάποιοι επιχειρούν πολιτικά να προωθήσουν το πρόσωπό τους μέσα από τον θεσμό αυτόν. Ντροπή που κάποιοι νομίζουν ότι τα πολιτικά παιχνίδια και η χειραγώγηση των «κατέχοντων θέσεων» έχουν θέση μέσα στο σαρακατσάνικο.
Ας έλθω στο αντάμωμά μας. Ο θεσμός αυτός χάνει σταδιακά την αξία του και δεν μου φαίνεται καθόλου περίεργο, αφού κάποιοι έχουν καταφέρει καλά να πετύχουν τα προσωπικά τους και να αφήσουν απ΄ έξω τη σωστή οργάνωση του θεσμού αυτού, που κάποιοι πριν 30 χρόνια μόχθησαν για να πετύχουν αυτό που οραματίζονταν. Και αυτό που οραματίζονταν δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μόνο η διάδοση του σαρακατσάνικου τρόπου ζωής, του σαρακατσάνικου πολιτισμού σε εμάς τους νεότερους, στους συνεχιστές της παράδοσης. Ναι, το βλέπω τα τελευταία 3 χρόνια και πολύ περισσότερο φέτος. Και τι έγινε φέτος; Όσοι από τους Σαρακατσάνους βρέθηκαν στα περτουλιώτικα λιβάδια, αλλά και στο γλέντι που κάθε χρόνο προηγείται το Σάββατο το βράδυ, που πλέον έχει καταντήσει ένα πανηγύρι για την Ελάτη. Για να «τα αρπάξουν οι καταστηματάρχες-ταβερνιάρηδες από όλους εμάς που ανεβαίνουμε για το παραδοσιακό αντάμωμα και όχι για να φάμε όπως τρώμε στις πόλεις μας. Για να διασκεδάσουμε και να τραγουδήσουμε με το στόμα, όπως παλιά γινόταν. Για να φάμε το ψητό στην καλύβα και όχι στην ταβέρνα, για να χορέψουμε γύρω από τη φωτιά και όχι στην πίστα, για να πιαστούμε όλοι μαζί, απομακρυσμένοι από εμπάθειες και αρνητικά συναισθήματα αλλά γεμάτοι αγάπη και χαρά. Αυτό είναι «αναβίωση σαρακατσάνικων εθίμων», αν θέλετε να το ονομάζεται έτσι, κύριοι υπεύθυνοι... αυτή είναι η αξία του ανταμώματος και όχι τα ομαδικά παιχνίδια που δείχνετε κάθε χρόνο την ημέρα της εκδήλωσης. Το «φαίνεσθαι», ας γίνει «είναι». Πολλές οι σκέψεις, πολλά τα παράπονα, πολλοί οι προβληματισμοί μου, μεγάλη η στενοχώρια μου για τα όσα βλέπω και ακούω.
Υποδομές και μέσα για ένα αντάμωμα αυθεντικό, παραδοσιακό, γνήσιο, με αναβίωση εθίμων και παραδόσεων, υπάρχουν. Ικανά άτομα με ζήλο και μεράκι, επίσης. Πολλοί είμαστε εμείς που αγαπάμε και πονάμε το σαρακατσάνικο. Και βάζω και τον εαυτό μου μέσα, που παρά το νεαρό της ηλικίας μου, βλέπω, ακούω, κρίνω και λυπούμαι με την όλη τρέχουσα κατάσταση. Και είναι πολλοί αυτοί που στενοχωριούνται, βλέποντας το ήθος των Σαρακατσαναίων να χάνεται και να αμαυρώνεται από μερικούς «πατέρες», δήθεν λάτρεις της παράδοσης, δήθεν φίλοι του σαρακατσάνικου συναφιού. Είμαι 25 χρονών και δεν θέλω να θεωρώ κάτι τέτοια άτομα που κατέστρεψαν κάτι καλό που υπήρχε, «σνάφι» μου... δεν αξίζουν να λέγονται Σαρακατσάνοι.
Άτομα ικανά, με όραμα, μεράκι, απαλλαγμένοι από προσωπικά συμφέροντα, ας αναλάβουν πρωτοβουλίες, ας κάνουν πράξη τις σκέψεις τους, ας αφήσουν πίσω τους άτομα που τους «διοικούν και τους εξωκατευθύνουν»... ας αποποιηθούν τον πατερναλιστικό τρόπο διοίκησης της ομοσπονδίας αυτοί που αγαπάνε τον Σαρακατσάνο και την Σαρακατσάνα. Ας δείξουν την αυθεντικότητά τους και την ντομπροσύνη τους μερικοί, ας δείξουν την κορμοστασιά τους και τη λεβεντιά τους και ας διώξουν όλους εκείνους που τους συμπαρασύρουν σε ενέργειες εξυπηρέτησης φιλοδοξιών. Φτάνει πια. Οι Σαρακατσαναίοι έχουν μάθει να είναι περήφανοι. Δεν θέλω να ντρέπομαι να λέω ότι είμαι Σαρακατσάνος. Ας σεβαστούν κάποιοι το θεσμό του ανταμώματος, τα ιδρυτικά μέλη και εμπνευστές αυτής της κίνησης, ας σεβαστούν τον Σαρακατσάνο, ας σεβαστούν τους προγόνους μας. Ας γίνει το 30ό Αντάμωμα Σαρακατσαναίων η αφετηρία για μελλοντικά ανταμώματα σαν αυτά που μας αξίζουν. Βάλετε μυαλό μερικοί και ανασκουμπωθείτε για να μην χάσουμε και αυτά που καταφέραμε να διατηρήσουμε... αφήστε στην άκρη τα δικά σας και σκεφτείτε εμάς τους νέους –συνεχιστές και λάτρεις της σαρακατσάνικης παράδοσης.
