Όταν, όμως, έχεις γράψει για αυτόν 15 χρόνια πριν, υπάρχει ένα ελάχιστο τεκμήριο αυθεντικότητας. Τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο που ανεχώρησε εκ χώρας ζώντων προς την Άνω Ιερουσαλήμ δεν τον είχα συναντήσει ποτέ από κοντά, πιστεύω, όμως, ότι τον ήξερα αρκετά καλά, έχοντας διαβάσει πολλά επιστημονικά του συγγράμματα (περί Θρησκειολογίας, Ιεραποστολής, Οικουμενικής Κινήσεως, Διαχριστιανικού και Διαθρησκειακού Διαλόγου κ.ά.), αλλά και μελετήσει την πολύχρονη ιεραποστολική του δράση -τη διακονία του- στην Αφρική.
Έτσι, όταν περί τα τέλη Μαρτίου του 2010 έλαβα, όλως τιμητικώς, από τον γνωστό και καταξιωμένο εκδοτικό οίκο «Επτάλοφος» το έργο -ένα περικαλλές λεύκωμα, μια συστηματική μελέτη για την προσωπικότητα του βιογραφουμένου- με τίτλο «Αναστάσιος, ο ποιμένας του στοχασμού, της δημιουργίας και της ειρήνης», με την ευγενική παράκληση να γράψω και δημοσιεύσω μια βιβλιοπαρουσίαση, το χάρηκα ιδιαιτέρως. Καθώς επρόκειτο για την πληρέστερη βιογραφία του ιεραπόστολου – αρχιερέα Αναστασίου Γιαννουλάτου που είχε δημοσιευθεί μέχρι τότε (και θαρρώ τέτοια παραμένει μέχρι σήμερα). Είχε γραφτεί από έναν επιστήμονα που ήξερε καλά τον Αναστάσιο, καθώς υπήρξαν συμφοιτητές και συνεργάτες επί πολλά χρόνια· από τον καθηγητή της Θεολογικής Αθηνών Αθαν. Δεληκωστόπουλο. Πήρα, λοιπόν, το «μολύβι» κι έγραψα στην «Ελευθερία» παρουσιάζοντας το βιβλίο («Ε», 02.04.2010, σελ. 7):
«Όταν το μυαλό μου περιτριγυρίζουν εικόνες και αναφορές γύρω από την Ιεραποστολή, την Οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και την επιστήμη της Θρησκειολογίας, τότε το πρόσωπο που έρχεται να συνδεθεί οργανικά με τη σκέψη μου είναι αυτού του Αναστασίου (Γιαννουλάτου), του Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας, ενός πράγματι οικουμενικού θεολόγου και χαρισματικού ιεράρχη που αποτελεί «κόσμημα» για την Ορθόδοξη Εκκλησία μας και στον οποίο όσοι εντρυφήσαμε στην επιστήμη της Θεολογίας οφείλουμε πολλά (…).
Με το πολυσχιδές ποιμαντικό, πνευματικό, κοινωνικό και επιστημονικό του έργο ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος κατέστη παγκόσμια φυσιογνωμία του Χριστιανισμού, κήρυκας της αγάπης και της ειρήνης. Η δράση του έχει αφήσει βαθιά και ανεξίτηλα τα ίχνη της τόσο στην εκκλησιαστική πολιτική και στον χώρο των διεκκλησιαστικών, διαχριστιανικών και οικουμενικών σχέσεων, όσο και στις σχέσεις μεταξύ εθνών και λαών. (...) Υπηρέτησε τους πιο φτωχούς λαούς του κόσμου, και συγκεκριμένα της Ανατολικής Αφρικής και της Αλβανίας. (…) Πορεύθηκε χωρίς γογγυσμό μέχρι τα επικίνδυνα δάση της Κένυας, τις στέπες της Τανζανίας και τα υψίπεδα της Ουγκάντας (…). Το ταπεινό φρόνημα του ανδρός, η αγάπη του για τον Χριστό και τον άνθρωπο, η αφοσίωσή του στο καθήκον, η επιστημονική του εμβρίθεια, η πίστη του στην εντολή του Κυρίου «Μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» (Ματθ. 28,19) και πολλά άλλα, συνιστούν το μυστικό της πνευματικής και ποιμαντικής του επιτυχίας και δικαίως ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος έχει χαρακτηρίσει το έργο του ως «εξαίσιο θαύμα προσφοράς και θυσίας» (…)».
Την περίοδο που έγραψα αυτήν τη βιβλιοπαρουσίαση στην «Ε» ολοκλήρωνα την έρευνα της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα τις «Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας κατά τη διάρκεια της Επταετίας (1967-1974)», καταγράφοντας στα περιεχόμενά της, μεταξύ άλλων, την ηρωική πράξη συμπαράστασης και αλληλεγγύης του τότε (τιτουλαρίου) Επισκόπου Ανδρούσης Αναστασίου προς τους φοιτητές, στην κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973. Όταν ξεκίνησε η κατάληψη της Νομικής, οι αστυνομικοί δημιούργησαν γρήγορα έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από το ιστορικό κτίριο της οδού Σόλωνος και έτσι οι φοιτητές έμειναν χωρίς φαγητό. Τότε, λοιπόν, τρεις άνθρωποι αποφάσισαν να αναλάβουν δράση, παρά το γεγονός πως ήξεραν ότι υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να βρεθούν στα μπουντρούμια του ΕΑΤ – ΕΣΑ.
