Σχολικός εκφοβισμός και κοινωνία

Από τον Βασίλειο Κουτέ, εκπαιδευτικό Φυσικής Αγωγής, διευθυντή 2ου ΕΠΑΛ Λάρισας

«Ο εκφοβισμός (ή μπούλινγκ, αγγλ. bullying) αναφέρεται στη σωματική και ψυχολογική κακοποίηση ή μείωση ατόμων σε μια ομάδα. Παρά την εντύπωση ορισμένων ότι αποτελεί αποκλειστικά σχολικό φαινόμενο, στην πραγματικότητα εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες.

Μπορεί να συναντηθεί σε οποιονδήποτε τύπο σχολείων και σχολικών εγκαταστάσεων, στον στρατό, σε αθλητικά σωματεία, στη φυλακή, αλλά και στην οικογένεια ή στον χώρο εργασίας (ανάλογα με το αν αφορά τον προϊστάμενο ή το αφεντικό, μιλάμε για ηθική παρενόχληση ή τοξικό ηγέτη). Είναι μια μορφή κακοποίησης ή εξαναγκασμού. Το θύμα του εκφοβισμού αναφέρεται και ως στόχος».
Το περασμένο Σάββατο πραγματοποιήθηκε ενημερωτική εκδήλωση με θέμα «Σχολικό bullying: O ρόλος της τεχνολογίας στην κατανόηση, εντοπισμό και αντιμετώπιση του προβλήματος», την οποία συνδιοργάνωσαν η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λάρισας και τo Πάρκο Καινοτομίας «Joist».
Στην εκδήλωση οι εισηγητές, οι οποίοι προέρχονταν από τους χώρους της Εκπαίδευσης, της Αστυνομίας, της Επιστήμης της Ψυχολογίας, κοινωνικοί λειτουργοί, υπεύθυνοι σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης, αναφέρθηκαν στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, είτε πραγματοποιείται διαδικτυακά είτε στον φυσικό χώρο των σχολείων, το οποίο αποτελεί μία από τις πιο ισχυρές παθογένειες που εντοπίζονται στα σχολεία παγκοσμίως, με ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική ασφάλεια των μαθητών και μαθητριών. Μέσω των εισηγήσεων αναζητήθηκαν απαντήσεις, προτάσεις, λύσεις και διέξοδοι σε ερωτήματα, όπως:
* Ποιες είναι οι διαστάσεις και οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού;
* Πόσα πολλά γνωρίζουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς σε σχέση με το φαινόμενο;
* Υπάρχει συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση του φαινομένου;
* Υπάρχει εντός αυτού του πλαισίου περιθώριο πρόληψης, δράσης και αντίδρασης σε φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού;
* Ποιος είναι ρόλος της τεχνολογίας στην εξέλιξη του φαινομένου;
* Πόσο ενημερωμένοι είναι οι εμπλεκόμενοι φορείς της Εκπαίδευσης, ώστε να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν φαινόμενα εκφοβισμού και βίας;
Είναι, όμως, ο σχολικός εκφοβισμός ένα φαινόμενο που αφορά μόνο τη σχολική πραγματικότητα και την οικογένεια και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από το σχολείο ή μήπως οι αξίες που καλλιεργούνται συστηματικά από και την κοινωνία, τους κρατικούς θεσμούς (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική εξουσίες) και την ιδιωτική πρωτοβουλία σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας συμβάλλουν και καλλιεργούν συστηματικά τον ανταγωνισμό και την ανθρωποφαγία;
Επιγραμματικά θα αναφερθώ στην καλλιέργεια του ανταγωνισμού μέσα στο κοινωνικό σώμα μέσω της εφαρμογής της δήλωσης-ιδέας της Μάργκαρετ Θάτσερ -ιέρειας του νεοφιλελευθερισμού- πως «κοινωνία δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνο τα άτομα, οι άντρες, οι γυναίκες και οι οικογένειές τους». Περίπου σαράντα χρόνια μετά βλέπουμε τα αποτελέσματα της εφαρμογής πολιτικών που εναρμονίζονται με αυτήν τη δήλωση, πολιτικών που εστιάζουν στην ατομική ευθύνη και έχουν οδηγήσει τη δυτική -και όχι μόνο- κοινωνία σε αδιέξοδα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, οδηγώντας όλο και περισσότερους ανθρώπους στο περιθώριο της κοινωνίας.
