ΓΕΝΙΚΑ: Ο λαός του Βορρά (North man), οι λεγόμενοι Νορμανδοί ή Βάραγγοι, που ήταν συγγενικό φύλο των Βίκιγκς και κλάδος της λεγόμενης κελτικής «οικογένειας», στα μέσα του 11ου αιώνα είχαν ήδη δημιουργήσει κράτος, πολύ μακριά από την αρχική τους κοιτίδα, στη Νότια και Κεντρική Ιταλία.
Η ΝΟΡΜΑΝΔΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ: Λίγο μετά το 1080, οι Νορμανδοί πέρασαν, από τις κτήσεις τους στην Ιταλία, απέναντι στο σπουδαιότερο λιμάνι της Αδριατικής, το Δυρράχιο, το οποίο κατάλαβαν νικώντας κατά κράτος το βυζαντινό στρατό και, στη συνέχεια, κατευθυνόμενοι προς τα νοτιοανατολικά, κατέλαβαν εύκολα τα Ιωάννινα και την Άρτα. Η προέλαση των Νορμανδών σταμάτησε από ένα ξαφνικό περιστατικό: μια επανάσταση των Λομβαρδών στην Ιταλία ανάγκασε το βασιλιά των εισβολέων Ροβέρτο Γυισκάρδο (1) να επιστρέψει με ένα τμήμα του στρατού του, το καλοκαίρι του 1082, για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Στη Θεσσαλία άφησε το γιο του Βοημούνδο με το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού εκστρατευτικού σώματος. Στις αρχές του 1083 έπεσαν στα χέρια του Βοημούνδου τα Τρίκαλα, ενώ στη συνέχεια, παίρνοντας θάρρος από τις επιτυχίες του, ο νεαρός εισβολέας επιχείρησε το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς την πολιορκία της Λάρισας. Την ίδια εποχή ο βυζαντινός στρατός, έχοντας επικεφαλής τον ίδιο τον αυτοκράτορα, Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, αναχωρούσε από τη Θεσσαλονίκη, όπου βρισκόταν τις προηγούμενες βδομάδες, κατευθυνόμενος προς Νότο για την αντιμετώπιση των εισβολέων. Η ισχυρή νορμανδική δύναμη, που φρουρούσε τα Τέμπη, ανάγκασε τον αυτοκράτορα να κινηθεί ανατολικότερα και να περάσει δια μέσω του όρους των Κελλίων (Όσσα). Από εκεί κατευθύνθηκε στα χαμηλότερα περάσματα, είτε ανάμεσα από την Όσσα και το Μαυροβούνι (όπου και ο σημερινός δρόμος Αγιάς - Αγιοκάμπου), είτε μεταξύ Μαυροβουνίου και Πηλίου (περιοχή Σκλήθρου, Κεραμιδίου, Καναλίων). Η ακριβής διαδρομή δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, λόγω των σοβαρών ελλείψεων της βασικής ιστορικής πηγής της εποχής, της Αλεξιάδας, (2) που έγραψε η Άννα Κομνηνή, κόρη του Αλέξιου, καθώς έχουν προταθεί τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές πιθανές διαδρομές του Αλέξιου (Ε. Βρανούση, Α. Αβραμέα, Ν. Νικονάνος, Δ. Αγραφιώτης) (3). Έτσι τα διάφορα τοπωνύμια της Αλεξιάδας μπορούν να ταυτοποιηθούν με περισσότερους από έναν τόπους. Στη συνέχεια ο βυζαντινός στρατός μετά από πορεία στην ανατολική όχθη της Βοιβηίδας λίμνης, κατευθύνθηκε προς τη Λάρισα. Στο μεταξύ, η φρουρά των Λαρισαίων αντιστεκόταν ακόμα με δύναμη και σθένος, έχοντας επικεφαλής της τον ανδρείο διοικητή της πόλης Λέοντα Κεφαλά.
ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ: Τον Ιούνιο του 1084 ο βυζαντινός αυτοκράτορας, έχοντας στις τάξεις του και ισχυρή δύναμη Τούρκων μισθοφόρων, παρέταξε νότια της πόλης ένα τμήμα του στρατού του υπό την διοίκηση του στρατηγού Μελισσηνού, τον οποίο έντυσε επίτηδες με αυτοκρατορική (πορφυρή) στολή για να εξαπατήσει το Βοημούνδο, δίνοντάς του την εντολή, σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης, να υποχωρήσει αυτός και το στρατιωτικό του τμήμα χωρίς αντίσταση προς το Λυκοστόμιο (Τέμπη) και την περιοχή του Κάστρου της Ωριάς. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας, με το μεγαλύτερο τμήμα του στρατού προχώρησε δυτικότερα και κρύφτηκε πίσω από χαμηλούς λόφους. Ο Βοημούνδος, την ίδια στιγμή, βρισκόταν σε μια νησίδα (4) του Πηνειού και αναπαυόταν τρώγοντας σταφύλια (!). Μόλις πληροφορήθηκε την άφιξη του βυζαντινού στρατού (του τμήματος υπό τον Μελισσηνό), έδωσε εντολή για επίθεση, νομίζοντας ότι επρόκειτο για την κυρίως βυζαντινή δύναμη. Και, ενώ οι δυνάμεις του Μελισσηνού υποχωρούσαν, ο Αλέξιος, κρίνοντας κατάλληλη τη συγκυρία, επιτέθηκε από τα νώτα στο νορμανδικό στρατό, αιφνιδιάζοντάς τους αντιπάλους. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι βυζαντινοί κατανίκησαν τους εισβολείς, που είχαν βρεθεί, απροσδόκητα, εν μέσω δύο πυρών. Οι Νορμανδοί, ταπεινωμένοι, αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία της Λάρισας και να υποχωρήσουν προς τα Τρίκαλα.
Ο Κων/νος Α. Οικονόμου είναι δάσκαλος - συγγραφέας kao@in.gr www.scribd.com/oikonomoukon
(1) Ο Γυισκάρδος πέθανε τελικά στην Κεφαλονιά, από ξαφνική ασθένεια. Ο οικισμός που βρήκε το θάνατο ο Νορμανδός ηγέτη ονομάστηκε προς τιμήν του Φισκάρδο.
(2) Αλεξιάς κεφάλαιο ε΄.
(3) Δες σχετικά : Δημ. Αγραφιώτης, «Σχόλια σε ένα χωρίο της Αννας Κομνηνής, Συμβολή στην Ιστορία της επαρχίας Αγιάς», Θεσσαλικό Ημερολόγιο 19, Λάρισα 1990, 65-80.
(4) Επρόκειτο για κάποιο νησάκι που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα από τη μεγάλη και τη μικρή κοίτη του Πηνειού, κάπου στην περιοχή του Αλκαζάρ.
