- Μωρέ δε λες τι καλά που άνοιξε κι αυτό το εργοστάσιο και βρήκε δουλειά τόσος κοσμάκος», έλεγε η γιαγιά, φανερά ευχαριστημένη που ο αδερφός της, που ‘ταν μια ζωή στο μεροκάματο και την αβεβαιότητα, βολεύτηκε επιτέλους σε ένα κρατικό εργοστάσιο με σίγουρο μισθό, «ντάγκα-ντάγκα», έλεγε, κάθε πρώτη του μηνός. Και γραμμένο τον είχε τον Στέργιο, τον άλλο αδερφό της, που σαν κομμουνιστής αμετανόητος της το χτυπούσε συνεχώς. «Ντροπή… Πήγατε και προσκυνήσατε τον Ροδόπουλο…». Αλλά δε χαμπάριζε από τέτοια η Ασπασία, που ήταν του δόγματος «η δουλειά μου να γίνεται κι όλα τ’ άλλα…».
Με μέσον είτε τον πανίσχυρο τότε πρόεδρο της Βουλής, Τάκη Ροδόπουλο, είτε κάποιον άλλον τοπικό κομματάρχη, η αλήθεια είναι ότι στο «Εργοστάσιον Σακχάρεως», ιδρυθέν υπό Κωνσταντίνου Καραμανλή πρεσβύτερου εν έτει 1962, μπήκαν και δούλεψαν ένα σωρό φτωχά παιδιά, δεξιών κυρίως οικογενειών, αλλά φτωχόπαιδα. «Το εργοστάσιον απασχολεί πεντακοσίους εργατοτεχνίτας» ανακοίνωνε υπερηφάνως ο εκφωνητής στα «Επίκαιρα» της εποχής. Κι από κοντά χιλιάδες αγροτικά νοικοκυριά, που έβαλαν τεύτλα και σώθηκαν. Γλύκανε κάπως το ψωμί τους… Χιλιάδες και οι κτηνοτρόφοι που με τα απόβλητα της ζάχαρης, την «πούλπα», εξασφάλιζαν φθηνή ζωοτροφή για τα ζωντανά τους.
Η ιστορία του «Ζαχάρεως», όπως τη βρήκα σε κάτι παλιά κείμενα και σε ταινίες αρχείου της ΕΡΤ, είναι από μόνη της εκπληκτική. Κυρίως είναι διδακτική. Ένας πραγματικός καθρέφτης της λειτουργίας αυτού του κράτους μεταπολεμικά. Η ιδέα ανήκε, λέει, στον Αλέξανδρο Τσάτσο, πρόεδρο των Ελλήνων Βιομηχάνων, που το 1959, στη ΔΕΘ, εισηγήθηκε στον τότε πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή, την ίδρυση της Ελληνικής Βιομηχανίας Ζαχάρεως (ΕΒΖ). Προφανώς ο Τσάτσος γνώριζε την εμμονή του Καραμανλή με τον πρωτογενή τομέα, που ήταν η εμμονή μιας γενιάς η οποία χάρη στη γη επιβίωσε σε περιόδους μεγάλης πείνας. Μερικά στρέμματα χωράφι, ένας μπαξές, τάισαν τους χωριάτες, έσωσαν ζωές. Αλίμονο στους αστούς, αυτοί πείνασαν, αυτοί την πλήρωσαν.
Το φοβερό στα σημερινά δικά μας μάτια είναι πως το 1959 συνελήφθη η ιδέα και μέσα σε τρία μόλις χρόνια, το 1962, το πρώτο εργοστάσιο, αυτό της Λάρισας, στήθηκε από Γερμανούς μηχανικούς και δούλευε κιόλας! Απίστευτο, αν σκεφτείς για ποιο κράτος γραφειοκρατών, εργολάβων, μιζαδόρων και ρουσφετολόγων μιλάμε. Φαίνεται ότι ο Καραμανλής το είχε πάρει προσωπικά και μοίραζε παντού… «κλωτσιές».
