Από τον Νίκο Αγ. Μπλάνα
Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε η συμμετοχή μου στην ομάδα καθοδήγησης του μελετητή για την εκπόνηση του Επιχειρησιακού σχεδίου του Δήμου Αγιάς. Σκοπός μου, η κατάθεση προτάσεων και η ζύμωση αυτών, τόσο σε επίπεδο της ομάδας, όσο και σε επίπεδο πολιτών του Δήμου.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για τη δημιουργία των Καλλικρατικών Δήμων, είχα εκφράσει τις σοβαρές μου αντιρρήσεις για τη δημιουργία ενός παραλιακού Δήμου. Εκτιμούσα, ότι, η αφαίρεση των ορεινών όγκων (της ενδοχώρας) από έναν τέτοιο Δήμο θα στερούσε τον Δήμο από μια ισορροπία των τριών τομέων παραγωγής, σημαντικό γεγονός, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικών κρίσεων. Επιπροσθέτως, στερούσε από τον Δήμο ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο από μόνο του μπορούσε να αποτελέσει παράγοντα επανεκκίνησης της οικονομίας. Το περιβάλλον.
Σήμερα το περιβάλλον αποτελεί ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό του νέου Δήμου. Στα όρια του Δήμου έχουν οριοθετηθεί πέντε περιοχές Natura συνολικής έκτασης 44.684 στρεμμάτων περίπου σε σύνολο 65.223 στρεμμάτων συνολικής έκτασης του Δήμου. Προκύπτει δηλ. ότι το 68% της συνολικής έκτασης του Δήμου καλύπτεται από περιοχές Natura. Ο Δήμος Αγιάς καταλαμβάνει το σημαντικότερο μέρος των, βουνό Κίσσαβος (Όσσα) και βουνό Μαυροβούνι (πρώην βασιλικό δάσος Πολυδενδρίου), το νότιο τμήμα του δέλτα του Πηνειού ποταμού (δημοτικά διαμερίσματα Ομολίου και Στομίου, ενώ ενδιάμεσα των δύο βουνών εκτείνεται η παραλιακή ζώνη [συνεχής χωρίς διακοπή σε μήκος 18 χλμ.]. Η εκτεταμένη παραλία, οι δύο ορεινοί όγκοι που κατεβαίνουν μέχρι το κύμα, παρουσιάζουν εκπληκτική φυσική ομορφιά ενώ αποτελούν τη σημαντικότερη διέξοδο των κατοίκων του Νομού Λάρισας στη θάλασσα, αλλά και πλήθους Θεσσαλών, κυρίως από τους Νομούς της Δυτικής Θεσσαλίας (Τρίκαλα – Καρδίτσα). Φυσικό επακόλουθο των ανωτέρω είναι η πίεση σε θέματα πολεοδομικά και περιβαλλοντικά.
Είναι προφανές ότι τόσο σε επίπεδο Δήμου, όσο και σε επίπεδο αιρετής Περιφέρειας και Κράτους, οι σημαντικές παρεμβάσεις οφείλουν να πραγματοποιηθούν στις δύο ανωτέρω κατηγορίες θεμάτων. Ωστόσο, η δυνατότητα αξιοποίησης του φυσικού περιβάλλοντος από τον Δήμο Αγιάς, αφενός ξεπερνά τις δυνατότητές του, αφετέρου δεν μπορεί να έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αν δεν ενταχθεί σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης ορεινών όγκων.
Στην ανατολική Θεσσαλία ορθώνονται τέσσερις σημαντικοί ορεινοί όγκοι, το Πήλιο, το Μαυροβούνι, ο Κίσσαβος και ο Όλυμπος. Κάθε βουνό έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και ιστορία, και αποτελούν μια αλυσίδα με αλληλοσυμπληρούμενες και μερικώς επικαλυπτόμενες δραστηριότητες, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό για την ανάπτυξη όλης της περιοχής που καλύπτουν.
Το Πήλιο, ένα βουνό με παράδοση στον τουρισμό, με αναπτυγμένες αρκετές από τις ήπιες «outdoor» δραστηριότητες, την ύπαρξη ενός τοπικού ενδιαφέροντος μικρό χιονοδρομικό κέντρο, με ικανοποιητική πρωτογενή παραγωγή με αγροτικά προϊόντα ποιότητας, πρόκειται για ένα κορεσμένο χώρο, ή με μικρές δυνατότητες μεγέθυνσης, με brand name εκτός συνόρων, ο οποίος πρέπει να δώσει έμφαση στη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών και όχι των αριθμητικών μεγεθών.
