Από τον Αργύρη Ντόβα
Παχυσαρκία είναι η υπερβολική συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μορφολογικών και λειτουργικών διαταραχών του οργανισμού. Η αύξηση του σωματικού λίπους οδηγεί στην αύξηση του σωματικού βάρους.
Η παχυσαρκία ορίζεται μέσω ενός δείκτη που συσχετίζει το σωματικό βάρος με το ύψος του ατόμου. Ο δείκτης αυτός ονομάζεται Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και υπολογίζεται από το πηλίκο του σωματικού βάρους υπολογισμένου σε κιλά, διά του ύψους μετρημένου σε μέτρα στο τετράγωνο. Ένα άτομο θεωρείται φυσιολογικό από άποψη σωματικού βάρους, όταν ο ΔΜΣ δεν υπερβαίνει το 25, υπέρβαρο όταν ο ΔΜΣ κυμαίνεται μεταξύ 25 και 30 και παχύσαρκο όταν ο ΔΜΣ υπερβαίνει το 30.
Η ποσότητα και η κατανομή του λίπους στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι ίδια σ’ όλα τα άτομα. Το σώμα μιας γυναίκας με φυσιολογικό βάρος περιέχει περίπου 20 -30% λίπος, ενώ το σώμα ενός άνδρα με φυσιολογικό βάρος περιέχει 12 - 20% λίπος. Οι γυναίκες συνήθως παρουσιάζουν συσσώρευση του λίπους στους μηρούς και στους γλουτούς (περιφερική παχυσαρκία), ενώ οι άνδρες παρουσιάζουν συσσώρευση του λίπους κυρίως στην κοιλιά (κεντρική παχυσαρκία).
Το λίπος, που συσσωρεύεται στην κοιλιά, είναι επικίνδυνο για την υγεία του ατόμου. Το λίπος μπορεί εύκολα να υπολογισθεί με τη μέτρηση της περιμέτρου της μέσης. Η μέτρηση αυτή γίνεται με το άτομο να βρίσκεται σε όρθια θέση. Η μεζούρα τοποθετείται στο μέσο της απόστασης μεταξύ του κατώτερου σημείου των πλευρών και του ανώτερου σημείου των οστών της λεκάνης. Στις γυναίκες η περίμετρος μέσης πρέπει να είναι λιγότερο από 88 εκατοστά, ενώ στους άνδρες η περίμετρος της μέσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 102 εκατοστά.
Αίτια: Βασική αιτία της παχυσαρκίας είναι η πρόσληψη περισσότερων θερμίδων με το φαγητό, από αυτές που ο οργανισμός καταναλώνει με τη σωματική δραστηριότητα (άσκηση). Στους κυριότερους αιτιολογικούς παράγοντες της παχυσαρκίας περιλαμβάνονται: α) οι γενετικοί παράγοντες, β) οι οικογενείς παράγοντες, γ) τα λίγα και μεγάλα λιπαρά γεύματα, δ) η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ε) η χρόνια λήψη φαρμάκων και οι στ) ψυχολογικοί παράγοντες.
Επιδημιολογικά στοιχεία: Η παχυσαρκία, αν και θεωρείται νόσος της σύγχρονης εποχής, με διαστάσεις μάλιστα επιδημίας στο Δυτικό Κόσμο, υπήρχε σ’ όλες τις φάσεις της εξελικτικής πορείας της ανθρωπότητας. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της 1ης επιδημιολογικής μελέτης, που διεξήγαγε η Ελληνική Εταιρεία Παχυσαρκίας, τα οποία ανακοινώθηκαν το 2004, το 41.1% των ανδρών και το 29.9% των γυναικών είναι υπέρβαροι, ενώ το 26% των ανδρών και το 18.2% των γυναικών είναι παχύσαρκοι. Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι στον γενικό ελληνικό πληθυσμό το συνολικό ποσοστό παχυσαρκίας ανέρχεται στο 48.1%, στα άτομα ηλικίας 20 - 70 ετών, που σημαίνει ότι ένας στους δύο Έλληνες είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος.
Επιπτώσεις στην υγεία: Η παχυσαρκία θεωρείται νόσος, με διαστάσεις μάλιστα επιδημίας, η οποία επηρεάζει δυσμενώς την ποιότητα και τη διάρκεια της ζωής (πρόωρη θνητότητα). Έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις οι οποίες ποικίλλουν: από τη συχνή εμφάνιση κακής διάθεσης μέχρι την κατάθλιψη, το αίσθημα σωματικής κόπωσης και τον κακό ύπνο λόγω ροχαλητού και άπνοιας, τη στυτική δυσλειτουργία και την υπογονιμότητα. Τα παχύσαρκα άτομα συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, που οφείλεται στις πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, που έχουν καταβάλει για απώλεια βάρους. Συχνά βασανίζονται από τύψεις και ενοχές, επειδή δεν μπορούν να επιβληθούν στον εαυτό τους και να ελαττώσουν την ποσότητα της τροφής. Παράλληλα, περιορίζουν τις δραστηριότητές τους, δεν κάνουν μπάνιο στη θάλασσα το καλοκαίρι, δεν προσλαμβάνονται εύκολα για εργασία και πολλές φορές αδυνατούν να αυτοεξυπηρετηθούν.
