Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Παραμονές της επετείου των γεγονότων του 1973 στο Πολυτεχνείο. Αυτές τις μέρες όλα τα βλέμματα στρέφονται στον ιστορικό χώρο του κάτω Πολυτεχνείου στην οδό Πατησίων, όπως λέγεται πια. Στις 17 Νοεμβρίου, η μεγάλη πορεία για τον εορτασμό του Πολυτεχνείου ξεκινά από αυτό το σημείο. Χρησιμοποιήσαμε την λέξη «εορτασμός» με αρκετές επιφυλάξεις και χάριν της καθιερωμένης έκφρασης. Γιατί αν κάτι τονίζουν όλες οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κατά το τριήμερο γύρω από την επέτειο του Πολυτεχνείου είναι ότι όσα συνέβησαν το 1973 δεν έχουν μια τυπική σημασία που θυμόμαστε κάθε χρόνο.
Η ιστορία του Πολυτεχνείου δεν είναι ένα μνημείο που τιμούμε ως έθιμο. Το Πολυτεχνείο αντιπροσωπεύει τους ζωντανούς αγώνες στους οποίους η νεολαία, ως το πιο προοδευτικό κομμάτι κάθε κοινωνίας, συμμετέχει με παλμό και πνεύμα κοινωνικής αμφισβήτησης. Μας θυμίζει όλα όσα η κοινωνία και η πολιτεία τείνουν να θάψουν προς χάριν της κοινωνικής συνοχής. Σε μια εποχή που η άποψη ότι οι ιδεολογίες και οι πολιτικές αξίες έχουν πεθάνει έχει γίνει κοινός τόπος, υπάρχει ένας χώρος που μας θυμίζει με επιμονή ότι η νεολαία ταράζει τους φιλήσυχους πολίτες, οι οποίοι νοιάζονται μόνο για το στενό προσωπικό τους συμφέρον. Η νεολαία όμως δεν ταράζει τα νερά αυτής της κοιμώμενης κοινωνίας με βίαιους παροξυσμούς και επεισόδια, όπως παρουσιάζουν τα media κάθε φορά που γίνεται κάποια πορεία.
Η νεολαία συμμετέχει ενεργά στην πολιτική με μια καθημερινή παρουσία μέσα από τα πανεπιστήμια και με την κοινωνική κριτική που ασκεί. Πιο συγκεκριμένα, ο χώρος του κάτω Πολυτεχνείου συγκεντρώνει καθόλη τη διάρκεια του έτους πολυάριθμες πολιτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται τόσο από πολιτικές παρατάξεις, φοιτητικά σχήματα και ομάδες που δρούν εντός του Πολυτεχνείου, αλλά και από φορείς εκτός των πλαισίων του και έχουν ως θέμα κοινωνικά προβλήματα και ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος. Μια μικρή διερεύνηση για την θεματολογία τους μας πείθει γι’ αυτό. Πριν λίγα χρόνια πραγματοποιήθηκαν, αναφέρουμε (από πληροφορίες μας) ενδεικτικά ορισμένες εκδηλώσεις, για τις μειονότητες στην Ελλάδα, για το Μακεδονικό ζήτημα, του Τσιάπας στο Μεξικό, την πολιτική κατά της τρομοκρατίας και την παγκοσμιοποίηση, το πανεπιστημιακό άσυλο, τα λευκά κελιά, τον Μάη του 1968, τις πυρκαγιές στην Πάρνηθα, τον συνδικαλιστικό αγώνα, την οικολογία και τον ελευθεριακό κοινοτισμό. Ακόμα και αυτές τις εκδηλώσεις όμως η διοίκηση του Πολυτεχνείου, τις επιτρέπει, αλλά δεν τις καταγράφει. Τις θεωρεί εκδηλώσεις άνευ σημασίας και τις απαξιώνει με την λογική ότι δεν αποτελούν επιστημονικά συνέδρια. Πραγματοποιούνται επομένως με την ανοχή της διοίκησης, αφού δεν μπορεί να κάνει και αλλιώς, μιας και ο δημόσιος χώρος του πανεπιστημίου παραμένει ανοιχτός για όλους, αν και οι τάσεις δείχνουν ότι και αυτό είναι ένα πρόβλημα για την πολιτεία. Έτσι ερμηνεύεται η θέληση του κράτους να μετατρέψει το Πολυτεχνείο σε μουσειακό χώρο, αποστειρωμένο από δημόσιες εκδηλώσεις.
