Ετυμολογικά η λέξη αλληλεγγύη προκύπτει από τις λέξεις (αλληλ- + εγγύη), δηλαδή αυτό που δίνεις στο χέρι του άλλου και σημαίνει αλληλοβοήθεια, συμπαράσταση, το αίσθημα ενότητας μεταξύ των ανθρώπων.
Η αλληλεγγύη, αν και συχνά έχει συνδεθεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων με συγκεκριμένα ρεύματα, πολιτικές ιδεολογίες ή θρησκείες, είναι μια ανάγκη που υπάρχει έμφυτη, ως ένστικτο, στους ανθρώπους, ακόμη και στα ζώα. Αυτό, όμως, δε σημαίνει πως η αλληλεγγύη δεν καλλιεργείται στο σχολείο, το κοινωνικό μας περιβάλλον ή την οικογένεια. Κάποιοι λαοί εκφράζουν αλληλεγγύη συχνότερα και με αμεσότερο τρόπο ή κάποιο φύλο μπορεί να θεωρείται περισσότερο αλληλέγγυο από το άλλο, αυτό, όμως, δε σημαίνει πως η αλληλεγγύη δεν μπορεί και δεν πρέπει να καλλιεργηθεί από όλους μας, για όλους μας.
Σύμφωνα με τον Ρώσο ζωολόγο και καθηγητή Κέσλερ, εκτός από τον «νόμο του αλληλοσπαραγμού», υπάρχει στη φύση και ο «νόμος της αλληλοβοήθειας», που είναι και ο σημαντικότερος για την επιτυχία της πάλης για επιβίωση και κυρίως για την εξέλιξη των ειδών. Η αλληλοβοήθεια είναι ένα ένστικτο που αναπτύχθηκε αργά ανάμεσα στα ζώα και τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια μιας μακράς εξέλιξης. Αυτό δίδαξε στα ζώα και τους ανθρώπους πόση δύναμη και πόσες χαρές μπορούν να αντλήσουν αλληλοβοηθούμενοι και αλληλοϋποστηριζόμενοι. Ο Δαρβίνος στο βιβλίο του «Η Καταγωγή του ανθρώπου» υποστηρίζει πως οι ικανότεροι δεν είναι οι σωματικά ισχυρότεροι και οι πιο πανούργοι, αλλά εκείνοι που μαθαίνουν να συνεργάζονται, ώστε να αλληλοϋποστηρίζονται όλοι μαζί, δυνατοί και αδύναμοι, προς όφελος της κοινότητας. Σε αυτό το άρθρο μου θα περιοριστώ στην αλληλοβοήθεια που παρατηρείται στις κοινωνίες των ζώων. Σε άλλο άρθρο μου θα συνεχίσω αναφέροντας και σχολιάζοντας την αλληλοβοήθεια στις κοινωνίες των αγρίων, όπως και στις σύγχρονες κοινωνίες.
Η ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ
Κατά τον Κροπότκιν, (2009), παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι τα είδη των ζώων που αλληλοβοηθιούνται, όσο τους είναι δυνατό, είναι τα ικανότερα και τα πολυαριθμότερα, αυτά που ευημερούν, εξελίσσονται και εξαπλώνονται. Αντίθετα, τα είδη που δε ζουν κοινωνικά είναι καταδικασμένα να αφανιστούν. O κοινός κάβουρας, κατά την εποχή της αλλαγής του κελύφους του, παραστέκεται ως φρουρός στο καβούρι που δεν έχει ακόμη αλλάξει το περίβλημά του ή που δεν έχει πολύ σκληρό περίβλημα, για να εμποδίσει τους θαλάσσιους εχθρούς να το τραυματίσουν. Ο Φορέλ αναγνωρίζει ότι το πρωταρχικό της ζωής πολλών ειδών μυρμηγκιών είναι η υποχρέωση κάθε μυρμηγκιού να μοιράζεται την τροφή του, ακόμη και αν την έχει ήδη καταπιεί ή μισοχωνέψει, με οποιοδήποτε μέλος της κοινότητας που μπορεί να τη ζητήσει. Αν ένα μυρμήγκι με γεμάτο προστόμαχο φερθεί τόσο εγωιστικά ώστε να αρνηθεί να δώσει τροφή σε σύντροφο, θα αντιμετωπιστεί ως εχθρός ή και χειρότερα, και αν ένα μυρμήγκι δεν αρνηθεί να προσφέρει τροφή σε ένα άλλο που ανήκει σε αντίπαλο είδος, θα αντιμετωπιστεί από τα ομοειδή του ως φίλος. Τα μυρμήγκια δεν εξολοθρεύονται από τα πτηνά, ούτε καν από τους μυρμηγκοφάγους και αποτελούν φόβητρο για πολύ ισχυρότερα έντομα, χάρη στην αλληλοϋποστήριξη και την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Συνεργάζονται κατά φωλιές, συσσωρεύουν τις προμήθειές τους και εκτρέφουν τα κοπάδια τους, και έτσι αποφεύγουν τον ανταγωνισμό, η φυσική επιλογή επιλέγει από τα κοπάδια των μυρμηγκιών το είδος εκείνο που γνωρίζει πώς να αποφύγει τον ανταγωνισμό και τις καταστρεπτικές του συνέπειες.
