Του Νίκου Πασσά, ψυχίατρου
Πολλά έχουν γραφεί την τελευταία τριετία για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία. Πληθώρα δεδομένων καταδεικνύει την ευαλωτότητα των πολιτών σε ψυχοπιεστικά γεγονότα και την αυξημένη συχνότητα εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης και κοινωνικού κατακερματισμού. Τα διαθέσιμα στοιχεία κάνουν λόγο για σημαντικού βαθμού αύξηση των κλινικών εκδηλώσεων άγχους και κατάθλιψης σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα, ενώ θεωρείται πλέον αδιαμφισβήτητη η μεγάλη επιδείνωση των στατιστικών δεδομένων που αφορούν σε απόπειρες αυτοκτονίας.
Ενδεικτικά αναφέρω τη μελέτη των Οικονόμου και Μαδιανού που δημοσιεύτηκε στο παγκοσμίου κύρους επιστημονικό περιοδικό Lancet το 2011, σύμφωνα με την οποία οι αναφορές για απόπειρες αυτοκτονίας τον τελευταίο μήνα διεξαγωγής της μελέτης ήταν κατά 36% αυξημένες συγκριτικά με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2009. Επίσης, σε πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων καταδεικνύεται η σαφής συσχέτιση της τρέχουσας κοινωνικής πραγματικότητας με την ψυχική υγεία των πολιτών. Στο υπό μελέτη δείγμα η πιθανότητα εκδήλωσης κατάθλιψης σε άτομα με και χωρίς οικονομικά προβλήματα ήταν 12% και 1% αντίστοιχα! Στην ίδια μελέτη τεκμηριώνεται η υπερδιπλάσια πιθανότητα εμφάνισης σοβαρής ψυχοπαθολογίας σε ανέργους συγκριτικά με άτομα που εργάζονταν. Ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί τι σημαίνει αυτή η διαπίστωση σε μια χώρα με δυσθεώρητα πλέον ποσοστά ανεργίας.
Η κατάσταση για τους χρονίως πάσχοντες είναι επίσης επιβαρημένη, με περισσότερες υποτροπές, πτωχότερη πρόγνωση και διαρκώς επιδεινούμενη ποιότητα ζωής. Σε πρόσφατη μελέτη του διευθυντή ψυχιατρικής κλινικής του 414 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αθηνών κ. Ορέστη Γιωτάκου επισημαίνεται η σαφής συσχέτιση της ανεργίας και της μείωσης του εισοδήματος με την αύξηση της επισκεψιμότητας στα εξωτερικά ιατρεία και το τμήμα επειγόντων περιστατικών του Αιγινήτειου νοσοκομείου, ενώ σε ομιλία του διευθυντή Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψ.Ν.Α. κ. Χαμογεωργάκη αναφέρεται η αλματώδης αύξηση των εισαγωγών κατά 40% μέσα σε ένα μόνο τρίμηνο εντός του 2012.
Καθίσταται πλέον περισσότερο από εμφανές ότι σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κρίσης η οριζόντια υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου έχει συχνά δραματικές επιπτώσεις για τις ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες των ψυχικά ασθενών, με άμεσο τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης και της κοινωνικής απομόνωσης. Ως εκ τούτου, οι χρόνιοι ψυχιατρικοί ασθενείς βρίσκονται αρκετά συχνά πλέον εκτός κοινωνικού δικτύου προστασίας, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από διαρκείς περιορισμούς των διαθέσιμων πόρων για την υγεία, υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και με την πάλαι ποτέ στηρικτική ελληνική οικογένεια να αδυνατεί σε αρκετές περιπτώσεις να φροντίσει και να παρέχει τα στοιχειώδη στα πάσχοντα μέλη της. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι αυτοί να ακροβατούν μεταξύ σύντομων νοσηλειών σε ψυχιατρικές και άλλες κλινικές δημόσιων νοσοκομείων και μιας εξωνοσοκομειακής πραγματικότητας ιδιαίτερα εχθρικής για τη σωματική υγεία και την ψυχική ισορροπία τους, που καθιστά ιδιαίτερα δυσχερή την κοινωνική ενσωμάτωσή τους.
Φαίνεται λοιπόν ότι τα μέχρι στιγμής στοιχεία έρχονται να επιβεβαιώσουν πέρα από κάθε αμφισβήτηση την πληθώρα σχετικών μελετών ανά τον κόσμο, οι οποίες αναφέρονται στις επιπτώσεις που είχε στη δημόσια υγεία η εφαρμογή σκληρών πολιτικών λιτότητας, κυρίως στα μεσαία και χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Η αύξηση της επισκεψιμότητας σε εξωτερικά ιατρεία, η μεγαλύτερη συνολική διάρκεια νοσηλειών και η δραματική μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης των πολιτών ήταν στατιστικές που απλώς διαβάζαμε παλαιότερα για άλλες χώρες σε αντίστοιχη κατάσταση και τώρα τις βιώνουμε στη δική μας καθημερινότητα.
Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα απαισιοδοξίας, απογοήτευσης και αλόγιστης οργής φαίνεται όμως πως γεννούνται κοινωνικές πρωτοβουλίες, μάλλον πρωτόγνωρες για την Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών. Σε κάθε σχεδόν πόλη της χώρας πραγματοποιούνται συλλογικές προσπάθειες ενίσχυσης των οικονομικά ασθενέστερων, τόσο από τους παραδοσιακούς θεσμούς όπως είναι η Εκκλησία, όσο και από πολυάριθμες ενώσεις και συλλόγους επαγγελματιών και ανεξάρτητους φορείς. Συσσίτια, κοινωνικά παντοπωλεία, χώροι διάθεσης ρούχων και υποδημάτων είναι μερικές μόνο από τις μορφές στήριξης των πιο αδύνατων συμπολιτών μας, οι οποίες φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά στον περιορισμό του φαινομένου περιθωριοποίησης και αποκλεισμού των «νεόπτωχων» Ελλήνων. Στον χώρο της υγείας καταγράφονται αντίστοιχες ελπιδοφόρες προσπάθειες με τη σύσταση δομών, όπως τα κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας, στις οποίες φαίνεται να καταφεύγουν όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας.
Η δύναμη του ανθρώπινου ψυχισμού σε αντίξοες συνθήκες έχει αποδειχθεί ανά τους αιώνες μεγαλειώδης. Στην παρούσα συγκυρία τέτοιες πρωτοβουλίες αλληλοϋποστήριξης πιθανώς να αποτελέσουν μια δημιουργική διέξοδο στην αδράνεια και εσωστρέφεια που επιβάλλει η εχθρική κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε. Η διαντίδραση, η επικοινωνία, ο σεβασμός στις ανάγκες του διπλανού, η εγκατάλειψη του ατομικισμού, η αλληλοβοήθεια και η συνειδητοποίηση ότι κάθε συμπεριφορά και δράση μας επηρεάζει με κάποιον τρόπο το κοινωνικό σύνολο φαίνεται να έχουν μπει δειλά στη σκέψη και τη ζωή μας. Η ανέλιξή τους στην κορυφή του αξιακού μας συστήματος ίσως να αποτελούν το φάρμακο σε μια κρίση που σίγουρα δεν είναι μόνο οικονομική.