Δικαιώθηκε! Μέσα σε μια οκταετία, τα πέντε ζαχαρουργεία που συνολικά απέκτησε η χώρα, είχαν ετήσιο όφελος για την ελληνική οικονομία 300 εκατομμύρια δολάρια… Ασύλληπτα ποσά για την εποχή. Χώρια οι θέσεις εργασίας, χώρια τα οφέλη της τευτλοκαλλιέργειας και της κτηνοτροφίας.
Το θυμάμαι ακμάζον το «Ζαχάρεως»… Είχαμε πάει μια φορά με τον πατέρα μου για κάποιον λόγο. Επιβλητικό… Ένα πελώριο σιδερένιο κάστρο. Εργάτες πηγαινοέρχονταν στις… πολεμίστρες του, φωτιά και θόρυβος στα φουγάρα που ξερνούσαν παντού στην ατμόσφαιρα μια μυρουδιά καμένου τεύτλου που δεν ήσουνα σίγουρος αν ήταν ευχάριστη ή δυσάρεστη. Θυμάμαι ακόμη την κίνηση που απέκτησε η γειτονιά μας, η οδός Γεωργιάδου, η βασική, δηλαδή, αρτηρία που ένωνε τα καμποχώρια με την εθνική. Κονβόι τα «τραχτέρια» όλο το εικοσιτετράωρο, που τα οδηγούσαν αγρότες μαυρισμένοι από τον ήλιο και που σκορπούσαν τεύτλα εκατέρωθεν του δρόμου, όταν οι παραφορτωμένες καρότσες έπεφταν σε καμιά λακκούβα.
Δούλεψε το εργοστάσιο και δούλεψε καλά. Άντεξε ακόμη κι όταν έπεσε εκείνη η «ακρίδα» του 1981, τότε που οι κλαδικές του ΠΑΣΟΚ ρουσφετολογώντας ασύστολα έστελναν άπειρο κόσμο να πιάσει δουλειά σαν εποχικοί. Χαράμι μεροκάματο έπαιρναν, ενώ κοινό μυστικό ήταν οι τρελές απολαβές των διευθυντάδων και των συνδικαλιστάδων που έπιασαν τα πόστα. Τι να πεις; Μέχρι τότε «μασούσαν» οι δεξιοί, μετά… «ο λαός στην εξουσία». Το δημόσιο πάντα σαν λάφυρο το έβλεπαν όλοι.
Τη δεκαετία του 1990 φαίνεται ότι ισορρόπησαν τα πράγματα. Οι παλιές κλαδικές διαλύθηκαν, το ΠΑΣΟΚ ωρίμασε, ο πατέρας Μητσοτάκης που παρέλαβε ένα σωρό προβληματικές επιχειρήσεις κάτι συμμάζεψε, το εργοστάσιο εκσυγχρονίστηκε και μπήκε σε μια πορεία επιβίωσης. Ατύχησε… Γιατί, στο μεταξύ, άλλαξε η παγκόσμια αγορά ζάχαρης. Πώς να συναγωνιστείς την πάμφθηνη ζάχαρη από τρίτες χώρες, όπως η Ινδία, η Βραζιλία, η Κούβα; «Κλείστε τα», δε συμφέρει, είπε η Ευρωπαϊκή Ένωση και ένας άλλος Καραμανλής, ο νεότερος, καμία σχέση με τον μπάρμπα του ως ικανότητα και πολιτική ενόραση, πήγε και το ‘κλεισε. Κι ας του έλεγαν κάποιοι να μη βιαστεί.
