Της Τριανταφυλλιάς Ριζούλη, φιλολόγου
Η γέννησης της τέχνης τοποθετείται στην αρχαιότητα, όπου σύμφωνα με τον μύθο του Πρωταγόρα, η απρονοησία του Επιμηθέα για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους οδήγησε τον αδερφό του, Προμηθέα, στην κλοπή της φωτιάς, δηλαδή την έντεχνο σοφία (= η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη), από τους θεούς του Ολύμπου, για να εξοπλίσει τον άνθρωπο με τα κατάλληλα μέσα επιβίωσης.
Ο συγκεκριμένος μύθος, αν και αποτελεί σοφιστική μέθοδο φιλοσοφικής διερεύνησης για το διδακτό της πολιτικής αρετής, δεν παύει να αποτελεί και την απαρχή της τέχνης και του πολιτισμού κατά γενική ομολογία. Πρόκειται για ένα αντικείμενο που συνδέεται άμεσα με το καλύτερο μέρος της ευδαιμονίας του ανθρώπου, και δεν απέχει πολύ από την ηθική ευγένεια της ανθρώπινης φύσης. Διότι ό,τι ισχύει για τις ηθικές εμπειρίες, θα πρέπει να ισχύει σε έναν πολύ μεγαλύτερο βαθμό για το φαινόμενο της ομορφιάς. Ολόκληρη η μαγεία της στηρίζεται στο μυστικό της, και με τον αναγκαίο σύνδεσμο των στοιχείων της αναιρείται η ουσία της.
Η τεχνική μορφή αυτή αισθητοποιεί την αλήθεια για τη διάνοια, την αποκρύπτει πάλι από το συναίσθημα, αφού η διάνοια πρέπει να καταστρέψει πρώτα το αντικείμενο της εσωτερικής αίσθησης, εάν θέλει να το οικειοποιηθεί η ίδια. Η κατατεμάχιση ενός ωραίου σώματος σε έννοιες, και η συντήρηση του ζωντανού πνεύματος σε ένα πενιχρό σκελετό λέξεων αποτελεί τη βάσανο της τέχνης που βρίσκει το έργο της εκούσιας φύσης. Κάτι τέτοιο όμως είναι καταστροφικό για την ίδια την τέχνη, αφού δεν πετυχαίνει τον σκοπό για τον οποίο έχει δημιουργηθεί και δεν είναι άλλος από την ηθική τελείωση του ανθρώπου!
Δεν υπάρχει επομένως, άλλος τρόπος να γίνει ένας αισθητηριακός άνθρωπος έλλογον ον (= αυτός που έχει μέσα του το Λόγο), παρά μόνο με το να γίνει αισθητικός. Το πρώτο βήμα μπορεί να το πραγματοποιήσει ο άνθρωπος με την ελευθερία του και μόνον, επειδή δεν χρειάζεται παρά μόνο να δώσει, μόνο να εξατομικεύσει τη φύση του και όχι να τη διευρύνει. Ο άνθρωπος που θα έχει αποκτήσει την αισθητική πνευματική διάθεση θα κρίνει και θα πράττει με καθολική εγκυρότητα, όταν το θελήσει, ενώ για να τον οδηγήσει στην κατανόηση και στα μεγάλα φρονήματα, δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο από μόνο σημαντικές αφορμές. Τον πρώτο η πρόκληση μιας υψηλής κατάστασης θα τον κάνει ήρωα και σοφό, και τον δεύτερο πρέπει κανείς να τον μεταθέσει κάτω από έναν άλλον ουρανό.
Η υποταγή του ανθρώπου στη μορφή, ακόμη και στην απλώς φυσική του ζωή, αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες αποστολές του πολιτισμού και κατ΄ επέκταση της τέχνης. Πρέπει να τον καταστήσει αισθητικό σε όση έκταση και αν απλώνεται το βασίλειο της ομορφιάς, επειδή η ηθική κατάσταση μπορεί να αναπτυχθεί μόνο από την αισθητική και όχι από τη φυσική κατάσταση. Μόνο έτσι θα οδηγηθεί στον τελικό σκοπό που σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία (ψυχής, ενέργεια κατ΄ αρετήν), που αποτελεί και το μεγαλείο της τέχνης, την ηθική τελείωση του ατόμου και την τέρψη.