Το ίδιο ισχύει και για τις μέλισσες. Οι φύλακες μέλισσες που φρουρούν την είσοδο της κυψέλης θανατώνουν χωρίς οίκτο τις μέλισσες – ληστές που προσπαθούν να εισβάλουν στην κυψέλη. Αλλά οι ξένες μέλισσες που φτάνουν κατά λάθος φεύγουν απείραχτες, ειδικά αν είναι φορτωμένες με γύρη ή όταν είναι νεαρές και μπορούν εύκολα να χάσουν τον δρόμο τους. Δε σημειώνονται περισσότερες μάχες από όσες είναι πραγματικά επιβεβλημένες.
Ακόμη και οι αρουραίοι, που διαρκώς πολεμάνε στα κελάρια μας, είναι αρκετά ευφυείς ώστε να μη μάχονται όταν λεηλατούν τις προμήθειές μας, αλλά να αλληλοβοηθιούνται σε αποστολές λεηλασίας και σε αποδημίες, και επιπλέον να βοηθούν τα ανάπηρα μέλη της κοινωνίας τους. Οι αγέλες των αλόγων και άλλων μηρυκαστικών σχηματίζουν κύκλο προκειμένου να αντισταθούν στις επιθέσεις λύκων, οι δε λύκοι κυνηγούν σε αγέλες. Πολλοί πίθηκοι επιδεικνύουν τη μέγιστη αλληλεγγύη στους τραυματίες, δεν εγκαταλείπουν ποτέ πληγωμένο σύντροφο πριν βεβαιωθούν ότι είναι νεκρός ή ότι δεν μπορούν να τον επαναφέρουν στη ζωή. Στο βιβλίο του Δαρβίνου «Η Καταγωγή του ανθρώπου» αναφέρεται ότι ο Στάνσμπερι στο ταξίδι του στη Γιούτα είδε πελεκάνους να μεταφέρουν ψάρια από απόσταση πενήντα περίπου χιλιομέτρων για να φάει ένας τυφλός φίλος τους. Οι αετοί περιστασιακά συμμαχούν για να κυνηγήσουν ή για να καταβροχθίσουν ένα πτώμα, ενώ μερικοί (πρώτα οι νεότεροι) πάντα κρατούν σκοπιά, ενώ οι άλλοι τρώνε. Ο Βραζιλιάνικος ψαλιδάρης, όταν η λεία του είναι πλούσια, καλεί πέντε ή έξι συντρόφους του για να τη μεταφέρουν. Οι γύπες, αλλά και τα γεράκια, ζουν σε πολυπληθείς ομάδες και απολαμβάνουν την κοινωνική ζωή. Αθλούνται ομαδικά στις ψηλές πτήσεις και μπορεί να συναντήσει κανείς μέχρι και τρεις φωλιές μέσα στην ίδια σπηλιά. Η κοινωνικότητα θέτει ένα όριο στις διαμάχες και αφήνει χώρο να αναπτυχθούν τα υψηλότερα ηθικά αισθήματα...
Επίλογος
«Μην ανταγωνίζεστε!». Η τάση της φύσης είναι η αλληλοβοήθεια και η αλληλοϋποστήριξη. Αυτή είναι το δίδαγμα που μας δίνει η κοιλάδα, το δάσος, το ποτάμι και ο ωκεανός.
* H Μαρία Αμαλία Ιωάνν. Ζαχαρή είναι καθηγήτρια
Βιολογίας, MSc στις «Επιστήμες της αγωγής».
E-mail: mzachari1@gmail.com
Βιβλιογραφικές αναφορές
Μαρινοπούλου, Μ. (2020). Αλληλεγγύη | Η δύναμη της αγάπης βρίσκεται στο χέρι μας.
Ανακτήθηκε από: https://www.omorfizoi.gr/allileggyi-i-dynami-tis-agapis-vrisketai-sto-cheri-mas.
Κροπότκιν, Π. (2009). Αλληλοβοήθεια. Ένας παράγοντας της εξέλιξης. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
