Από τον Γ. Καραβάνα
Ένας ιδιαίτερα αποτελεσματικός τρόπος για να προωθήσει κανείς τα συμφέροντά του, είναι να τα εμφανίσει συνδεδεμένα με έναν «ανώτερο, αγαθό σκοπό». Στην Ελλάδα του συναισθήματος, της πολυλογίας και των ανύπαρκτων μετρήσεων, η μέθοδος έχει εφαρμοστεί κατά συρροή. Κλασικό παράδειγμα το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος», οι «κοινωνικές παροχές» - λέξεις όμορφες κάτω από τις οποίες καμουφλάρονται διαχρονικά οι πιο αναίσχυντες μεταφορές πόρων, από τους φτωχότερους στους πιο προνομιούχους. Δεν θέλω να μπω σε εκτεταμένη παραδειγματολογία, μια και στόχος του άρθρου είναι να συζητήσει τον σχεδιασμό μιας δίκαιης κοινωνικής πολιτικής, δεν μπορώ όμως να μην παρατηρήσω ότι, στην Ελλάδα, υπάρχουν υψηλές συντάξεις που εν μέρει πληρώνονται από ανθρώπους κάτω από το όριο της φτώχειας (θυμηθείτε ότι φόρο πληρώνει κι ο παππούς που βόσκει πρόβατα, κάθε φορά που αγοράζει μακαρόνια για να φάει ή πετρέλαιο για να ζεσταθεί. Μέρος αυτών των χρημάτων καταλήγει σε τσέπες συνταξιούχων ΔΕΚΟ, οι οποίοι απολαμβάνουν συντάξεις πολύ μεγαλύτερες απ’ ό,τι θα δικαιολογούσαν οι ασφαλιστικές τους εισφορές). Δεν μπορώ επίσης να αγνοήσω ότι ο ίδιος αυτός φτωχός άνθρωπος, πληρώνει το επίδομα πολυτέκνου ενός βιομήχανου με 4 παιδιά και τις πολλαπλές συντάξεις συνδικαλιστών και πολιτευτών. Έτσι, με την πρόφαση ευγενών προθέσεων: «να προστατέψουμε τη δράση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων», αφαιρούμε - μέσω της φορολόγησης - πόρους, από αυτούς που τους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη υπέρ εκείνων που είναι απλώς αποτελεσματικότεροι στις διεκδικήσεις τους. Όρεξη και φαντασία να έχει κανείς! Από ευνοϊκές ρυθμίσεις για τέκνα που σπουδάζουν στο εξωτερικό (π.χ. μετεγγραφές στην πόλη που σπουδάζει άλλος αδερφός) μέχρι επιδόματα επικινδυνότητας για ανθρώπους που εργάζονται σε γραφεία. Από προστατευμένα επαγγέλματα με «κλειδωμένο» ποσοστό κέρδους, μέχρι υποχρεωτικές εισφορές υπέρ «ευγενών ταμείων» (νομικών, δημοσιογράφων κ.α.) Κι όλα αυτά μέσα από τις τσέπες όλων μας, δηλαδή ΚΑΙ αυτών που έχουν ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ανάγκη κοινωνικής προστασίας.
Πριν συζητήσουμε το πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια δίκαιη κοινωνική πολιτική, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: τα κοινωνικά επιδόματα δεν είναι δικαίωμα! Κανείς δεν γεννιέται με δικαιώματα επάνω στην περιουσία των άλλων. Δεν είναι ούτε υποχρέωση! Κανείς δεν γεννιέται με την υποχρέωση να μοιράζεται το προϊόν των κόπων του. Τα κοινωνικά επιδόματα είναι απλώς μια επιλογή, που όμως είναι συμφέρουσα, ιδίως μάλιστα – όπως θα προσπαθήσω να δείξω - για τους πιο πλούσιους! Και είναι συμφέρουσα για περισσότερους από έναν λόγους: καταρχάς ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο. Κανένας φυσιολογικός άνθρωπος δεν μπορεί να ζει ευτυχισμένος, όταν οι συμπολίτες του δυστυχούν. Ύστερα, ένα από τα σημαντικότερα συστατικά της οικονομικής και κοινωνικής επιτυχίας ενός συνόλου (και συνεπώς συμφέρον όσων απολαμβάνουν περισσότερο τα αποτελέσματα αυτής της επιτυχίας), είναι αυτό που ονομάζουμε «κοινωνική συνοχή»: η δυνατότητα να διαβιούν τα μέλη μιας κοινωνίας με όχι ακραία διαφορετικό τρόπο, ώστε να μην νιώθει κανείς αποκλεισμένος από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Τέλος, ακόμη και ο πιο κυνικός και ακοινώνητος άνθρωπος, αντιλαμβάνεται ότι η περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους της κοινωνίας, απειλεί την ασφάλεια και της δικής του ζωής και περιουσίας. Έτσι, είτε εξεταστεί από καθαρά ανθρωπιστική είτε από καθαρά ωφελιμιστική σκοπιά, η άσκηση κοινωνικής πολιτικής (δηλαδή η προστασία των πιο αδύναμων μελών της κοινωνίας), είναι κάτι που συμφέρει σε όλους.