Για την ακρίβεια, στον χώρο του κάτω Πολυτεχνείου συνήθως – πραγματοποιούνται τα μαθήματα της Αρχιτεκτονικής σχολής ενώ όλες οι υπόλοιπες σχολές στεγάζονται στην Πολυτεχνειούπολη. Οι υπόλοιποι φοιτητές του Πολυτεχνείου επιστρέφουν εκεί για τη διενέργεια των εξετάσεων και των φοιτητικών εκλογών και πολλές άλλες μετακινήσεις, περιορισμούς και προβλήματα. Αυτό στέρησε αυτόματα από τους φοιτητές αίθριους χώρους, που αποτελούσαν σημείο αναφοράς, συνάθροισης και πραγματοποίησης μιας σειράς συλλογικών δραστηριοτήτων.
Πίσω από τέτοιες εκδηλώσεις όπως θεατρικές παραστάσεις, προβολές ταινιών κ.ά. βρίσκεται η λογική της οικειοποίησης του δημόσιου χώρου του πανεπιστημίου. Η λογική αυτή πήρε μορφή και κατά τις περιόδους των καταλήψεων ενάντια στον νόμο – πλαίσιο που ορίζει τη λειτουργία του πανεπιστημίου και την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, η οποία θα σήμανε το πράσινο φως για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Οι φοιτητές που συμμετείχαν στις καταλήψεις των σχολών, όπως και στην περίπτωση του Πολυτεχνείου, απέδειξαν ότι τα επιχειρήματα που προέβαλαν στις καταλήψεις ως πρωτοβουλία μεμονωμένων ταραχοποιών στοιχείων δεν ευσταθούν. Εκείνες τις μέρες όποιος επισκεπτόταν τις σχολές διαπίστωνε έναν οργασμό δραστηριοτήτων που χαρακτηρίζονταν από συλλογικό πνεύμα και αποκάλυπταν τις πολιτικές ανησυχίες των φοιτητών. Συζητήσεις, εκδηλώσεις, θεατρικά δρώμενα, προβολές ντοκιμαντέρ κ.ά., είναι μόνο ορισμένα από αυτά. Ναι, όλα αυτά ξενίζουν και φαίνονται απίθανα στην πλειοψηφία του κόσμου, γιατί η συλλογική διάθεση απουσιάζει παντελώς στις μέρες μας. Πώς οι ίδιοι άνθρωποι να καταλάβουν ότι στο Πολυτεχνείο υπάρχει ένα αυτοδιαχειριζόμενο στέκι, το οποίο αντιστέκεται στο κλείσιμο της πύλης της οδού Στουρνάρη και στη μετατροπή του Πολυτεχνείου σε ένα «αποστειρωμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα» διεκδικώντας την ελεύθερη χρήση των δημόσιων χώρων, και πιο συγκεκριμένα τον φοιτητικό έλεγχο στον κατεξοχήν κοινωνικό τους χώρο, το Πανεπιστήμιο; Ακριβώς αυτά είναι τα σχέδια της πολιτείας για το κάτω Πολυτεχνείο. Τόσο η αχρηστία ενός μεγάλου μέρους του συγκροτήματος κτιρίων που βρίσκονται στο κάτω Πολυτεχνείο, η μετατροπή τους σε μουσείο (λες και το Πολυτεχνείο είναι μια υπόθεση που μπορεί να μπει σε μουσείο και να καταχωρισθεί ως μια γλυκανάλατη στιγμή της ελληνικής ιστορίας), όσο και οι πυκνές επιθέσεις κατά του ασύλου έχουν ως στόχο να καταστεί το Πανεπιστήμιο ένας αποστειρωμένος χώρος. Το Πολυτεχνείο δείχνει ωστόσο ότι το Πανεπιστήμιο είναι ένας προνομιακός χώρος διακίνησης ιδεών και ότι η νεολαία μπορεί σε περιόδους εξάρσεων να παρασύρει ολόκληρη την κοινωνία σε κοινωνικούς αγώνες. Γι’ αυτό η αντίληψη που το τοποθετεί σε βιτρίνες δεν μας αρκεί και μας βρίσκει αντίθετους. Οι φοιτητές αντιστέκονται έμπρακτα κάθε φορά που αγωνίζονται ενάντια σε υπουργικές αποφάσεις και νόμους που θέτουν το Πανεπιστήμιο στο περιθώριο και το αντιμετωπίζουν ως χώρο εφαρμογής των αντιδραστικών μέτρων των κυβερνήσεων.
