Όταν, στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, άρχισαν να καταρρέουν το ένα μετά το άλλο τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού πολλοί μίλησαν για το «τέλος της ιστορίας» ή το τέλος των ιδεολογιών .Για πολλούς από εμάς βέβαια η κατάρρευση αυτή δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Είτε μέσα από τα ταξίδια στις χώρες αυτές, είτε μέσα από διηγήσεις ανθρώπων που ζούσαν στην πράξη τα αγαθά του «σοσιαλισμού» αυτού, είτε μέσα από πολιτικές αναλύσεις και εκτιμήσεις βλέπαμε ότι η υπόθεση αυτή δεν οδηγούσε εκεί που πραγματικά οι λαοί ήθελαν.
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80, διάφορες πολιτικές όπως η «Περεστρόικα» και η «Γκλασνόστ» στην πρώην Σοβιετική Ένωση δεν υποδήλωναν παρά την απέλπιδα προσπάθεια για τη διάσωση του συστήματος που όμως κατέρρεε με πάταγο υπό το βάρος της αποτυχίας και των τραγικών αδιεξόδων του.
Όσοι από εμάς, για λόγους πολιτικούς και ιδεολογικούς, ήμασταν τοποθετημένοι τότε στην ευρύτερη αντικαπιταλιστική όχθη νιώσαμε ένα σφίξιμο στην καρδιά,μια αμηχανία .Δεν υιοθετούσαμε βέβαια αυτού του είδους τη σοσιαλιστική προοπτική, ωστόσο θεωρούσαμε ότι η ύπαρξη της τότε Σοβιετικής Ένωσης λειτουργούσε σαν αντίβαρο στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, ήταν αντίπαλο δέος αλλά και άλλοθι που ανάγκαζε τον Δυτικό καπιταλισμό να δείχνει ανθρώπινο και κοινωνικό πρόσωπο σε επι μέρους πολιτικές του .Φαίνεται όμως ότι η πίεση των καθεστώτων αυτών στους λαούς ήταν τόσο μεγάλη που οδήγησε στη βίαιη και ορμητική κατάρρευση με το πολιτικό εκκρεμές να μετακινείται στην εντελώς αντίθετη πλευρά. Έκτοτε βιώνουμε την απόλυτη επικράτηση του παγκόσμιου καπιταλισμού που μας δείχνει τα δόντια του. Η περίφημη προφητεία του Ναζίμ Χικμέτ –». H γη έτσι κι αλλιώς θα γίνει κόκκινη»-διαψεύσθηκε οικτρά.
Ο παγκοσμιοποιημένος πλέον καπιταλισμός και η χρηματοπιστωτική μεσολάβηση λειτουργούν ανεξέλεγκτα με αποτέλεσμα η αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου από την εργασία στο κεφάλαιο να γίνεται με όρους βαρβαρότητας. Ακόμα και η παγκόσμια μεσαία τάξη νιώθει την πίεση της μείωσης των εισοδημάτων και των ευκαιριών.
Οι λαοί και οι πολιτικές δυνάμεις που υπερασπίζονται τις ιδέες του σοσιαλισμού προσπαθούν με κάθε τρόπο να συντηρήσουν τις δυνάμεις τους και να διαχειριστούν με τον λιγότερο επώδυνο τρόπο την πολιτική και ιδεολογική ήττα τους. Στο μεταξύ, η παγκόσμια οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 και συνεχίζεται αμείωτη έχει πλήξει κυρίως τις περιφερειακές οικονομίες που αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ελλειμμάτων και δημοσίου χρέους αλλά ήδη άρχισε να απειλεί και τις ανεπτυγμένες χώρες. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι τα διάφορα σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, υπό το βάρος της ανάγκης για αντιμετώπιση της κρίσης (κρίση χρέους και ελλειμμάτων) συμβιβάζονται με μέτρα αντικοινωνικού χαρακτήρα που έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις διακηρύξεις και τα προγράμματά τους. Το πράγμα μάλιστα γίνεται τραγελαφικό για όσα κόμματα τυχαίνει να έχουν και κυβερνητικές ευθύνες (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία κτλ) όπου εμφανίζεται το φαινόμενο τα σοσιαλιστικά κόμματα να εφαρμόζουν περιοριστικές πολιτικές (μείωση κοινωνικών δαπανών, συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, αύξηση της ανεργίας) ενώ τα συντηρητικά κόμματα, που έχουν και την κύρια πολιτική ευθύνη για την κρίση, ασκούν «αριστερή» αντιπολίτευση με αρκετή δόση λαϊκισμού (!). Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί, οι πολίτες βρίσκονται σε ιδεολογική και πολιτική σύγχυση και στα χείλη όλων έρχεται αβίαστα το ερώτημα:
-Τι έγινε, κατέρρευσαν οι ιδεολογίες;
Η απάντησή μου είναι ότι δεν κατέρρευσαν οι ιδέες του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Η κοινωνική δικαιοσύνη και κοινωνική αλληλεγγύη, το κοινωνικό κράτος και το κράτος πρόνοιας, το δικαίωμα στην εργασία και τη μόρφωση, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, η δημοκρατία και ανθρώπινη αξιοπρέπεια παραμένουν αξίες αλώβητες και πανανθρώπινες. Αυτά που κατέρρευσαν είναι οι δογματισμοί, οι αγκυλώσεις και τα διάφορα ιδεολογικά εφευρήματα (ιδεολογήματα ) που παραμύθιαζαν το λαό και του δημιουργούσαν ψεύτικα οράματα και ουτοπίες. Το κορυφαίο ιδεολόγημα του Μαρξ «Oι ιστορικές εξελίξεις καθορίζονται απόλυτα από τις αντικειμενικές συνθήκες της κοινωνίας» αποδείχθηκε γράμμα κενό γιατί αγνόησε μια βασική παράμετρο: Τον άνθρωπο με τις αρετές του και τα ελαττώματά του.
