Την 1η Οκτωβρίου 1861, εκδόθηκε το πρώτο ελληνικό γραμματόσημο με την κεφαλή του Ερμή. Καλό θα είναι να γίνει μια ανασκόπηση στην ιστορία του γραμματοσήμου, που ούτε λίγο ούτε πολύ πρόκειται για μία επιστήμη με τεράστιο ενδιαφέρον που πηγάζει σε πολύ βάθος και απύθμενο μέλλον.
Το γραμματόσημο δημιουργήθηκε με την εξέλιξη του πολιτισμού και της ανάγκης. Υπήρξε ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που δεν ήταν πολύ κοντά μεταξύ τους. Μάλιστα εμείς οι Έλληνες μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι είμαστε ο εφευρέτης του πρώτου ταχυδρομείου. Βέβαια το ερώτημα είναι πώς;
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, ο πρώτος που εκτελούσε ταχυδρομικά καθήκοντα ήταν ο Ερμής. Ο Ερμής είχε την αποκλειστική υπηρεσία να μεταφέρει πάρα πολλά ραβασάκια, γραπτές ειδήσεις σ' άλλους θεούς και ιδίως του Δία καθ' όσον ήταν κυνηγός του ωραίου φύλου και γι’ αυτό έκανε και πολλά παιδιά. Τάδε έφη η μυθολογία μας.
Και οι ξένοι το αναγνώρισαν αυτό και σεβόμενοι τη μυθολογία μας, σε πολλά γραμματόσημα πολλών χωρών απεικονίζεται ο Ερμής με διάφορες μορφές. Με το εμπόριο σε παγκόσμια μορφή το ταχυδρομείο ακολούθησε την πρόοδο. Οι άνθρωποι άρχισαν να έχουν πιο συχνή επικοινωνία για πολλά και διάφορα. Παρουσιάσθηκε λοιπόν το φαινόμενο των ταχυδρόμων, οι οποίοι με καλή αμοιβή ταξίδευαν στην αρχή με τα πόδια, αργότερα έφιπποι και έπειτα με λεωφορεία τα οποία έσυραν άλογα. Σε πολλά western βλέπουμε ταχυδρομικές άμαξες. Πολύ τακτικά γίνεται διανομή επιστολών, εντύπων, δεμάτων με ποδήλατο ή μηχανάκια. Πάντως στην Αίγυπτο, από την εποχή των Πτολεμαίων η διαβίβαση της αλληλογραφίας ήταν γνωστή με ανάλογο τίμημα από τον αποστολέα.
Το 1653 ιδρύθηκε ιδιωτικό ταχυδρομείο στο Παρίσι από το Γάλλο Valayer και μάλιστα έχοντας ειδική άδεια του βασιλιά. Αυτό το ταχυδρομείο μνημονεύεται και από το Βολταίρο, έχοντας όχι γραμματόσημα για τα αντικείμενα αλλά έντυπες ταινίες.
Στη Σκωτία το 1812, μια εταιρία εισήγαγε είδος γραμματοσήμου για επιστολές και δέματα. Έγινε απόπειρα εισαγωγής γραμματοσήμου στη Σουηδία το 1823 αλλά δεν απέδωσε. Άλλοι τρόποι αποστολής υπήρχαν στη Βιέννη, στην Ολλανδία, στην Κίνα και αλλού, δηλαδή ήταν οι πρόγονοι του σημερινού γραμματοσήμου.
Στην Αγγλία ερρίφθη για πρώτη φορά η ιδέα της δημιουργίας ενός μικρού ενσήμου που να επικολλάται στο πάνω δεξιό άκρο του φακέλου. Την ιδέα όμως του κινητού γραμματοσήμου, με τη σημερινή μορφή, επινόησε ο James Chalmers από τη Σκωτία. Το 1840 ο ΗίΙΙ, διευθυντής των αγγλικών ταχυδρομείων, εισήγαγε το γραμματόσημο και την εφεύρεση ακολούθησαν όλα τα έθνη. Αυτό έγινε σε ευρεία κλίμακα στη δεκαετία του 1840. Η Ελλάδα ακολούθησε και το πρώτο γραμματόσημο εκδόθηκε το 1861, την 1η Οκτωβρίου.
