Από τον Αργύρη Ντόβα*
Ο καρκίνος αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας, τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Υπολογίζεται ότι το έτος 2000, 10 περίπου εκατομμύρια άνθρωποι ανέπτυξαν τη νόσο παγκοσμίως και 6.2 εκατομμύρια κατέληξαν. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), οι δείκτες επίπτωσης του καρκίνου θα αυξηθούν κατά 50% μέχρι το 2020, στοιχείο που σε απόλυτους αριθμούς ισοδυναμεί με 15 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις ασθενών ετησίως.
Ο όρος «Καρκίνος» αναφέρεται σε ομάδα νοσημάτων, των οποίων η αιτία βρίσκεται στο κυτταρικό επίπεδο. O πατέρας της Ιατρικής, ο Iπποκράτης, ήταν αυτός που έδωσε στα εν λόγω νοσήματα, το όνομα «καρκίνος», παρομοιάζοντας τον όγκο με την εικόνα του κάβουρα (καρκίνου).
Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από κύτταρα, τα οποία αποτελούν τη βασική δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής. Τα φυσιολογικά κύτταρα αναπτύσσονται και διαιρούνται, ώστε να προκύπτουν τα θυγατρικά κύτταρα και να διατηρείται η υγεία του οργανισμού. Μερικές φορές, η διαδικασία αυτή εκτρέπεται από το φυσιολογικό, οπότε προκύπτουν νέα μη φυσιολογικά κύτταρα, τα οποία πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας κυτταρικές μάζες, τους λεγόμενους όγκους.
Ευρεία είναι η πεποίθηση των ερευνητών ότι ο καρκίνος είναι μια ασθένεια του DNA των κυττάρων. Υποστηρίζεται, ότι η εν λόγω νόσος είναι το αποτέλεσμα συσσωρευμένων μεταλλάξεων, που τροποποιούν ειδικές θέσεις στο DNA του κυττάρου, αλλάζοντας τις πρωτεϊνες, που κωδικοποιούνται στα συγκεκριμένα σημεία και ενεργοποιώντας ορισμένα ογκογόνα γονίδια. Επιπλέον, έχουν ανακαλυφθεί πολλές ανωμαλίες μέσα στον πυρήνα των καρκινικών κυττάρων, όπου ολόκληρα χρωματοσώματα, - που το καθένα περιέχει 1000 και πλέον γονίδια -, συχνά χάνονται ή διπλασιάζονται.
Παράγοντες κινδύνου: Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου, που σχετίζονται με την ανάπτυξη καρκίνου, είναι οι ακόλουθοι:
α) Η ηλικία: Ο πιο σημαντικός παράγων κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου είναι η προχωρημένη ηλικία (άνω των 65 ετών), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η εν λόγω νόσος δεν αναπτύσσεται και στις μικρότερες ηλικίες, ακόμη και στα παιδιά.
β) Το αλκοόλ. Η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε μικρή ποσότητα δεν είναι βλαπτική για την υγεία. Η κατάχρηση όμως, καθώς και η χρόνια χρήση, έχουν συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου στη στοματική κοιλότητα, στον οισοφάγο, στο φάρυγγα, στο λάρυγγα, στο μαστό και στο ήπαρ.
γ) Οι λοιμώξεις. Σημαντικός αριθμός μικροβιακών παραγόντων έχει αιτιολογική συσχέτιση με ορισμένους τύπους καρκίνου.
Οι ιογενείς λοιμώξεις προδιαθέτουν για καρκινογένεση. Οι ιοί εισέρχονται στο γενετικό υλικό του κυττάρου και προκαλούν διαφοροποίηση, μετάλλαξη, ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων και ανάπτυξη καρκίνου. Οι μηχανισμοί ογκογένεσης διακρίνονται σε: 1) άμεσους (μόλυνση των κυττάρων από τον ιό) και 2) έμμεσους (καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος).
Οι ογκογόνοι ιοί διακρίνονται: 1) στους DNA ιούς (ο ιός του παπιλλώματος ή HPV, προκαλεί καρκίνο της μήτρας, οι ιοί της ηπατίτιδας Β ή HBV και της ηπατίτιδας C ή HCV προκαλούν ηπατοκυτταρικό καρκίνο, ο αδενοϊός προκαλεί καρκίνο της αμυγδαλής, και ο ιός Ebstein- Barr προκαλεί ρινοφαρυγγικό καρκίνο) και 2) στους RNA ιούς (ο ρετροϊός HIV, προκαλεί την επίκτητη ανοσολογική ανεπάρκεια ή AIDS και ευθύνεται για την ανάπτυξη λεμφωμάτων και του σαρκώματος Κaposi).
To ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Η. Pylori), που προκαλεί το πεπτικό έλκος, έχει επίσης ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη καρκίνου του στομάχου.
δ) H διατροφή. Οι τροφές παίζουν σημαντικό ρόλο στις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου. Το είδος των τροφών, το περιεχόμενό τους, καθώς και ο τρόπος προετοιμασίας ή παρασκευής τους, πριν την κατανάλωση, επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά το ενδεχόμενο ανάπτυξης της συγκεκριμένης νόσου. Η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος, το οποίο ψήνεται στα κάρβουνα ή στη σχάρα, εμπεριέχει περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου, σε σχέση με το κρέας που ψήνεται στο φούρνο ή μαγειρεύεται στην κατσαρόλα. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα δυνατόν να περιέχουν ορισμένες χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και τη συντήρησή τους (π.χ. οι νιτροζαμίνες, οι οποίες έχει διαπιστωθεί ότι σχετίζονται με την ανάπτυξη καρκίνου του στομάχου και της ουροδόχου κύστεως). Οι τροφές, που είναι πλούσιες σε κεκορεσμένα λίπη ζωϊκής προέλευσης, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου.
ε) Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Διάφοροι παράγοντες του περιβάλλοντος ευθύνονται για την ανάπτυξη καρκίνου (π.χ. ο αμίαντος, ο οποίος στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για σκοπούς απομόνωσης ή κατασκευές υδρευτικών έργων (χρήση αμιαντοσωλήνων), έχει αποδειχθεί ότι ευθύνεται για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα, καθώς επίσης και του μεσοθηλιώματος. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, οι οποίοι αποτελούν ένα ασταθούς σύνθεσης μίγμα διαφόρων αερίων (CO, CO2, SO2, NOx), μικροσκοπικών σωματιδίων (σκόνη , καπνός) απότοκων της αιθαλομίχλης, υδρογονανθράκων και βαρέων μετάλλων, είναι δυνητικά καρκινογόνοι.
στ) Το οικογενειακό ιστορικό. Βασική διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι μερικοί τύποι καρκίνου έχουν την τάση να εμφανίζονται περισσότερο σε ορισμένες οικογένειες. Οι στενοί συγγενείς ενός ατόμου, που εμφάνισε ορισμένο τύπο καρκίνου, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν τον ίδιο ή διαφορετικού τύπου καρκίνο. Στις οικογένειες, όπου παρατηρούνται αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υφίσταται γενετικό υπόστρωμα.
ζ) Η καθιστική ζωή. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι το 30% περίπου του καρκίνου του παχέος εντέρου σχετίζεται με την καθιστική ζωή και ότι τα άτομα που ασκούνται συστηματικά έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο στο παχύ έντερο. Μία πιθανή εξήγηση της προληπτικής δράσης της σωματικής άσκησης, έναντι του συγκεκριμένου καρκίνου, είναι το ότι αυξάνει τον περισταλτισμό του εντέρου, με αποτέλεσμα την ταχύτερη προώθηση των κοπράνων και την αποτροπή της δυσκοιλιότητας.
η) Η έκθεση στον ήλιο. Η έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία, ευθύνεται για τις περιπτώσεις βασικοκυτταρικών, ακανθοκυτταρικών καρκινωμάτων, καθώς και των κακοήθων μελανωμάτων του δέρματος.
θ) Το κάπνισμα. Το κάπνισμα θεωρείται υπεύθυνο για το 25% έως 35% των θανάτων λόγω κάποιας μορφής καρκίνου. Η κακή αυτή συνήθεια ευθύνεται για το 90 % των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα.
Το κάπνισμα αυξάνει επίσης δραματικά τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου στο στόμα, στον φάρυγγα, στον λάρυγγα, αλλά και στον οισοφάγο, στην ουροδόχο κύστη, στους σιελογόνους αδένες, στο ήπαρ, στο πάγκρεας, στους νεφρούς, στον μαστό, στον τράχηλο της μήτρας και στο παχύ έντερο.
ι) Το άγχος: Οι ορμόνες του “stress” (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη, κορτιζόλη κτλ), επιδρούν κατασταλτικά στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, με αποτέλεσμα ο οργανισμός μας να γίνεται πιο ευάλωτος στις διάφορες ασθένειες, καθώς και στον καρκίνο.
* O δρ Αργύρης Β. Ντόβας, είναι τ. διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, και Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