Ο ένας από αυτούς ήταν ο τότε Ανδρούσης Αναστάσιος Γιαννουλάτος, ο οποίος ήταν έκτακτος καθηγητής της Ιστορίας των Θρησκευμάτων στη Θεολογική του ΕΚΠΑ. Μαζί του είχε δύο κληρικούς φοιτητές του: Ο ένας ήταν ο Λαρισαίος (από την Αιγάνη του Δήμου Τεμπών) πρεσβύτερος Χρήστος Χριστοδούλου (o oποίος υπηρετεί στην Ι. Μητρόπολη Πειραιώς και για τον οποίο προ 6ετίας γράψαμε λίγα λόγια στην «Ε» [21.11.2019, σελ. 2] μετά από συνάντησή μας σε επετειακή εκδήλωση στην Αθήνα της «Χριστιανικής Δημοκρατίας» με θέμα «Εκκλησία και Αντίσταση») και ο άλλος ο Κρητικός (απ’ το Ρέθυμνο) διάκονος Τιμόθεος Λαγουδάκης, αμφότεροι φοιτητές, τότε, της Θεολογικής Αθηνών, που αγωνίζονταν μέσα από τη φοιτητική παράταξη της (επί προεδρίας του αειμνήστου Νικ. Ψαρουδάκη) «Χριστιανικής Δημοκρατίας», με πρόταγμα ένα (ιδεολογικό/πολιτικό πλαίσιο αναφοράς) «για τον λαό με τον Χριστό». Οι τρεις τους, λοιπόν, γεμίζουν τσάντες με τρόφιμα και φάρμακα και θεωρώντας πως τα ράσα τους θα είναι «διαβατήριο» πηγαίνουν στο μπλόκο των αστυνομικών και ζητούν να περάσουν. Οι αστυνομικοί τους απωθούν βίαια, αλλά οι τρεις τους δεν το βάζουν κάτω.
Οπισθοχωρούν προσωρινά, πηγαίνουν σε ένα σημείο που δεν υπάρχει οπτική επαφή, βάζουν μερικά καρβέλια ψωμί και πρόσφορα κάτω από τα ράσα τους και πηγαίνουν ξανά στο μπλόκο. Οι αστυνομικοί, ίσως και από ντροπή, δεν ελέγχουν τα ράσα και έτσι, όπως θα περιγράψουν αργότερα τότε φοιτητές-μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής κατάληψης της Νομικής και αργότερα στελέχη της ανανεωτικής Αριστεράς (όπως ο Διονύσης Μαυρογένης και ο Νίκος Μπίστης), «οι παπάδες αυτοί στάθηκαν στο πλευρό μας· μας έδωσαν ψωμί, αλλά και μας εμψύχωσαν». Ο δημοσιογράφος (στα «ΝΕΑ») Μηνάς Παπάζογλου που συμμετείχε και αυτός στην κατάληψη, είχε αποκαλύψει πως ο Αναστάσιος με κάποιον τρόπο είχε καταφέρει να φτάσει μέχρι την ταράτσα της Νομικής, προκειμένου να δείξει την αλληλεγγύη του στους εξεγερμένους φοιτητές. Ήταν ο μοναδικός αρχιερέας που τιμώντας το ράσο του τόλμησε και σήκωσε ανάστημα στο δικτατορικό καθεστώς, ήταν αυτός που εκείνες τις ημέρες χτύπησε το χέρι του στο τραπέζι μπροστά στον διαβόητο διοικητή του ΕΑΤ-ΕΣΑ Νικ. Χατζηζήση, ζητώντας να σταματήσουν τα βασανιστήρια φοιτητών. Ήθελε να ‘χεις κότσια να το κάνεις – και ο Επίσκοπος Αναστάσιος τα διέθετε. Η Διοικούσα Εκκλησία, όμως, τόσο επί Επταετίας (επί αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου Κοτσώνη), όσο στη διάρκεια της Μεταπολιτεύσεως (επί αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ Τίκα), δεν του εμπιστεύθηκε εν ενεργεία Μητρόπολη στην Εκκλησία της Ελλάδος. Τον Ιούνιο του 1967 στις εκλογές για τη Μητρόπολη Ύδρας η «Αριστίνδην» Σύνοδος τον κατέταξε τρίτο, ενώ στις εκλογές του 1978 για τη Μητρόπολη Πειραιώς και το 1984 για τη Μητρόπολη Κεφαλληνίας η Ιεραρχία θα τον κατατάξει δεύτερο. Ωστόσο, οκτώ χρόνια αργότερα (1992) η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου -προτάσει του Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου- θα τον αναδείξει Αρχιεπίσκοπο Τιράνων και πάσης Αλβανίας, θέση από την οποία (1992-2024) κατόρθωσε, παρά τις τεράστιες δυσκολίες, να ανασυστήσει από τα ερείπια τη διαλυμένη επί 25 έτη Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της γειτονικής μας χώρας.
Τα λόγια για τον Αναστάσιο τής άλλης μεγάλης προσωπικότητας της Ορθοδοξίας, του Οικουμενικού μας Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ότι «ο Αναστάσιος υπήρξε δώρο τού Θεού στον κόσμο» τα λένε όλα. Αν ο ελληνισμός είχε μερικούς ακόμα Αναστάσιους, θα ήμασταν πιο πολύ τυχεροί.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/θμιας (ΠΕ01), δρ Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Α.Π.Θ. (xaan@theo.auth.gr).