Όμως, δυστυχώς δεν είναι μόνο αυτές οι δυσμενείς επιπτώσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η κεντρική παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με τη δυσλιπιδαιμία (αύξηση: της ολικής χοληστερόλης, των τριγλυκεριδίων, της LDL- χοληστερόλης και ελάττωση της HDL – χοληστερόλης), την εμφάνιση αρτηριακής υπέρτασης, την αυξημένη αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης στους περιφερικούς ιστούς και την εμφάνιση Σακχαρώδη Διαβήτη (δεκαπλάσιος κίνδυνος εμφάνισης Σ. Διαβήτη, σε σχέση με τα μη παχύσαρκα άτομα). Αποτέλεσμα των παραπάνω διαταραχών είναι η σημαντικά συχνότερη εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων (στεφανιαίας νόσου, περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας, εμφραγμάτων του μυοκαρδίου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων) στους παχύσαρκους.
Παχυσαρκία και Καρκίνος: Η παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου (μαστού, ενδομητρίου και τραχήλου μήτρας, παχέος εντέρου, ήπατος, χοληδόχου κύστης, νεφρού, παγκρέατος, No Hodgkin λεμφώματος και πολλαπλού μυελώματος στις γυναίκες και οισοφάγου, στομάχου, παχέος εντέρου, ήπατος, χοληδόχου κύστης, παγκρέατος, προστάτη και νεφρού στους άνδρες).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο N. Eng. J. Med., το ποσοστό θανάτων από καρκίνο στα παχύσαρκα ενήλικα άτομα είναι 15% στους άνδρες και 20% στις γυναίκες. Η μελέτη έδειξε ότι στα παχύσαρκα άτομα, με ΔΜΣ > 40, η θνητότητα από καρκίνο ήταν κατά 52% υψηλότερη στους παχύσαρκους άνδρες και κατά 62% υψηλότερη στις παχύσαρκες γυναίκες, σε σχέση με τα φυσιολογικά άτομα.
Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα τους βιολογικούς μηχανισμούς ούτε τα αίτια, που ευθύνονται για την αυξημένη συχνότητα ανάπτυξης καρκίνου στα παχύσαρκα άτομα, αν και πολλή συζήτηση γίνεται, τόσο για την παθογένεια του «μεταβολικού συνδρόμου» όσο και για τη δράση της DNA- πολυμεράσης. Οι επικρατέστερες απόψεις, πάντως, είναι ότι το υπερβολικό λίπος αυξάνει τα επίπεδα των διαφόρων ορμονών (οιστρογόνων, ινσουλίνης κ.ά.) ή τροποποιεί τη δράση τους στον οργανισμό, με αποτέλεσμα την πιθανή συμβολή τους στην ανάπτυξη του καρκίνου.
Βάσει ερευνητικών μελετών, το υπερβολικό σωματικό λίπος εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνει την οξείδωση στο σώμα, με αποτέλεσμα τη βλάβη του οργανισμού και την ανάπτυξη του καρκίνου. Υποστηρίζεται επίσης ότι το υπερβολικό λίπος απελευθερώνει μέσα στο αίμα και παράγοντες ανάπτυξης (Growth factors), υποχρεώνοντας τα κύτταρα του οργανισμού να αναπτύσσονται πιο γρήγορα και με μεγαλύτερο ρυθμό απ’ ό, τι πρέπει, με αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του κινδύνου καρκινογένεσης.
Συμπέρασμα: Παχυσαρκία είναι η παθολογικά αυξημένη εναπόθεση λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Η σοβαρή παχυσαρκία ενέχει κινδύνους για την υγεία, καθώς παρουσιάζει επιπλοκές και συνδέεται με την ανάπτυξη καρκίνου. Ως εκ τούτου, η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους είναι ζωτικής σημασίας. Οι παχύσαρκοι ασθενείς οφείλουν να αντιληφθούν το μέγεθος του προβλήματος και να επιχειρήσουν τη σύνθετη αντιμετώπιση, που η παχυσαρκία απαιτεί (ειδική διατροφή, σωματική άσκηση, αλλαγή τρόπου ζωής, φαρμακευτική αντιμετώπιση, ακόμη και χειρουργική παρέμβαση).
Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας, είναι τ. Διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας και Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