Μέσα σε αυτήν τη ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα νέα σκληρότερα μέτρα επιτήρησης και καταστολής παρουσιάζονται ως «λύσεις», οι οποίες, όμως, συστηματικά αποτυγχάνουν να βελτιώσουν την κατάσταση και συνεχώς «απαιτούνται» νέα. Τα σχολεία καλούνται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της παιδικής και εφηβικής επιθετικότητας και εκφοβισμού, διδάσκοντας στους μαθητές και τις μαθήτριες αξίες που έρχονται σε αντίθεση με τις αξίες που άλλοι θεσμοί καλλιεργούν συστηματικά εκτός της σχολικής αίθουσας. Η επιθετικότητα, η λοιδορία, ακόμη και η αποδόμηση της προσωπικότητας του άλλου μέσα από κακόβουλα σχόλια για το σώμα του, τις επιδόσεις του στα μαθήματα και τον αθλητισμό τροφοδοτούν το τέρας της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, το οποίο ανεξέλεγκτο κατατρώει το κοινωνικό σώμα.
Το αποτέλεσμα το βιώνουμε στα σχολεία καθημερινά χιλιάδες εκπαιδευτικοί -που προσπαθώντας να εξηγήσουμε στους μαθητές και τις μαθήτριές μας πως για την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων απαιτείται η συμφωνία όλων σε ένα πλαίσιο λειτουργίας κοινά αποδεκτό που θα προλαμβάνει και θα εμπεδώνει την ασφάλεια και τη διαμόρφωση δημιουργικού και φιλικού κλίματος για όλους-, όταν με αφοπλιστική αφέλεια και φυσικότητα προβάλλουν την προσωπική τους ανάγκη ως σημαντικότερη από το κοινό μας συμφέρον. Δίνω σ’ αυτό το σημείο ένα παράδειγμα για να γίνω κατανοητός. Όταν τους λέμε ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιούν το κινητό τους τηλέφωνο στο σχολείο γιατί δημιουργείται πρόβλημα στην εκπαιδευτική διαδικασία ή γιατί κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει κακόβουλα εναντίον οποιουδήποτε την κάμερα του τηλεφώνου, συχνά λαμβάνουμε απαντήσεις όπως «μπορεί να με πάρει τηλέφωνο η μητέρα μου ή περιμένω ένα σημαντικό τηλεφώνημα, το τηλέφωνο είναι δικό μου και δεν μπορείτε να παρέμβετε στην περιουσία μου κ.ά.». Μάλιστα, υπάρχουν περιπτώσεις που οι ίδιοι οι γονείς τηλεφωνούν στα κινητά τηλέφωνα των παιδιών τους ενώ εκείνα βρίσκονται στο σχολείο.
Ο εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που ανθεί σε «μη κοινωνίες» που καλλιεργούν συστηματικά τον ατομισμό, την επιθετικότητα μέσω του άκρατου ανταγωνισμού -να είσαι ο καλύτερος- και της έλλειψης ενσυναίσθησης και σεβασμού που έχει εξαπλωθεί ως αξία απαράβατη σε όλες τις δραστηριότητες και εκδηλώσεις της κοινωνίας.
Την ίδια ημέρα και ώρα που πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση για τον σχολικό εκφοβισμό, λίγο παρακάτω από το Πάρκο Καινοτομίας «Joist», έγινε ένας αγώνας για το ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα της κατηγορίας Κ-16, δηλαδή με τη συμμετοχή μαθητών 14-15 ετών, μαθητών Γ’ Γυμνασίου-Α’ Λυκείου. Το αποτέλεσμα του αγώνα ήταν 17-0. Σ’ αυτόν τον αγώνα προφανώς υπήρχε προπονητής, ο οποίος δε θεώρησε παιδαγωγικό να ζητήσει από την ομάδα του να μη διασύρει τους μαθητές-αθλητές της αντίπαλης ομάδας, που εμφανώς ήταν χαμηλότερης δυναμικότητας από τη δική του. Ούτε, βέβαια, σκέφθηκε ότι στον αθλητισμό ο σεβασμός του αντιπάλου είναι απαράβατος κανόνας, ακόμη και στην πυγμαχία και σε άλλα δυναμικά αθλήματα.
Η εφημερίδα σας στο φύλλο της 15ης Οκτωβρίου δημοσίευσε ένα άρθρο που δε φέρει υπογραφή και έχει τον θριαμβευτικό τίτλο «Καταιγιστικοί οι Ατρόμητοι» και έχει τις φωτογραφίες των δύο ομάδων.
Σαν κατακλείδα της επιστολής μου θα θέσω μερικές ερωτήσεις:
1. Είναι ψυχολογική κακοποίηση ή μείωση ατόμων και διάλυση του αθλητικού πνεύματος, όταν ένα αθλητικό σωματείο επιτρέπει, αν όχι καθοδηγεί, μαθητές-αθλητές του, να διασύρουν συνομήλικούς τους σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα με ένα τόσο εμφατικό σκορ, πράγμα που αποφεύγουν ακόμη και επαγγελματικές ομάδες;
2. Ποιο είναι το μήνυμα που λαμβάνουν τα παιδιά ως αξία ζωής;
3. Ένα δημοσίευμα με αυτόν τον θριαμβευτικό τίτλο και τις φωτογραφίες που το συνοδεύουν τι μήνυμα στέλνει στους νικητές ως προς το αθλητικό ήθος που επιβραβεύει;
4. Μετά από ένα τέτοιο δημοσίευμα, το οποίο συνοδεύεται από τις φωτογραφίες των νικητών και των ηττημένων, υπάρχει ενδεχόμενο να υποστούν υποτιμητικά σχόλια οι εικονιζόμενοι μαθητές-αθλητές στο σχολείο ή στον δρόμο από άλλους συνομήλικους τους;