Στις 18/11/2013 έγινε στο Προεδρικό Μέγαρο μία συγκινητική και ταυτόχρονα συμβολική εκδήλωση: Το Διεθνές Ίδρυμα Ραούλ Βάλλενμπεργκ απένειμε το μετάλλιο της εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του Ραούλ Βάλλενμπεργκ στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια. Με την κίνηση αυτή το Ίδρυμα τίμησε στο πρόσωπο του Προέδρου τους Έλληνες Χριστιανούς, που στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής διέσωσαν Εβραίους συμπατριώτες τους. Παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερώνυμου, του Ραββίνου Αθηνών κ. Μιζάν, εκπροσώπου της Κυβέρνησης, εκπροσώπων της ηγεσίας του ελληνικού Εβραϊσμού και συγγενών σωτήρων και Δικαίων των Εθνών, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Βάλλενμπεργκ κ. Eduardo Eurnekian αναφέρθηκε στο έργο του Ιδρύματος που συνεχίζει την εκστρατεία ευαισθητοποίησης και συνειδητοποίησης του Ολοκαυτώματος και δίνει μεγάλη σημασία στην προβολή των παραδειγμάτων ηρωισμού και αυτοθυσίας εκείνων που έσωσαν Εβραίους στην Κατοχή. Μέσα στο 2013 που είχε ανακηρυχθεί από το Ίδρυμα ως «Έτος των Σωτήρων κατά το Ολοκαύτωμα» έγιναν πολλές εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα σε όλο τον κόσμο, προς τιμήν του Ραούλ Βάλλενμπεργκ, του Σουηδού Διπλωμάτη, ο οποίος, με τη Διπλωματική του ασυλία, είχε βοηθήσει 100.000 περίπου Εβραίους της Ουγγαρίας να διαφύγουν τη σύλληψη και τον εκτοπισμό από την κατοχική Βουδαπέστη, είτε κρύβοντάς τους, είτε χορηγώντας τους σουηδικά διαβατήρια.
Με αφορμή την εκατονταετηρίδα Ραούλ Βάλλεμπεργκ και τιμώντας όλους εκείνους που με κίνδυνο της ζωής τους έσωσαν Εβραίους στην περίοδο της ναζιστικής κατοχής, παραθέτω ένα αφιέρωμα για μια σπάνια και ηρωική μορφή, την Ιρένα Σέντλερ. Ένα αφιέρωμα που θα ρίξει λίγο φως στη ζωή και το έργο της, είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε για να μη ξεχνάμε τους αφανείς ήρωες της εποχής εκείνης. Αφανής και η ίδια, ήξερε όμως τόσο απλόχερα να δίνει την αγάπη της και να δίνεται ολοκληρωτικά στον ιερό και ριψοκίνδυνο αγώνα στον οποίο είχε αποδυθεί.
Ποια ήταν αυτή η εξαιρετική γυναίκα;
Ένα όνομα, άγνωστο στους πολλούς, η Ιρένα Σέντλερ, που αψήφησε τους Ναζί και έσωσε 2.500 παιδιά Εβραίων. Άγνωστη και η ιστορία της, όπως και πολλών άλλων ηρώων της εποχής εκείνης.
Η Ιρένα ήταν Πολωνή και Καθολική. Γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1910
Το 1939 που οι Ναζί κατέλαβαν την Πολωνία, η Ιρένα εργαζόταν ως κοινωνική λειτουργός της Κοινωνικής Πρόνοιας της Βαρσοβίας και βοηθούσε με κάθε τρόπο ορφανά, ηλικιωμένους, φτωχούς και όσους είχαν ανάγκη.
Τον ίδιο χρόνο ξεκινούν και οι διωγμοί των Εβραίων. Χάρη στην Ιρένα, παρέχεται πλέον σημαντική βοήθεια και στους Εβραίους, όπως ρουχισμός, φάρμακα και χρήματα. Επιπλέον καταγράφονται με πλαστά χριστιανικά ονόματα οι Εβραίοι και, το σπουδαιότερο, αναφέρεται ότι πολλές οικογένειες έχουν προσβληθεί από λοιμώδεις νόσους, όπως τύφος και φυματίωση, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό για τους Γερμανούς, που τους κρατούσε μακριά από έρευνες και επιθεωρήσεις.