Για να καταλαγιάσει την οργή των Θεσσαλών, ο «κουρασμένος» εκείνος Καραμανλής και η κυβέρνησή του παραμύθιαζαν τον κόσμο περί μετατροπής του εργοστασίου σε μονάδα παραγωγής βιομάζας και άλλων εναλλακτικών προϊόντων… Τα συνήθη φληναφήματα…
Το τι απέγιναν αυτά «οράματα», το βλέπει κανείς σήμερα. Το είδα κι εγώ και το θυμήθηκα τις προάλλες σαν περνούσα με το αυτοκίνητο απ’ την περιοχή. Το σιδερένιο κάστρο των παιδικών μου χρόνων στέκει πάντα εκεί. Με τα φουγάρα σβηστά και τις εγκαταστάσεις του, τα σιλό, τα υπόστεγα, τα κτίρια, όλα σκουριασμένα, αραχνιασμένα. Βιομηχανικό μουσείο; Μάλλον με βιομηχανικό νεκροταφείο μοιάζει. Και κανείς δε μιλάει… Κανείς δε λέει τι πρόκειται και τι μπορεί να γίνει. Όλα στην αδράνεια και την εγκατάλειψη. Στο κάτω-κάτω, αν έχουμε αποφασίσει πως δε μας κάνει πια, να το ξηλώσουμε και να απελευθερώσουμε τον χώρο.
Διαβάζω σήμερα παντού πως η κυβέρνηση Μητσοτάκη κλονίζεται λόγω της τραγωδίας των Τεμπών… Πόσο επιφανειακή ανάλυση! Η κυβέρνηση, ή μάλλον άλλη μια κυβέρνηση, βυθίζεται στην ανυπαρξία της. Αν οι υπουργοί και τα στελέχη της, που άλλο δεν κάνουν παρά να τρέχουν κάθε μέρα στα κανάλια να αντιδικήσουν με τους αντιπάλους τους για τα Τέμπη, ήταν σοβαροί και ασχολούνταν με τα χιλιάδες αφημένα θέματα τύπου «Ζαχάρεως», ίσως τώρα Τέμπη να μην υπήρχαν. Ίσως να είχαν φτιάξει και τον σιδηρόδρομο, ίσως να είχαν βάλει τη χώρα σε μια άλλη λογική. Αλλά βλέπεις, εδώ και πολλά χρόνια έχει χαθεί η αίσθηση του τι μεγάλη ευθύνη είναι να διοικείς ένα κράτος και επιπλέον οι κυβερνήσεις δεν έχουν καν… μυρουδιά από τον κόσμο της παραγωγής. Κρατικοδίαιτοι, μανούλες στη μικροπολιτική και την ίντριγκα, έρχονται στην εξουσία και διαχειρίζονται το κρατικό χρήμα, τις επιδοτήσεις, τα κατά καιρούς Ταμεία Ανάκαμψης, όχι νοικοκυρεμένα, όχι με βάση τον ρεαλισμό της αγοράς, αλλά με βασικό γνώμονα πώς να διατηρήσουν την εξουσία αυτήν. Τις παραγωγικές ανάγκες της χώρας τις επικαλούνται κάθε τόσο με στόμφο, αλλά δεν τις εννοούν. Ή μάλλον δεν τις κατανοούν. Και ο Κυριάκος ακόμη, παιδί του Χάρβαρντ και του Κολωνακίου, δεν είναι ο Καραμανλής της Πρώτης Σερρών, ο γειωμένος με τη γη, που μύρισε χώμα, κοπριά και ξινίλα, και έμαθε από μικρός τι θα πει κόπος και ιδρώτας. Να το πούμε απλά; Ο Κυριάκος δε ρίχνει «κλωτσιές». Και σαν άλλον Σημίτη, στο τέλος θα «κλωτσήσουν» και τον ίδιο. Στο μεταξύ, χάθηκε και ο μεταρρυθμιστικός ζήλος της πρώτης τετραετίας και τα πράγματα χειροτέρεψαν. Για όλους μας.
Επίλογος: Τι θα κάνουμε κύριοι με το Εργοστάσιο Ζαχάρεως της Λάρισας;
ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΕΣΗΣ
alexiskalessis@yahoo.gr