Το Μαυροβούνι με κύριο χαρακτηριστικό το πρώην βασιλικό δάσος, μπορεί να αξιοποιήσει αυτό το ιστορικό γεγονός σε συνδυασμό με την παρθένα φύση του και την αναβίωση του τρόπου διαχείρισης του δάσους, με τη συνύπαρξη των υπόλοιπων οικονομικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον οι πλούσιοι μύθοι του σε συνδυασμό με πραγματικά ιστορικά γεγονότα μπορούν να προσφέρουν ένα διαφορετικό κόσμο αναψυχής. Ανάμεσα από τα 2 βουνά, ο χώρος της Μονής Φλαμουρίου με τα υπέροχα δάση σε οδηγεί χρονικά αιώνες πίσω.
Ο Κίσσαβος, από τη μεριά του, αποτελεί έναν περιβαλλοντικό παράδεισο και ένα μικρό του μέρος βρίσκεται σε υποαλπική περιοχή, έξω από τα δάση. Πρόκειται για μέρος όπου πλήθος υπαίθριων δραστηριοτήτων μπορούν να αναπτυχθούν. Το κομβικό σημείο κατά την άποψή μου αποτελεί η άμεση αποκατάσταση του παλαιού κτιρίου του ΟΤΕ και η λειτουργία του ως κέντρο ορεινών δραστηριοτήτων και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Δεν νοείται κτίριο σε υψόμετρο 1.800 μέτρων να μένει αναξιοποίητο. Αν ναι, τότε το γκρεμίζεις και αποκαθιστάς το περιβάλλον. Το κτίριο έχει υπεραρκετούς χώρους για τη δημιουργία αίθουσας εκπαίδευσης, χώρων παρατηρήσεων, πυροφυλακίου, σημείου εκκίνησης δραστηριοτήτων, και παροχή στοιχειωδών απαιτήσεων διημέρευσης. Δεν είναι ανταγωνιστικό του καταφυγίου του ΕΟΣ Λάρισας αλλά συμπληρωματικό, καθότι το κάθε κτίριο παρουσιάζει διαφορετικές χρήσεις και διαθέτει διαφορετικές προσβάσεις. Η πρόσβαση στο κτίριο απαιτεί τη βελτίωση της βατότητας της οδού και εμμένω στην άποψη χωρίς ασφαλτόστρωση, αλλά ενός άριστου δασικού δρόμου, όπως αυτοί που κατά δεκάδες χιλιόμετρα διατρέχουν την ανατολική και όχι μόνο πλευρά του βουνού. Όσο δεν συντελείται αυτός ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη του Κισσάβου είναι ετεροβαρής, πρακτικά μόνο από τη βόρεια πλευρά {Σπηλιά – Καρίτσα] και αφήνει έξω από τα δίκτυα επικοινωνίας χωριά όπως η Ανατολή, το Μεγαλόβρυσο και Μεταξοχώρι, αποστερώντας τα επιπλέον της εύκολης πρόσβασης στη θάλασσα.
Ο Όλυμπος είναι το τελευταίο βουνό της ομάδας μας, τα χαρακτηριστικά του οποίου μπορούν να τον καταστήσουν πόλο [πέραν του ονόματος/μυθολογίας] σε κέντρο εκπαίδευσης ορειβασίας και αναρρίχησης ψηλού βουνού, σε ιδανικό τόπο άσκησης περιπατητικού σκι και άλλων ήπιων δραστηριοτήτων που ξεφεύγουν του χώρου του άρθρου μας. Το περίεργο είναι ότι η σημαντικότερη έκταση του βουνού ανήκει στη Θεσσαλία, ωστόσο ο μεγαλύτερος αριθμός των καταφυγίων είναι από την πλευρά της Πιερίας. Τυχαίο; Στη θεσσαλική πλευρά η παρουσία του στρατοπέδου στη θέση Βρυσσοπούλες αποτελεί τον καλύτερο εγγυητή της ασφαλούς πρόσβασης και παρακολούθησης δραστηριοτήτων στο βουνό. Απαιτείται άμεσα η αξιοποίηση του καταφυγίου στην κορυφή Αγ. Αντώνιος, ιδιοκτησίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που για πάνω από 20 χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως χώρος μετεωρολογικών ερευνών. Παρά τη δημιουργία πρόχειρου χώρου έκτακτης ανάγκης από την Ελληνική