Το 1942, οι Ναζί συγκεντρώνουν όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης και τον απομονώνουν μέσα σε μια περιοχή τεσσάρων τετραγωνικών χιλιομέτρων, το Γκέτο της Βαρσοβίας, όπου, μέσα σε συνθήκες απάνθρωπες, ζούνε αποκλεισμένοι περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι, από τους οποίους, όσοι δεν πεθάνουν από ασθένειες και ασιτία, θα μεταφερθούν σταδιακά στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως Τρεμπλίνκα.
Η κατάσταση στο Γκέτο είναι φρικτή και επηρεάζει δραματικά την Ιρένα. Χωρίς να λογαριάσει κανένα κίνδυνο, η απίστευτη αυτή γυναίκα καταφέρνει να εκδώσει εντολή ελέγχου για τον κίνδυνο επιδημίας και με την κάλυψη που της παρέχει η στολή της νοσοκόμας, επισκέπτεται καθημερινά το κολασμένο αυτό μέρος, ενημερώνεται για την κατάσταση και προμηθεύει τους δύστυχους Εβραίους με τρόφιμα, ρουχισμό και φάρμακα
Όμως τα περιθώρια επιβίωσης συνεχώς στενεύουν και κάθε μήνα 5.000 άνθρωποι, μέσα στο Γκέτο, πεθαίνουν από τις κακουχίες, την πείνα και τις αρρώστιες. Η Ιρένα σκέφτεται ότι δεν αρκεί μόνο η υλική βοήθεια που προσφέρει. Πρέπει να δράσει με άλλο τρόπο, δυναμικά. Έτσι αποφασίζει να βοηθήσει τα παιδιά να βγουν από το Γκέτο. Αυτό γίνεται πλέον το κύριο μέλημά της.
Αμέσως κιόλας βάζει σε εφαρμογή το σχέδιό της.. Μαζί με 20 άτομα-μέλη- της Ζεγκότα (οργάνωση αλληλοβοήθειας των Εβραίων υποστηριζόμενη από ένα κρυφό Πολωνικό κίνημα αντίστασης) οργανώνουν τη διάσωση εβραιόπουλων. Με το κωδικό όνομα «Γιολάντα» διευθύνει την όλη επιχείρηση. Σκαρφίζεται τους πιο απίθανους τρόπους για να βγάλει τα παιδιά από το Γκέτο, ενώ πρέπει να σχεδιάζει τα πάντα με ακρίβεια και να περνά απαρατήρητη.
Εκείνο το διάστημα εργάζεται για την υγεία ως ειδική υδραυλικός υπονόμων και μπαινοβγαίνει ελεύθερα στο Γκέτο. Αυτή και οι συνεργάτες της φυγαδεύουν τα παιδιά με κάθε μέσο που διαθέτουν. Τα βρέφη τα κρύβουν μέσα σε εργαλειοθήκες , και σε κουτιά, ενώ σε άλλα δίνουν υπνωτικά και τα βάζουν σε φέρετρα για να θεωρηθούν από τα SS θύματα του τύφου. Τα μεγαλύτερα κρύβονται μέσα σε σακιά με πατάτες και τα πιο μεγάλα δραπετεύουν από τους υπονόμους. Πλήρως οργανωτική η Ιρένα, έχει και ένα σκύλο στην καρότσα, που τον έχει εκπαιδεύσει να γαβγίζει, όταν οι Ναζί φαντάροι της ανοίγουν να μπει ή να βγει από το Γκέτο. Δεν θέλουν πάρε-δώσε με το σκύλο, ενώ το γάβγισμά του καλύπτει τους θορύβους και τα κλάματα που κάνουν τα βρέφη και τα μικρά παιδιά.
Μεγάλες δυσκολίες συναντάει και με τους γονείς των παιδιών, που προσπαθεί να τους πείσει να τα αποχωριστούν.
«Ζήσαμε τρομερές σκηνές», ανέφερε αργότερα η ηρωίδα μας. «Μια μητέρα συμφωνούσε μαζί μου να φυγαδεύσουμε το παιδί της. Ο πατέρας διαφωνούσε. Μου ζητούσαν εγγυήσεις. Εγώ δεν μπορούσα να εγγυηθώ καν αν θα μπορούσε το παιδί να ξεφύγει από τους φρουρούς…».