Είχα την τύχη να μεγαλώσω και να ανδρωθώ πολιτικά μέσα από τις κομματικές και πολιτικές λειτουργίες του ΠΑΣΟΚ. Έδρασα για δεκαετίες μέσα σ’αυτό το εκπληκτικό πολιτικό σχολείο της μεταπολίτευσης και ένιωσα όπως χιλιάδες άλλα στελέχη του κινήματος τη μαγεία της μυθοπλασίας και της πολιτικής ουτοπίας. Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε αναμφισβήτητα γνήσιο και ορμητικό Λαϊκό Κίνημα που άλλαξε την εικόνα της Ελλάδας, έδωσε ελπίδα και αυτοπεποίθηση στον καταπιεσμένο λαό, δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες για το μέλλον της πατρίδας. Οδηγός, το ιερό κείμενο της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη. Σήμερα, ωστόσο, 37 χρόνια μετά το κείμενο αυτό δεν είναι παρά ένα ιδεολόγημα σαν όλα τα άλλα που έλαμψαν εκτυφλωτικά για ένα διάστημα και ύστερα χάθηκαν στη διαδρομή του χρόνου. Από το περιεχόμενό του ελάχιστα πράγματα έχουν σήμερα κάποια ουσιαστική πολιτική αξία. Οι αναφορές βέβαια στα ζητήματα της Εθνικής Ανεξαρτησίας, της Λαϊκής Κυριαρχίας και της Κοινωνικής Απελευθέρωσης αποτέλεσαν κορυφαίες συλλήψεις για την εποχή εκείνη και ασφαλώς διατηρούν και σήμερα τη διαχρονική αξία τους. Τα ιδεολογήματα για την Κοινή Μεσογειακή Αγορά (Με τον Καντάφι, το Μπάαθ του Ασάντ κτλ) ή την αυτοδιαχείριση τύπου Γιουγκοσλαβίας ή το Κίνημα των Αδεσμεύτων, φαντάζουν σήμερα απλώς ως γραφικότητες. Η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και των μεγάλων επιχειρήσεων στην πράξη δεν ήταν παρά η συμμετοχή στις διοικήσεις χιλιάδων στελεχών, συνδικαλιστικών κυρίως, που οδήγησε στη μείωση της παραγωγικότητας και τη διόγκωση των ελλειμμάτων. Ο υποτιθέμενος κοινωνικός έλεγχος στην πράξη οδήγησε σε έναν υπερδιογκωμένο δημόσιο τομέα που με τη σειρά του οδήγησε στην ανάγκη υπερδανεισμού για τη συντήρησή του (η τραγελαφική ειρωνεία βέβαια είναι ότι ο δημόσιος τομέας διογκώθηκε πέρα από κάθε μέτρο από την τελευταία διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας του κόμματος δηλαδή που υποστηρίζει τη συρρίκνωση του Δημόσιου τομέα).Το πελατειακό πολιτικό σύστημα μοίραζε προνόμια σε κοινωνικές ομάδες τα οποία έκτοτε τα διαχειρίζονται ως προσωπική τους περιουσία (π.χ. άδειες ταξί κτλ).
Σήμερα όλο και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι επιλογές του παρελθόντος που έμοιαζαν δήθεν φιλολαϊκές καθηλώνουν την παραγωγικότητα της οικονομίας και οδηγούν σε πολιτικό εκφυλισμό. Σήμερα όλο και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι ο αγώνας για μια κοινωνία των αξιών είναι και εφικτός και αναγκαίος αρκεί να έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και να στηρίζεται στην απλή ανθρώπινη λογική. Οι ιδέες του σοσιαλισμού δεν ξεθώριασαν .Τα ιδεολογήματα ξεθώριασαν.
Δεν γνωρίζω βέβαια αν είχε δίκιο ο Τρότσκι όταν υποστήριζε ότι ο σοσιαλισμός ή θα είναι σε παγκόσμιο επίπεδο ή απλώς δε θα υπάρξει. Πιστεύω, ωστόσο, ότι οι Δημοκρατικές Σοσιαλιστικές Δυνάμεις θα πρέπει σιγά-σιγά να συμμαζέψουν τα συντρίμμια της παγκόσμιας ήττας και να οδηγήσουν τους λαούς σε μια νέα προοπτική ελπίδας για τις γενιές που έρχονται, σε μια Ανοιχτή Κοινωνία της Αλληλεγγύης, της Αξιοκρατίας και των ίσων Ευκαιριών.