Το σπανιότερο γραμματόσημο του κόσμου είναι το 1 cent (κόκκινο) της Αγγλικής Γουινέας του 1856. Πουλήθηκε σε πλειστηριασμό το 1922 σε αστρονομικό ποσό.
Τα πρώτα ελληνικά γραμματόσημα τυπώθηκαν στη Γαλλία και θεωρήθηκαν πολύ ωραία από καλλιτεχνικής άποψης.
Με την κυκλοφορία, γεννήθηκε η ιδέα της συλλογής αυτών. Αργότερα προσέλαβε τη μορφή εμπορίας. Δημιουργήθηκε λοιπόν σιγά-σιγά ένα χόμπι, αρχίζοντας από μικρή ηλικία. Ως γνωστόν υπάρχουν πολλά και διάφορα χόμπι. Συλλογή από κουτιά σπίρτων και τσιγάρων, κουμπιά, (χωρίς μεγάλη αξία), πίνακες ζωγραφικής, χαρτονομίσματα, κέρματα κ.π.ά. Θυμάμαι στο Γιβραλτάρ, ένα μεγάλο pub, είχε τεράστια συλλογή από ανοιχτήρια στους τοίχους. Υπάρχουν και τα πολύ ακριβά χόμπι όπως η συλλογή των αυτοκινήτων (αντίκες). Επίσης ωραίο είναι η συλλογή παλαιών βιβλίων με σπάνιες εκδόσεις. Γενικά τα χόμπι είναι αναρίθμητα και εκφράζουν τον προσωπικό χαρακτήρα. Τα γραμματόσημα διατηρούν την αξία τους. Προσωπικά συλλέγω γραμματόσημα από την ηλικία των 10-12 ετών. Στη γειτονιά παίζαμε και κάναμε ανταλλαγές χωρίς να γνωρίζουμε την αξία τους. Επιθυμώ να τονίσω ότι υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ των λέξεων μαζεύω και συλλέγω. Το μαζεύω είναι φύρδην μίγδην, ελληνικά, ξένα και συνήθως, τα βάζουν σε κουτιά από κουραμπιέδες και λουκούμια ή μέσα σε... βιβλία.
Το συλλέγω, σημαίνει σοβαρότητα. Ούτε μπορεί κανείς να συλλέγει απ' όλο τον κόσμο διότι είναι και δύσκολο και δαπανηρό. Το επίκεντρο της συνέχειας είναι της ελληνικής συλλογής. Τα πρώτα γραμματόσημα ήταν χωρίς γόμα και χωρίς δοντάκια. Με την εξέλιξη τυπώθηκαν κατάλογοι έχοντας τα γραμματόσημα με την αξία τους, το χρώμα τους - με αναρίθμητες αποχρώσεις, και τρεις στήλες έχοντας την αξία των ασφράγιστων, αυτών που είναι με σαρνιέρα και των σφραγισμένων. Προπολεμικά δεν υπήρχαν άλμπουμ με θήκες για να ταξινομηθούν και να προστατευθούν. Έτσι συλλέκτες κολλούσαν στην πίσω πλευρά ένα χαρτάκι και μετά το τοποθετούσαν σ' ένα τετράδιο. Το γραμματόσημο όμως πάθαινε ζημιά και δυστυχώς χάνει συνήθως τη μισή αξία.