Καμία δυσκολία όμως δεν είναι αρκετή για να κάμψει τη σιδηρά θέληση της Ιρένα και να την κάνει να εγκαταλείψει το σχέδιό της.
Τώρα περνάει στο δεύτερο μέρος του σχεδίου, που αφορά στην τύχη των παιδιών μετά τη φυγάδευσή τους. Ο καλός αυτός άγγελος και οι συνεργάτες του πλαστογραφούν υπογραφές και εκδίδουν εκατοντάδες ψεύτικες ταυτότητες, με τις οποίες τα εφοδιάζουν. Ακόμα η Ιρένα φροντίζει να μάθουν πολλά παιδιά χριστιανικές προσευχές, πριν βγουν από το Γκέτο και, με τη βοήθεια δεκάδων εθελοντών, τα εμπιστεύεται προσωρινά σε πολωνικές οικογένειες, μη εβραϊκές, ή τα διοχετεύει σε ορφανοτροφεία ή μοναστήρια, όπου τα φροντίζουν οι καλόγριες.
Η Ιρένα καταφέρνει πολλά πράγματα χάρη στη συνδρομή της εκκλησίας. « Έδωσα πολλά παιδιά σε εκκλησιαστικά ιδρύματα» θυμάται, που τα φρόντιζαν, με αγάπη οι αδελφές».
Δυόμισι χιλιάδες παιδιά σώθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο από βέβαιο θάνατο, χάρη στην Ιρένα Σέντλερ, ενώ άλλα πεντακόσια άτομα υπολογίζεται ότι είχε σώσει, πριν τη μύησή της στη Zegota.
Σαν μία μεγάλη μητέρα, η Σέντλερ δεν σταματά εκεί. Φροντίζει να σημειωθούν προσεκτικά τα προσωπικά στοιχεία κάθε παιδιού, δηλαδή τα πραγματικά τους ονόματα και αυτά που πήραν με τις ψεύτικες ταυτότητες, καθώς και τα ονόματα των προσώπων, στα οποία τα είχε εμπιστευτεί.. Τοποθετεί όλα αυτά τα ονόματα σε βάζα που τα θάβει επιμελώς κάτω από μια μηλιά στην αυλή φιλικού της προσώπου. Στα βάζα αυτά συνολικά είχε τα ονόματα 2.500 παιδιών.
Η δράση της όμως γίνεται γνωστή στην Γκεστάπο και στις 23 Οκτωβρίου του 1943 συλλαμβάνεται για βοήθεια Εβραίων και βασανίζεται άγρια μέχρι που της σπάζουν τα χέρια και τα πόδια. Τίποτα, όμως και κανείς δεν μπορεί να σπάσει το πνεύμα της. Αντέχει στα βασανιστήρια και δεν αποκαλύπτει λεπτομέρειες της δράσης της. Δεν προδίδει κανέναν από τους συνεργάτες της, ούτε και καμία οικογένεια ανάδοχο. Δεν δίνει ούτε ένα όνομα από τα κρυμμένα παιδιά...Μεταφέρεται στις φυλακές του Πάβιακ. Καταδικάζεται σε θάνατο, αλλά την τελευταία στιγμή, μέλη της οργάνωσης Ζεγκότα δωροδοκούν τους φρουρούς που την αφήνουν ελεύθερη. Παραμένει όμως πάντα στη λίστα εκτελεσθέντων. Από τότε και μέχρι το τέλος του πολέμου, θα αναγκαστεί να ζει κρυμμένη σε διάφορα μέρη της Πολωνίας, χωρίς όμως να σταματήσει ποτέ τον αγώνα της.
Τον Ιανουάριο του 1945 απελευθερώνεται η Βαρσοβία. Ο εφιάλτης έχει περάσει και η Ιρένα ξεκινάει το τρίτο και πιο δύσκολο μέρος του έργου της. Πάντα μαζί με τους συνεργάτες της ξεθάβει τα βάζα και αρχίζει έρευνες για την εντόπιση των 2.500 παιδιών, που είναι διάσπαρτα σε όλη την Ευρώπη και για την επανένωση με τις οικογένειές τους. Τώρα όμως η Ιρένα απογοητεύεται και για πρώτη φορά νοιώθει ανίσχυρη. Τα περισσότερα παιδιά έχουν χάσει τους γονείς τους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Ελάχιστοι επέζησαν και ενώνονται ξανά με τα παιδιά τους.