Τα προβλήματα αρχίζουν όταν η «κοινωνική πολιτική» χρησιμοποιείται ως άλλοθι, για την ικανοποίηση οργανωμένων συμφερόντων, που συντηρούν το πελατειακό κράτος που βιώνουμε. Γιατί εκτός από άδικη είναι και αναποτελεσματική.
Αυτό που μένει να συμφωνήσουμε είναι οι αποδέκτες της κοινωνικής πολιτικής και το ύψος του επιδόματος. Εδώ υπάρχουν δύο σχολές σκέψης: η πρώτη βρίσκεται κοντύτερα σε ό,τι κάνουμε σήμερα και τείνει να εστιάζει στο είδος της ανάγκης (ανεργία, χηρεία) και όχι στην «ποσότητά» της. Επιβραβεύει συγκεκριμένες επιλογές ζωής και τιμωρεί άλλες. Έτσι, η κοινωνία πληρώνει επιδόματα γάμου και χορηγεί φοροαπαλλαγές ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το εισόδημα των δικαιούχων. Εκτός της προφανούς κοινωνικής αδικίας που συνεπάγεται, αυτό το σύστημα έχει το βασικό ελάττωμα να παραχωρεί στο κράτος ρόλο «πατερούλη», που δικαιούται να αποφασίζει τη στρατηγική ζωή (γάμος ή αγαμία, τεκνοποιΐα ή ατεκνία, συντηρητική ή ριψοκίνδυνη ζωή) που εκείνο θεωρεί προτιμότερη για τους υπηκόους του. Με την ίδια πατερναλιστική λογική είναι χτισμένος ο φορολογικός νόμος, που επιβραβεύει ανάλογα με τον καιρό την αγορά αυτοκινήτου και όχι σκάφους, την αποταμίευση και όχι την επένδυση σε ακίνητα κ.ο.κ. Ίδια λογική έχει κι ο αναπτυξιακός νόμος, που αντιμετωπίζει διαφορετικές επενδύσεις με διαφορετικό τρόπο (επιδοτούμενες και μη), λες και θα μπορούσε ποτέ να προβλεφθεί η επιτυχία μιας αναπτυξιακής δράσης... πριν την εφαρμογή της! Έχουμε μάθει να αφήνουμε το κράτος να επεμβαίνει μέχρι και στο πόσα τετραγωνικά μέτρα χρειάζεται για να ζει μια οικογένεια, χωρισμένα σε πόσες στέγες και σε ποιες περιοχές. Αλήθεια, γιατί θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται διαφορετικά μια οικογένεια με ένα μικρό σπίτι για τους γονείς κι ένα παραδίπλα για τον έφηβο γιο, απ’ ό,τι μια οικογένεια όπου όλοι ζουν μέσα σ’ ένα μεγάλο σπίτι ίσων αθροιστικά τετραγωνικών; Έχετε σκεφτεί πόσο ακριβότερο θα ήταν φορολογικά να μην έχετε σπίτι ή αυτοκίνητο, αλλά να ζείτε επάνω σε ένα σκάφος; Κι αν συγκατοικούσατε με φίλους; Ποιος θα αποφασίσει ποιο είναι το καλύτερο για σας; Τέλος, με ποια λογική πρέπει να έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μια επιχείρηση που απασχολεί μόνο ελεύθερους, έναντι μιας όμοιας επιχείρησης που απασχολεί και παντρεμένους; Κι όμως, αυτό συμβαίνει!