Τα άλμπουμ εκδόθηκαν μεταπολεμικά κι έτσι τα γραμματόσημα βρήκαν τη θαλπωρή που άξιζαν. Με την ταξινόμηση υπάρχει ομορφιά, γοητεία και προστασία από διάφορες φθορές. Το όφελος, δεν μιλάμε πάντα για το οικονομικό, είναι τεράστιο, ιδίως όταν παιδιά αρχίζουν από πολύ μικρή ηλικία να συλλέγουν. Τα γραμματόσημα έχουν σχέση με ιστορία, γεωγραφία, πολιτιστικά γεγονότα, σπορ και κατά διαστήματα επετείους και αναρίθμητα εκπαιδευτικά ζητήματα. Δεν έχει μείνει πτυχή άθικτη. Περίοδοι με ιστορικά γεγονότα κι από γεωγραφία έχουν εκδοθεί γραμματόσημα με όλα τα νησιά, πόλεις, πρωτεύουσες νομών, βουνά, ποτάμια, γέφυρες, κ.ά. Επίσης πολλά είδη από τη χλωρίδα και πανίδα. Έχουν εκδοθεί με διάφορες προσωπικότητες, αρχαίους φιλοσόφους, συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφους, γλύπτες, ήρωες, ηθοποιούς, τραγουδιστές, πολιτικές και ιστορικές φυσιογνωμίες, αρχιεπισκόπους, βασιλείς κ.ο.κ. Επίσης, για διάφορα επαγγέλματα, για τις ένοπλες δυνάμεις, για υποστήριξη ευαγών ιδρυμάτων, κ.π.ά.
Ο συλλέκτης αναγκάζεται να ξεφυλλίζει τακτικά το-τα άλμπουμ για να συμπληρώσει μια σειρά κι' έτσι θέλοντας και μην επαναλαμβάνει τα ίδια και τα ίδια. Οι κατάλογοι περιλαμβάνουν και την ιστορία της κάθε σειράς. Είναι δηλαδή μια μόνιμη κινητή εγκυκλοπαίδεια. Οι δε κατάλογοι των πλειστηριασμών είναι γραμμένοι στην αγγλική γλώσσα. Με τη μελέτη λοιπόν, ο συλλέκτης εμπλουτίζει το λεξιλόγιο του με ασυνήθιστες και ωραίες λέξεις που δεν συναντά στα συνήθη βιβλία. Οι δημοπρασίες γίνονται 2-3 φορές το μήνα από φιλοτελικές εταιρίες στην Αθήνα ή Θεσσαλονίκη. Δεσπόζουν οι εταιρίες του ΒΛΑΣΤΟΥ και του ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ, όπως σε μικρότερη κλίμακα από Πειραιά, Γλυφάδα κ.π.ά. Όταν λέμε σειρά, μπορεί να αποτελείται από 1 κομμάτι (value in English ή 10-20 values). Μέχρι τώρα έχουν εκδοθεί τρεις χιλιάδες σειρές χωρίς να λογαριάσουμε τις σειρές που προέρχονται απ' τις λεγόμενες «ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ», δηλαδή περιοχές με κατοχή από άλλες δυνάμεις, όπως Ρωσία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία κ.τ.λ.
Πολλές σειρές έχουν και επισημάνσεις. Π.χ. σειρές των Δωδεκανήσων έχουν 12-13 επισημάνσεις έχοντας όλα τα νησιά. Απ' όλες τις ξένες δυνάμεις οι Ιταλοί προηγούνται με την εκτύπωση πολλών σειρών, με καλό χαρτί, ωραίες εικόνες και πολλές επισημάνσεις. Αρκετοί νομίζουν ότι τα σφραγισμένα έχουν λιγότερη αξία. Αν είναι νέα σωστά. Αν όμως είναι παλιά, πολλές φορές τα σφραγισμένα είναι πιο ακριβά. Εξαρτάται από την σπανιότητα. Να μην ξεχνάμε ότι κάθε μέρα πετιούνται πολλά γραμματόσημα στους κάλαθους των αχρήστων από αδιαφορία. Παρ' ότι τυπώνονται εκατομμύρια, εν τούτοις στο τέλος επιζεί μικρή ποσότητα. Πάντως θα είχαμε καλύτερη διάδοση αν τα ΕΛΤΑ είχαν καλύτερη οργάνωση. Τώρα, ας κάνουν μια αρχή από την 1η Οκτωβρίου μιας κι έχουμε την επέτειο των 150 ετών. Αν αρχίζει μια συλλογή, γίνεται άνετα και χωρίς σοβαρές δαπάνες, μπορεί με μεταπολεμικά γραμματόσημα και σιγά-σιγά ό,τι πέφτει με ανταλλαγές και δημοπρασίες. Μαζί με τις σειρές, εκδίδουν και φακέλους πρώτης ημέρας κυκλοφορίας, όπου υπάρχει η σειρά κολλημένη με απεικόνιση ανάλογα με το θέμα.
Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, υπάρχουν πλατείες προς τιμήν των ταχυδρομείων. Εμείς όλοι στη Λάρισα λέμε Πλατεία Ταχυδρομείου, αλλά υπάρχουν πινακίδες στους τοίχους με Πλ. Μακαρίου. Ποιος γνωρίζει την πλατεία με το όνομα του αρχιεπισκόπου; Δεν θα μπορούσε το όνομα του Μακαρίου να δοθεί σε μια νέα πλατεία και η υφιστάμενη να λέγεται και επίσημα Πλ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟΥ; Είναι θέμα δημάρχου και προώθησης των ΕΛΤΑ. Επίσης θα ήταν πολύ ωραίο να γίνει μια προτομή ενός ταχυδρόμου και να τοποθετηθεί σε χώρο της πλατείας. Χρειάζεται βοήθεια από τα ΕΛΤΑ, από τοπικούς φορείς κι από τη Φιλοτελική Εταιρία της Λάρισας. Θα ήταν μια αναγνώριση σ' έναν κλάδο που διανύει χιλιόμετρα κάθε μέρα διανέμοντας επιστολές.
Στη Λάρισα υπάρχει φιλοτελική εταιρία που πρόσφατα εγκαινίασε την ύπαρξή της επί μισό αιώνα. Παρουσίασε εκθέσεις στη ΔΕΥΑΛ και συμμετείχε στα festival του Πηνειού με επιτυχία. Είχε πάντα ικανούς προέδρους και τελευταία έχει τον κ. Ευριπίδη Γκριμπάτσιο, με τεράστιο ενδιαφέρον και εμπειρία. Συγκεντρώσεις γίνονται κάθε Κυριακή πρωί στον 5° όροφο των ΕΛΤΑ Λάρισας.
Όποιος ενδιαφέρεται είναι ευπρόσδεκτος για πληροφορίες σχετικά με γραμματόσημα, χαρτονομίσματα ή να γίνει μέλος κ.ο.κ. Εκδίδονται κατά διαστήματα φιλοτελικά περιοδικά και υπάρχει και φιλοτελικό λεξικό βοηθώντας στην επεξήγηση της φιλοτελικής ορολογίας. Υπάρχουν λέξεις που δεν υπάρχουν στα κοινά λεξικά. Χώρια το όφελος που προκύπτει στο αγγλικό λεξιλόγιο. Θα μπορούσα να γράψω ολόκληρο βιβλίο, διότι υπάρχουν αναρίθμητες λεπτομέρειες, με αποχρώσεις κ.ο.κ.
Προσωπικά, ευχαριστώ παλιούς συλλέκτες που με ώθησαν στη συλλογή των γραμματοσήμων. Τυχεροί όσοι κληρονόμησαν συλλογές από γονείς ή παππούδες. Όλοι οι συλλέκτες έχουν ένα σοβαρό πρόβλημα. Σε ποιον θα πάει η συλλογή, εάν γιος ή εγγονός δεν δείξει ενδιαφέρον; Μετά το θάνατό τους, με άγνοια των απογόνων πωλούνται σε χαμηλές τιμές. Συλλογές που έγιναν με κόπο, σε χρόνο και χρήμα, εξαφανίζονται προς θλίψη των συλλεκτών. Ορισμένοι αναγκάσθηκαν να τις πωλήσουν γιατί βρέθηκαν σε δυσχερή οικονομική κατάσταση. Η λύπη τους δεν περιγράφεται...
Τέλος, εύχομαι για νέους συλλέκτες να κάνουν μια αρχή από την 1η Οκτωβρίου. Τα χρήματα τους ποτέ δεν θα τα χάσουν αλλά θα έχουν τεράστια οφέλη σε γνώσεις. Είθε!!!
Το γραμματόσημο μας παρουσιάζεται ως εθνικός θησαυρός!!
* Ο Λάμπρος Ηρ. Γερογιώκας είναι καθηγητής Αγγλικής, μέλος του Δ.Σ. της Φιλοτελικής Εταιρίας Λάρισας