Όσο για την Ιρένα που θα έχει προβλήματα με τη βάδισή της για όλη την υπόλοιπη ζωή της, θα παντρευτεί, θα αποκτήσει δύο παιδιά και θα συνεχίσει να εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός στη Βαρσοβία. Με την ιδιότητά της αυτή εξακολουθεί να βοηθάει γυναίκες και παιδιά, ενώ διατηρεί ακόμα επαφή με μερικές από τις οικογένειες των 2.500 παιδιών που είχε σώσει.
Η Irena Sendler δεν μιλάει ποτέ για το έργο της και δεν θεωρεί τον εαυτό της ήρωα. «Ένας ήρωας κάνει τρομερά πράγματα. Εγώ δεν έκανα κάτι τρομερό. Αυτό που έκανα ήταν κάτι συνηθισμένο και φυσικό. Θα μπορούσα να είχα κάνει περισσότερα. Η λύπη θα με ακολουθήσει στο θάνατό μου», υποστηρίζει με απόλυτη σεμνότητα μέχρι το τέλος της ζωής της, η γλυκιά, χαμογελαστή και πάντα χαμηλών τόνων Ιρένα.
Η πρώτη αναγνώριση του μεγάλου έργου της έρχεται από το Ισραήλ. Το 1965 της απονέμεται από το Ίδρυμα για το Ολοκαύτωμα «Γιαντ-Βασέμ» ο τίτλος του «Δικαίου των Εθνών» και το 1991 ανακηρύσσεται επίτιμος πολίτης του Ισραήλ. Στην Πολωνία, σήμερα, μετά από πολλά χρόνια, θεωρείται πλέον εθνική ηρωίδα και πολλά σχολεία φέρουν το όνομά της. Έλαβε πολλές διακρίσεις και το 2007 προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Δεν επελέγη. Το βραβείο δεν παίρνει πάντα αυτός που το αξίζει. Σήμερα, με όχημα το όνομά της αναδεικνύεται μια παγκόσμια πρωτοβουλία για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης ενώ η ζωή της έγινε ταινία.
Έφυγε για το μακρινό της ταξίδι στις 12 Μαΐου του 2008, σε ηλικία 98 ετών. Λίγες μέρες πριν από τον θάνατό της, σε μια εκδήλωση προς τιμήν της η υπέργηρη -πλέον- Ιρένα δήλωσε: «κάθε παιδί που σώθηκε με τη βοήθειά μου και όλων των υπολοίπων, που δεν είναι πλέον στη ζωή, είναι κυρίως η αιτιολογία της ύπαρξής μου σε αυτή τη γη και όχι λόγος για τιμές».
Αυτή ήταν η Ιρένα, που το όλο έργο της θα έπρεπε να ονομαστεί «Η Λίστα της Σέντλερ! Δεν υπολείπεται σε τίποτα από μια άλλη λίστα, αυτή του Σίντλερ. Επρόκειτο πράγματι για μία ατελείωτη λίστα παιδιών, που όχι μόνο έσωσε, στα φοβερά εκείνα χρόνια της ναζιστικής Κατοχής, αλλά έκανε και μεγάλο αγώνα να βρει τις οικογένειές τους, όσες βέβαια είχαν επιζήσει, και να τα παραδώσει.
Από το 2008 που πέθανε μέχρι και σήμερα, τα παιδιά που είχε διασώσει δεν έπαψαν να διαδίδουν το μεγαλειώδες έργο της. «Μόνο με θαύμα θα μπορούσε να σωθεί παιδί Εβραίου. Η Σέντλερ δεν έσωσε μόνο εμάς, αλλά και τα παιδιά, τα εγγόνια μας και τις γενιές που θα ακολουθήσουν», δήλωσε σε συνέντευξή της στη Guardian, η Ελζμπιέτα Φικόβσκα, ένα από τα παιδιά της.
Για την Ημέρα Μνήμης
του Ολοκαυτώματος του Εβραϊκού λαού
Ρίτα Μωυσή
