* Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Νηστεία είναι η εκούσια ή ακούσια αποχή από ορισμένες κατηγορίες τροφών όπως το κρέας ζώων και πτηνών, τα γεννήματα αυτών καθώς τα παραγωγά τους. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο «νήστις» = νηστικός. Σκοπός της νηστείας είναι ο σωματικός και ψυχικός καθαρμός του πιστού που επιτυγχάνεται με τη συνειδητή αποχή από ορισμένες κατηγορίες τροφών σε περιόδους καθορισμένες από την Εκκλησία μας. Η νηστεία είναι ένα μέσο για την απόκτηση της αρετής. Ο άνθρωπος που νηστεύει δυναμώνει τη θέλησή του, επιβάλλεται στον εαυτό του και υποτάσσει το σώμα του στο πνεύμα. Δείχνει έμπρακτα την αγάπη του στο Χριστό και την υπακοή του σ’ όσα ορίζει η Εκκλησία μας. Έτσι ελκύει τη χάρη του Θεού. Η νηστεία αποτελεί αρχαίο θεσμό της Εκκλησίας μας. Άλλωσττε ο ίδιος ο Χριστός νήστεψε 40 ημέρες, όταν μετά τη βάφτισή Του έμεινε στην έρημο. Σύμφωνα με την Π. Διαθήκη η νηστεία είναι η πρώτη εντολή του Θεού στους πρωτόπλαστους. «Θα τρώτε απ’ όλα τα καλά του Παραδείσου εκτός από τον καρπό αυτό». Η παράβασή της σήμανε την πτώση του ανθρώπινου γένους και την εξορία του από τον Παράδεισο.
ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ. Ιστορικά τη νηστεία τη συναντάμε στην αρχαία Ελλάδα την οποία ασκούσαν προπάντον οι ιερείς, οι βασιλείς και οι στρατηγοί, προκειμένου να θυσιάσουν. Ο απλός λαός και μάλιστα οι Αθηναίοι, νήστευαν μόνο κατά τις εορτές των «Ελευσινείων» και των «Θεσμοφορίων» για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν τη νηστεία ως δοκιμασία που συνέτειναν στην προσέγγιση του ανθρώπου με το «θείον». Διάφορες ιδιότυπες νηστείες είχαν επίσης καθιερωθεί και από θρησκευτικές ή φιλοσοφικές σχολές, όπως αυτές των Ορφικών και των Πυθαγορείων.
Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ ΛΑΟΥΣ. Οι Ρωμαίοι νήστευαν κυρίως σε εθνικές στιγμές που οι κάτοικοι των διαφόρων πόλεων κατέφευγαν στη δοκιμασία της νηστείας για να προκαλέσουν τη θεία βοήθεια. Οι Άραβες και άλλοι Μωαμεθανοί νηστεύουν κατά το μήνα Ραμαζών (ο 9ος του ισλαμικού σεληνιακού έτους) και πριν της εορτής του Μπαϊράμ δεν τρώνε απολύτως τίποτα από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. Τη νύκτα όμως παραδίδονται σε πανηγυρικές ευωχίες. Νηστεύουν όμως και σε άλλες ημέρες του έτους. Οι Βουδιστές του Θιβέτ υποβάλλονται σε δύο ειδών νηστείες: στην «αυστηρή» που είναι διάρκεια 24 ωρών όπου απαγορεύεται η κατάποση ακόμα και του σάλιου τους και στην ηπιότερη που τρώνε μόνο το βράδυ. Η ηθική του Βουδισμού συνιστά τη νηστεία ως μέσον εξιλασμού. Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά και δεν αναγνωρίζουν κανένα λόγο εξαίρεσης. Οι φακίρηδες καθώς και οι φανατικοί πιστοί των Ινδιών υποβάλλονται σε πρωτοφανείς νηστείες επί 8, 10 και 15 ημέρες. Οι λαοί της Ν.Α. Ασίας (Λάος, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κ.λπ.) κατά την περίοδο της νηστείας τους απέχουν από κάθε τροφή από το μεσημέρι μέχρι την επομένη το πρωί. Ως ημέρες νηστείας έχουν κυρίως εκείνες κατά τις οποίες υπερχειλίζουν οι σπουδαιότεροι ποταμοί των περιοχών τους. Ο σκοπός της νηστείας τους έχει να κάνει με την εξασφάλιση ευνοϊκής επίδρασης των υδάτων στη γονιμότητα της γης (οι ήρεμες πλημμύρες είναι αναγκαίες στους απέραντους ορυζώνες). Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν, προπάντων, όταν πλήττονται από μεγάλες συμφορές. Οι λαοί της Αφρικής και της αμερικανικής ηπείρου, κατά ειδικούς ερευνητές, τηρούν νηστείες που τους επιβάλλουν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Στους Πέρσες επικρατούσε η άποψη ότι καλύτερα τιμούν και περισσότερο ευχαριστούν το Θεό, όταν τρέφονται καλά, παρά όταν εκούσια προσπαθούν να εξασθενίσουν τον οργανισμό τους. Κατά τα ιερά βιβλία τους η ψυχή καθίσταται ισχυρότερη και ικανή να ανθίσταται σε κακά πνεύματα, μόνο όταν μένει σε σώμα υγιές και εύρωστο. Οι Εβραίοι νήστευαν χωρίς να τους επιβάλλει κανένας θρησκευτικός κανόνας. Η νηστεία των Εβραίων συνίσταται κυρίως στην ελάττωση του αριθμού των γευμάτων. Η Παλαιά Διαθήκη θεωρεί τη νηστεία ευάρεστη και πραγματοποιείται για να προκαλέσει τη θεία συγγνώμη. Οι κυριότερες ιουδαϊκές νηστείες ήταν αυτές κατά την εορτή του εξιλασμού, στις επετείους των μεγάλων συμφορών, όπως της άλωσης της Ιερουσαλήμ από τον Ναβουχοδονόσορα.
Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ. Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείες ονομάσθηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και πιστών. Κατά τις ημέρες των νηστειών επιβάλλεται στους Χριστιανούς η αποχή της βρώσης κρέατος, αυγών, γάλακτος, ζωικών και γαλακτοκομικών προϊόντων, ψαριών (εκτός των θαλασσινών, οστράκων, αυγοτάραχου και χαβιαρίου), ελαίου (εκτός τις ελιές) και του οίνου κατ’ επέκταση των σημερινών οινοπνευματωδών ποτών. Νηστεύουμε για να συνηθίσουμε στην εγκράτεια. Για να εξασκήσουμε τον εαυτό μας να συγκρατείται και να μην παρασύρεται στην αμαρτία, στις κακές πράξεις, και στους πειρασμούς. Αν δεν νηστέψουμε δεν μπορούμε να συγκρατηθούμε και στα άλλα πάθη μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μοναχοί δεν τρώνε ποτέ κρέας παρά μόνο ψάρι. Στα κατά Ματθαίον Ευαγγέλια (Ματθ. 6,16), δίνεται στους χριστιανούς ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να νηστεύουν: «Όταν νηστεύετε μην φέρεσθε όπως οι υποκριτές που αφήνουν τα πρόσωπά τους άπλυτα για να δείξουν στους υπόλοιπους ανθρώπους ότι νηστεύουν. Αλήθεια σας λέω, οι άνθρωποι αυτοί χάνουν το μισθό τους. Εσύ όμως όταν νηστεύεις, να πλύνεις το κεφάλι σου και το πρόσωπό σου ώστε να μην φαίνεται ότι νηστεύεις, παρά μόνο στον Πατέρα σου κρυφό, και ο Πατέρας σου που βλέπει τα κρυφά θα σου το αποδώσει». Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει για τη νηστεία: «Δείξε μου τη νηστεία σου διά των έργων σου. Αν δεις πτωχό, ελέησέ τον. Αν δεις κάποιο εχθρό σου συμφιλιώσου. Αν δείς φίλο σου να προοδεύει μην τον φθονήσεις. Διατήρησε τα χέρια σου, τα πόδια σου, τα μάτια σου, τα αυτιά σου καθαρά από αμαρτίες. Διότι ποιο το όφελος όταν δεν τρώμε κρέας, όμως κατά – τρώμε τους αδελφούς μας. Παρακαλώ λοιπόν, όσοι μπορείτε να νηστεύετε όσο είναι δυνατόν και να αυξάνετε την καλή σας και αξιέπαινη προθυμία». Κλείνουμε τη θεόπνευστη προτροπή και νουθεσία του Μεγάλου Βασιλείου: «Αν κυριαρχούσε η νηστεία, η ζωή μας δεν θα ήταν γεμάτη στεναγμούς, γιατί αυτή θα δίδασκε σε όλους όχι μόνο τον περιορισμό της σπάταλης ζωής, αλλά και την αποχή από πολλά κακά».
