Κοσμάς ο Αιτωλός

Ο άγιος της Παιδείας και Ορθοδοξίας του γένους

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών
Σε μία δραματική για το Ελληνικό Έθνος εποχή που στέναζε κάτω από τον Τουρκικό ζυγό, κλήθηκε να δράσει μία λαμπρή εκκλησιαστική φυσιογνωμία, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος γεμάτος με θεϊκό ζήλο περιήλθε την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα της οποίας «το περισσότερον μέρος ήτο βυθισμένον εις απόλυτον αγραμματείαν» και «οι χριστιανοί προσήρχοντο καθ ομάδας εις τον Μωαμεθανισμόν».

Συνεκλόνησε τα πλήθη με τα φλογερά του κηρύγματα, τότε που καμία άλλη φωνή δεν ακουγόταν για να δώσει θάρρος κι ελπίδα στους σκλαβωμένους Έλληνες, Στήριξε την πίστη στον Χριστό, ανύψωσε πνευματικά, ηθικά και κοινωνικά το έθνος και προσέφερε τον εαυτό του στο βωμό της πίστεως και της πατρίδας. Η πίστη του Αγίου Κοσμά στον Θεό και η αγάπη του προς τους ανθρώπους δεν εκδηλωνόταν μόνο με λόγια, αλλά και με έργα. Διέτρεξε όλη την Ελλάδα, κηρύττοντας με γλώσσα απλή τον λόγο του Θεού, προτρέποντας την ίδρυση σχολείων, βρίσκοντας μεγάλη απήχηση στον λαό που τον ακολουθούσε παντού για να τον ακούει να διδάσκει την κοινωνική αλληλεγγύη, τη θρησκευτική ευλάβεια και την αγάπη προς την παιδεία. Έτσι, μέσα απ τα χαλάσματα άρχισαν σιγά-σιγά να ξεπετιούνται ένα-ένα τα σχολεία που θα φώτιζαν το Έθνος. Η διατήρηση του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στον Άγιο Κοσμά που άγγιζε βαθιά τις καρδιές των ανθρώπων, που τόσα χρόνια ζούσαν μέσα σε πνευματική ξηρασία και ανέκοψε το κύμα του ομαδικού εξισλαμισμού των Χριστιανών με τα κηρύγματά του, που με τη φλόγα της πίστης και της αγάπης προκάλεσαν σεισμό στις ναρκωμένες συνειδήσεις των Ελλήνων. Δεν υπάρχει τόπος που κήρυξε και σταυρός που έστησε που να μην υπενθυμίζουν αυτή τη σεμνή μορφή. Κάτω από τον ίσκιο του Σταυρού που ύψωνε όπου κι αν πήγαινε, απευθύνει προς όλους μας, τους λόγους που περιέχουν την ουσία του κηρύγματός του, Η παιδεία, ήταν ο στόχος του Κοσμά. Η απαιδευσία και η ηθική εξαθλίωση συντηρούσαν ένα πολύ χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο στον λαό. Γι’ αυτό ο Αιτωλός δίνει προτεραιότητα στο θέμα της παιδείας. Από το σύνολο των επιστολών του μονάχα τρεις δεν είναι αφιερωμένες στην παιδεία. Όλες οι άλλες ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την ίδρυση και λειτουργία των σχολείων και την εδραίωση της ελληνικής γλώσσας. Τα παιδιά των χριστιανών αρπάζονταν (παιδομάζωμα) κι οδηγούνταν στην Πόλη, για να γίνουν ο σκληρότερος κι ο καταπιεστικότερος στρατός του σουλτάνου (γενίτσαροι). Όσα από τα παιδιά αυτά έδειχναν ιδιαίτερες πνευματικές και σωματικές ικανότητες τα προόριζαν για αξιωματικούς και στρατιώτες. Εκείνα που ήταν λιγότερο προικισμένα τα πωλούσαν υπηρέτες και σκλάβους στους γαιοκτήμονες της Ανατολής. Στους γονείς, έλεγε να μορφώνουν τα παιδιά τους για ν’ αγκαλιάσουν από μικρά το Χριστό, αυτά τα γεγονότα ήθελε ν’ αντιμετωπίσει. Δυστυχώς. Ο Κοσμάς, είχε να αντιμετωπίσει και τους μισαλλόδοξους Εβραίους, που συκοφαντούσαν τον Κοσμά, στον Κούρτ Πασά. Το τέλος του Αγίου δεν άργησε να έρθει. Τον συνέλαβαν και οι δήμιοι τον έδεσαν σε ένα δέντρο, έσφιξαν τον λαιμό του τον έπνιξαν. και το θείο πνεύμα του, πέταξε στα ουράνια. Το σώμα του, γύμνωσαν το έσυραν και το έριξαν στον ποταμό. Ο Μητροπολίτης, Αιτωλίας, με έγγραφό του στο Πατριαρχεί, ζήτησε να καταταγεί ο Κοσμάς στη χορεία των αγίων και έτσι, έγινε. Εκτός από τον ελληνικό λαό, εκείνος που αναγνώρισε και τίμησε επίσημα το ιεραποστολικό έργο του Κοσμά στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, ήταν ο Αλή πασάς, ο οποίος έκτισε μοναστήρι στο όνομά του. Η ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού διατήρησε ζωηρή την παρουσία του Αγίου Κοσμά. Το όνομά του βρισκόταν πάντα στα χείλη των Ελλήνων. Ο μαθητής του Σάπφειρος Χριστοδουλίδης ο οποίος υπήρξε ο αυτήκοος μαθητής του Αγίου Κοσμά και ο πρώτος υμνογράφος και βιογράφος του, έγραψε και τη Βιογραφία, αλλά και την Ακολουθία του δασκάλου του η οποία είναι από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα της νεότερης εκκλησιαστικής υμνογραφίας. Αυτός ήταν ο Κοσμάς, ο οποίος, ημέρωσε το γένος, ιδρύοντας 250 σχολεία, τα οποία κράτησαν το φως της ελληνικής παιδείας, της ορθόδοξης πίστης και της παράδοσης μας. Αξίες του λαού μας που είχαν ξεθωριάσει στο πέρασμα του χρόνου. Ο ίδιος, έλαβε χριστιανική παιδεία, μελετώντας την Π. και την Κ. ΔΙΑΘΗΚΗ, τους Πατέρες της εκκλησίας λειτουργικά βιβλία, Συναξάρια, αγίων, αντλώντας, έτσι, γνώσεις και λαϊκές παραδόσεις. Με τις γνώσεις του και την παιδεία, γαλούχησε με χριστιανικά νάματα τις ψυχές των σκλαβωμένων Ελλήνων και αναπτέρωσε τις ελπίδες του γένους για λευτεριά.