Από τον Κων/νο Οικονόμου
Ο ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ, φιλοσοφική θεωρία που θεωρεί υπέρτατο αγαθό και σκοπό της ζωής την ηδονή, πνευματική και υλική, συχνά ταυτίζεται με τον ωφελιμισμό και τον ευδαιμονισμό. Ο Ηδονισμός αναπτύχθηκε από τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο (4ος αι. π.Χ.), που τροποποίησε τη Σωκρατική άποψη ταυτίζοντας την ηδονή με το αγαθό. Οι οπαδοί του (Ηγησίας, Πεισιθανάτιος κ.ά.) ανήκαν στην «Κυρηναϊκή Σχολή».
ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ, είναι η φιλοσοφική θεωρία, κατά την οποία σκοπός του ανθρώπου πρέπει να είναι η ευτυχία, η καλή τύχη (ή ευδαιμονία) καθώς και η επιδίωξη της ατομικής και της κοινωνικής ευτυχίας. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι της σχολής αυτής ταυτίζουν την αναζήτηση της ευδαιμονίας περισσότερο στον πνευματικό τομέα παρά στον υλικό. Εδώ έγκειται και η διαφορά της θεωρίας με τον ηδονισμό. Στην αρχαία Ελλάδα οι γνωστότερες θεωρίες για τον Ευδαιμονισμό είναι τέσσερις: η (απόλυτα) ηδονιστική, η επικούρεια, η αριστοτέλεια, που πρεσβεύει ότι η ευδαιμονία γίνεται αγνότερη και ισχυρότερη όσο η συμπεριφορά του πλησιάζει τη θεία γνώση. Τέλος, η στωική άποψη, διδάσκει την ευδαιμονία με ασκητικά μέσα. Σήμερα ευδαιμονισμός είναι η αναζήτηση κοινωνικών και οικονομικών επιδιώξεων. Κοντά στον Ηδονισμό βρίσκεται και ο νεότερος ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ, ένα σύστημα Ηθικής που περιέχεται στις θεωρίες των Τόμας Χομπς, Τζον Στιούαρτ Μιλλ και Χέρμπερτ Σπένσερ. Κατ' αυτή τη θεωρία η ευτυχία είναι υποκειμενική, ενώ το συμφέρον έχει κάτι το αντικειμενικό.
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ: Ο Επίκουρος απεχθανόταν τους πολιτικάντηδες. Ο ίδιος έλεγε: «Μερικοί άνθρωποι, εκτός του ότι θέλουν να γίνουν διάσημοι ή σεβαστοί, συμμετέχουν σε πολιτικές ομάδες πιστεύοντας πως έτσι διασφαλίζονται απέναντι στους άλλους ανθρώπους». Ο Επίκουρος αδιαφορούσε για πλούτο και χρήμα, πρεσβεύοντας τη λιτότητα: «Μια απλή σούπα θα δώσει ίση ευχαρίστηση με ένα πολυτελές γεύμα, για να εκλείψει το δυσάρεστο αίσθημα έλλειψης τροφής», έλεγε. Ο Επίκουρος ουσιαστικά διαμόρφωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα βασισμένο στον άνθρωπο και την προσωπική του ευτυχία (όπως αυτός την οριοθετούσε). Δεν πίστευε στην αθανασία της ψυχής, ενώ ήταν κοντά στην αθεΐα. Έθεσε το άτομο στο κέντρο της φιλοσοφίας του, και δίδαξε μια στάση ζωής προσανατολισμένη στην επίτευξη προσωπικής ηδονής, χωρίς όμως το περιεχόμενο που της δίνουμε συνήθως. Εστιάζεται κυρίως στην απουσία οποιουδήποτε πόνου. Κατά τον Αρίστιππο: «η ηδονή δι’ αυτήν αιρετή και αγαθόν». Ο άνθρωπος, πίστευε, πρέπει να απολαμβάνει την ηδονή, χωρίς να κυριαρχείται από αυτήν.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ: Γενικά οι φιλόσοφοι ή κατέληγαν σε έναν πανθεϊσμό, [ταύτιση Θεού με τον κόσμο], ή σε έναν αφηρημένο ιδεαλισμό σύμφωνα με τον οποίο ο Θεός είναι ένα τέλειο, ανυπόστατο και ανενέργητο ον, «αεί ακίνητον κινούν το αεί κινούμενον, άνευ επαφής μετά του κόσμου» που έχει σύντροφο ένα «αγέννητον συγκρότημα υποστατικών ιδεών και αξιών». Καρπός τέτοιας θεωρήσεως του Θεού και της δημιουργίας είναι ότι ο προορισμός του ανθρώπου είναι αφ’ ενός μεν ο ηδονισμός, αφ’ ετέρου δε ο ευδαιμονισμός. Κατά τον ηδονισμό, οι ορμές είναι αναπόφευκτες και η ικανοποίησή τους οδηγεί τον άνθρωπο στη λύτρωση από τις κατώτερες πιεστικές ανάγκες, ενώ κατά τον ευδαιμονισμό, η ικανοποίηση της δίψας του ανθρώπου βρίσκεται όταν ο άνθρωπος επιστρέψει στα αγέννητα και αμετάβλητα, που είναι ο κόσμος των ιδεών (που δίδασκε ο Πλάτων).
ΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ: Ο υλιστικός ευδαιμονισμός, που κυριαρχεί στα προηγμένα κράτη, σε συνδυασμό με τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, δεν αφήνει στον άνθρωπο τον χρόνο για να ασχοληθεί σοβαρά με τον εσωτερικό του εαυτό, ώστε να κατορθώσει την ηθική ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Σήμερα, ο άνθρωπος, ως οντότητα έχει υποβιβασθεί απέναντι στις σύγχρονες υλιστικές αξίες δικαιώνοντας τον Νίτσε που ομιλούσε για «μεταξίωση των αξιών» στη σύγχρονη εποχή. Εξετάζοντας τις σύγχρονες κοινωνίες παρατηρούμε ότι επικρατεί διάχυτα ένας ηδονισμός. Αυτός καλλιεργείται εντατικά από τον σύγχρονο άνθρωπο, βιώνεται στην προσωπική του ζωή, και αναλαμβάνουν να τον εξυμνήσουν σύγχρονα Μέσα Ενημέρωσης, κινηματογράφος, τραγούδι, λογοτεχνία. Όλα ικανοποιούν την ακόρεστη ανθρώπινη δίψα για την απόλαυση της αισθησιακής ηδονής. Το αποτέλεσμα του άκρατου ηδονισμού συχνά έχει διαλυτικές συνέπειες για τον ιερό δεσμό της οικογένειας. Στο δυτικό κόσμο, 6 στους 10 γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο. Κι ενώ, μετά από αιώνες καταπίεσης, κυρίως γυναικών μέχρι της γενιάς των γιαγιάδων μας σε γάμους-συμβόλαια, περάσαμε τα τελευταία χρόνια στο «θρίαμβο του έρωτα», ο καθένας είναι ελεύθερος να παντρευτεί «από έρωτα». Κατά τον Μπρυκνέρ «έχουμε μια λανθασμένη προσδοκία από τον έρωτα, τον έχουμε εξιδανικεύσει, δίνοντάς του Χολυγουντιανή διάσταση. Θεωρούμε πως ο μόνος τρόπος να είμαστε «ευτυχισμένοι» σε μια σχέση είναι να είμαστε βαθύτατα ερωτευμένοι. Οτιδήποτε λιγότερο από αυτή την πυρκαγιά, συνιστά βαρύτατη αποτυχία μας». Ο άνθρωπος αναγκάζεται να κυνηγήσει την ουτοπία που του έχει διδάξει ως τρόπο ζωής ένα κατεστημένο κυριαρχούμενο από αγωνία: ακόρεστης απόλαυσης, μεγαλύτερου πλούτου, ταξιδιών, παθών των ηδονών, γενικότερα «άλυπου βίου», λησμονώντας πως η πραγματικότητα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί μια φαντασίωση της επιθυμίας και των ηδονών μας. Έτσι, όταν ο σύγχρονος άνθρωπος συνειδητοποιήσει πως ο «Ρωμαίος» ή η «Ιουλιέτα» δεν μπορεί να του χαρίσει την ονειρεμένη ευτυχία, βιώνει άισθηση ήττας, υποσκάπτεται η αυτοεκτίμησή του, αποξενώνεται από τους άλλους ανθρώπους, οδηγούμενος, πιθανότατα, σε άλλες σχέσεις, επίσης καταδικασμένες, και τελικά οδηγείται σε υπαρξιακή μοναξιά.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ: Κι ενώ, Αρίστιππος και Επίκουρος έθεταν τον ηδονισμό μέσα στο υλιστικό γνωσιολογικό τους σύστημα, ο σημερινός ηδονισμός έχει μεταλλαχθεί. Η σύγχρονη πραγματικότητα της βιώσεως του ηδονισμού χωρίζεται από τις ψυχικές ηδονές, και παραμένει μόνο στον κόσμο των σωματικών αισθήσεων, ενώ δεν είναι απόρροια ενός φιλοσοφικού συστήματος, αλλά καρπός μιας αισθησιακής απολαύσεως, χωρίς οραματισμούς. Ενώ για τους φιλοσόφους η ηδονή θεωρείται υπαρξιακό θέμα, για τους σημερινούς νεοηδονιστές είναι απλώς μια απόλαυση. Στις σύγχρονες κοινωνίες επικρατεί ένας άκρατος και αφιλόσοφος ηδονισμός και ευδαιμονισμός. Επιζητείται η απόλαυση. Γι’ αυτό και αποφεύγεται ο πόνος, η άσκηση, η στέρηση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ομιλεί συνεχώς για Σταυρό και σταύρωση, πράγμα το οποίο είναι ακατανόητο για την ανθρώπινη ηδονιστική νοοτροπία. Έτσι η ταπείνωση και η θυσία, που ο ίδιος ο Κύριος δίδαξε στην ιστορική επί γης διαδρομή Του, το σταυρικό φρόνημα και η προσδοκία της αιωνιότητας, ηχούν «κενά νοημάτων» στα αυτιά των σύγρονων αγρευτών των χιμαιρικών ηδονών.
Στη λαγνεία, μια κατ' εξοχήν μορφή ηδονιστικής θεώρησης της ζωής, θα αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο μας, τη μεθεπόμενη Κυριακή.
* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέας
www.scribd.com/oikonomoukon