Η προσπάθεια αποκέντρωσης των Πανεπιστημίων σκοπεύει να μεταφέρει τη φοιτητική κοινότητα μακριά από το κέντρο, τον πυρήνα της πόλης, όπου η επαφή με την κοινωνία είναι πιο εύκολη. Η λογική που αντιτίθεται στην ισχύ του ασύλου στα Πανεπιστήμια δεν το προφυλάσσει από τη δράση περιθωριακών ατόμων, από εγκληματικές και άλλες παραβατικές ενέργειες. Η κατάργηση του ασύλου εκφράζει την αντιδραστικότητα του κράτους απέναντι στις φοιτητικές δραστηριότητες που επιθυμεί να ελέγχει με κάθε τρόπο. Οι ίδιοι οι φοιτητές είναι αυτοί που περιφρουρούν τον πανεπιστημιακό χώρο κάθε φορά που περικυκλώνεται από δυνάμεις της αστυνομίας. Εκτός κι αν οι φοιτητές κρίνονται ως μια επικίνδυνη κοινωνική κατηγορία, από την οποία πρέπει να προφυλάξουμε τα Πανεπιστήμια. Τίποτα από αυτά δεν είναι κάτι παραπάνω από τον υποκριτικό μανδύα με τον οποίο το κράτος προσπαθεί να περιβάλλει την πολιτική του για την καταστολή της φοιτητικής κοινότητας και την υποταγή της στις δικές του προσταγές. Δεν χρειάζεται πολύ μυαλό για να πει κανείς στην κοινωνία ότι οι φοιτητές είναι ένα από τα πιο ζωντανά της κομμάτια που βλέπουν τα κακώς κείμενα και μιλούν για όλα αυτά που η ίδια αρνείται να αλλάξει. Ακριβώς αυτή η άρνηση είναι που εμποδίζει πολύ κόσμο να στρέψει το βλέμμα του στους φοιτητές που δίνουν καθημερινές μάχες με την επίμονη αντίστασή τους απέναντι στο κοινωνικό κατεστημένο. Οι φοιτητές δεν είναι ένας σωρός από αλήτες που απειλούν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Οποιαδήποτε λογική που τους εξισώνει με αυτό είναι στοχοθετημένη και αποβλέπει στην αποχαύνωση και την έκλειψη κάθε μορφής κοινωνικής αμφισβήτησης. Οι φοιτητές είναι αποφασισμένοι να έρθουν σε ρήξη με την λογική που στις φοιτητικές κινητοποιήσεις θέτει ως επίκεντρο τα επεισόδια και την καταστροφή ιδιωτικών περιουσιών, στις εργατικές απεργίες αντιτάσσει το συμφέρον των καταναλωτών και στις στάσεις εργασίας των μέσων μεταφοράς αναγνωρίζει την παρεμπόδιση της μετακίνησης και την ταλαιπωρία του επιβατικού κοινού. Αυτή η λογική είναι κοινή σε όλες τις περιπτώσεις και καλλιεργεί την εντύπωση στην κοινή γνώμη ότι η λύση σε όλα είναι η «τάξη και η ασφάλεια» και την αποπροσανατολίζει από την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων και την ικανοποίηση των κοινωνικών αιτημάτων που εκφράζουν οι κινητοποιήσεις. Κι αν πάλι κάποιοι θεωρούν ότι το Πολυτεχνείο του 1973 είναι μια ιστορία που ανήκει στο παρελθόν, κι αν πολλοί από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του έχουν συμβιβαστεί με την «κοινωνική πραγματικότητα» και τα «όρια του εφικτού», καταχωρίζοντας στη μνήμη τους την εξέγερση του Πολυτεχνείου ως μια τρέλα των νεανικών τους χρόνων (δεν λυπόμαστε γι’ αυτούς, γιατί μάλλον ποτέ δεν υπήρξαν πραγματικά εκεί, ούτε κατάλαβαν γιατί στ’ αλήθεια βρέθηκαν εκεί), υπάρχει ακόμα ένα δυναμικό μέρος της κοινωνίας που δηλώνει ότι τίποτα δεν χάθηκε, ούτε πήγε χαμένο. Είναι αυτό το κομμάτι της που στο Πολυτεχνείο βρίσκει ένα παράδειγμα των κοινωνικών αγώνων που ανήκουν στο μέλλον. Για τις εξεγέρσεις της νέας εποχής... Ή αλλιώς, οι εξεγέρσεις δεν μπαίνουν σε μουσεία...