ομάδα Διάσωσης, ο χώρος θα πρέπει να αποκατασταθεί στο σύνολό του και με δεδομένη πλέον την εύκολη πρόσβαση [άσφαλτος] στο στρατόπεδο, αποτελεί τον ιδανικό χώρο προσέγγισης από αμύητους περιπατητές σε υψόμετρο 2.817 μέτρων. Η βελτίωση της χωροθέτησης καταφυγίων στον Όλυμπο επιβάλλει να σκεφτούμε σοβαρά τη δημιουργία μικρού καταφυγίου πάνω από την Καρυά και συγκεκριμένα στην περιοχή της κορυφής Φράγκου Αλώνι, πλησίον του Ο2. Ενδεχομένως αν υπήρχε να είχαμε αποφύγει την απώλεια της Γαλλίδας ορειβάτισσας. Ένα είναι αναμφισβήτητο. Ο απέραντος χώρος του Νότιου και Νοτιο-Δυτικού Ολύμπου δεν καλύπτεται επαρκώς από χώρους καταφυγίου. Εξ’ ου και η «μη νόμιμη» μεγέθυνση, αλλά από τη ζωή αναγκαία, του μικρού καταφυγίου στη θέση Χρηστάκι. Αντί λοιπόν να γίνονται αναγκαία πράγματα τυχαία, ας τα κάνουμε συντεταγμένα και με σχεδιασμό. Αυτό κάνανε όλοι οι Ευρωπαίοι στους Εθνικούς Δρυμούς τους.
Ο συντονισμός, ο σχεδιασμός και η διαχείριση ενός τέτοιου ολοκληρωμένου προγράμματος ήπιας αξιοποίησης των συγκεκριμένων ορεινών όγκων είναι μια πρόκληση για την αιρετή Περιφέρεια, ιδιαίτερα αξιοποιώντας τα νέα απλοποιημένα εργαλεία που προσφέρει το θεσμικό πλαίσιο της 5ης προγραμματικής περιόδου της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020. Συγκεκριμένα, η συγκρότηση ενός Ευρωπαϊκού Ομίλου Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΟΕΣ), με τοπικούς και περιφερειακούς εταίρους, θα παράσχει την απαιτούμενη δικτύωση για την υλοποίηση κάποιων δράσεων, τη μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και τη δημιουργία ανταλλαγών και ανάληψης τουριστικών δραστηριοτήτων (http://ec.europa.eu/regional_policy/cooperate/cooperation/egtc/index_en.cfm) Σαν μια πρώτη βάση των εταίρων μπορούν να αποτελέσουν όλοι οι συνεργαζόμενοι φορείς από το εξωτερικό σε δράσεις που είχαν ή ακόμα υλοποιούν οι εμπλεκόμενοι δήμοι της συγκεκριμένης χωρικής ενότητας της Θεσσαλίας, σε προγράμματα, ενδεικτικά αναφέρω, equal, Leader plus, interreg κ.α. Με τον παραπάνω τρόπο όλες οι προηγούμενες συνεργασίες θα αξιοποιηθούν περαιτέρω, με στόχευση σε συγκεκριμένες δράσεις και χώρο. Γιατί να μην μπορεί ένας ταξιδιώτης να κάνει τον κύκλο των τεσσάρων βουνών, απολαμβάνοντας διαφορετικές παραστάσεις, πολλαπλές δραστηριότητες και επιμέρους επικαλυπτόμενες εικόνες σε ένα πακέτο ανάδειξης της Ανατολικής ηπειρωτικής Θεσσαλίας; Σεβόμενος το πολύτιμο χώρο της εφημερίδας, δεν απαιτείται να εισέλθω στις προφανείς επιδιώξεις και τα επιτυγχανόμενα αναπτυξιακά αποτελέσματα της ανωτέρω πρωτοβουλίας, η οποία μπορεί να εκταμιεύσει πρόσθετους πόρους στην Περιφέρεια. Άλλωστε ο προϋπολογισμός μιας τέτοιας παρέμβασης δεν είναι ιδιαίτερα υψηλός σε σύγκριση με πλήθος άλλων δράσεων αμφιλεγόμενης απόδοσης και επιπλέον εμπεριέχει σημαντικό αριθμό «soft» δράσεων, χαρακτηριστικό της νέας προγραμματικής περιόδου.
Ο Νίκος Αγ. Μπλάνας είναι Επίκ. καθ. Τμήματος Διοίκησης και Διαχείρισης Έργων, Δρ. Περιφερειακής Ανάπτυξης Paul Valery, Montpellier, Γαλλία