Στον αντίποδα αυτής της σχολής, βρίσκεται η φιλελεύθερη σκέψη, η οποία έχει δύο βασικούς πυλώνες: Πρώτον, θεωρεί ότι κανείς (ούτε βεβαίως το κράτος) δεν δικαιούται να αποφασίζει τι είναι καλύτερο για οποιονδήποτε άλλο και συνεπώς αντιμετωπίζει κάθε ατομική επιλογή ουδέτερα, χωρίς να επιβραβεύει με επιδόματα ή να τιμωρεί φορολογικά καμία από αυτές. Έχετε σκεφτεί ότι ένα ζευγάρι που επιλέγει να παραμείνει άγαμο ή ένα άλλο που δεν καταφέρνει να κάνει παιδιά, καλείται να πληρώσει την έγγαμη ζωή ή τα παιδιά των άλλων; Ο φιλελευθερισμός το θεωρεί αυτό άδικο. Δεύτερος πυλώνας της φιλελεύθερης σκέψης είναι η ιδέα πως η βοήθεια πρέπει να κατευθύνεται στο πρόσωπο – όχι την κατάσταση. Τι θα λέγατε αν κάποιος άνεργος έχει παράλληλα εισόδημα από ενοίκια; Δικαιούται επίδομα ανεργίας; Τι θα λέγατε για κάποιον που νιώθει θρησκευτική υποχρέωση να κάνει 12 παιδιά; Θα έπρεπε να τον επιδοτεί η κοινωνία ακόμη κι αν ο ίδιος έχει τα μέσα να τα ζήσει; Κατά τη γνώμη μου, η κρατική πρόνοια θα έπρεπε να περιορίζεται στην καταβολή επιδομάτων υπέρ κάθε ανθρώπου που καλείται να ζήσει φτωχικά, ανεξαρτήτως του λόγου για τον οποίο βρέθηκε εκεί. Σε μια πολιτισμένη κοινωνία, κανείς δεν πρέπει να στερείται βασικών αναγκών, όπως η σίτιση, η στέγαση και η θέρμανση. Ταυτόχρονα, ο κάθε νέος - ακόμα και ο πιο φτωχός, θα έπρεπε να ενθαρρύνεται να παίρνει ρίσκα στη ζωή του, γνωρίζοντας ότι στη χειρότερη περίπτωση θα πέσει στο κατώτατο επίπεδο διαβίωσης που η κοινωνία έχει ορίσει, αλλά ποτέ κάτω από αυτό. Αντί να μετράμε τους αριθμούς των παιδιών, τα ποσοστά αναπηρίας και το αν μια «άγαμη θυγατέρα» είχε πατέρα στρατηγό, θα ήταν δικαιότερο να μετράμε αποκλειστικά το ύψος της περιουσίας των «δικαιούχων», κατευθύνοντας τα επιδόματα αποκλειστικά σε όσους κινδυνεύουν να πέσουν κάτω από το όριο της φτώχειας, για οποιονδήποτε λόγο!
Αναφορικά τέλος με το ύψος των κοινωνικών επιδομάτων, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η εκάστοτε οικονομική κατάσταση της χώρας. Το όριο της φτώχειας παγκοσμίως, μετριέται όχι ως απόλυτο νούμερο αλλά ως απόσταση από τον μέσο όρο των εισοδημάτων στην κοινωνία. Στόχος παραμένει πάντοτε η κοινωνική συνοχή. Αυτό βεβαίως ισχύει και προς τα κάτω: όσο σκληρό και αν ακούγεται, κανένα κράτος δεν δικαιούται να ασκεί κοινωνική πολιτική με πόρους που δεν έχει, τινάζοντας στον αέρα κάθε μελλοντική παραγωγική δυνατότητα ή και ανατρέποντας κάθε ατομικό κίνητρο προόδου. Γιατί μόνον μια κοινωνία που δημιουργεί συνθήκες προόδου για τα ικανότερα μέλη της μπορεί να ασκήσει κοινωνική πολιτική.
*Ο Γιώργος Καραβάνας (karavanas1@hotmail.com)
είναι Μορ. Βιολόγος και μέλος της Κ.Ε. της ΔΡΑΣΗΣ (www.drassi.gr)
