Ψηφιακή Δημοκρατία

Γράφει ο Απόστολος Ζιώγας, βιολόγος

 

Ο πιο σημαντικός δείκτης της δημοκρατίας δεν είναι ο βαθμός ελευθερίας ούτε ο βαθμός ισότητας, αλλά μάλλον ο βαθμός συμμετοχής
Alain de Benoist

Συνήθως, ένας σύλλογος στην πραγματική ζωή έχει στα καταστατικά του κάτι που δεν έχουμε δει ποτέ στις διαδικτυακές κοινότητες: βασικές διαδικασίες για να λογοδοτήσουν τα άτομα με εξουσία σε όλους τους άλλους˙ δηλαδή, το διαδίκτυο δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο των πραγματικών κοινοτήτων.

Όταν ο Alexis de Tocqueville περιόδευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές της δεκαετίας του 1830, έκανε μια παρατήρηση την οποία οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν επιβεβαιώσει από τότε: Η δημοκρατία σε κρατικό επίπεδο εξαρτάται από καθημερινούς οργανισμούς όπως ένας σύλλογος, τους οποίους ονόμασε «σχολεία για την άσκηση της γενικής θεωρίας του συσχετισμού». Ως μέλη λοιπόν μικρών δημοκρατιών, οι άνθρωποι μαθαίνουν να είναι πολίτες μιας δημοκρατικής χώρας.
Οι άνθρωποι στις μέρες μας, αλληλεπιδρούν στο διαδίκτυο περισσότερο από ό,τι εκτός σύνδεσης. Αντί να ασκούν δημοκρατία, οι άνθρωποι πιθανότατα αναστέλλονται από μια ομάδα στο Facebook στην οποία βασίζονται, χωρίς να δίνεται λόγος ή δυνατότητα προσφυγής. Ή μια ομάδα φίλων συμμετέχει σε μια συνομιλία μαζί, αλλά μόνο ένας από αυτούς έχει τη δυνατότητα να αλλάξει τις ρυθμίσεις του. Διαφορετικά, οι άνθρωποι βλέπουν αναρτήσεις καθορισμένες από άλλους: όλες αυτές οι καταστάσεις είναι παραδείγματα μιας σιωπηρής φεουδαρχίας. Έτσι, διαχειριστές, συντονιστές και επηρεαστές (influencer) κυβερνούν τις κοινότητές τους με εξουσίες που τους παρέχει ένα λογισμικό. Αυτή η φεουδαρχία είναι σιωπηρή διότι οι άνθρωποι την εκτελούν ασυνείδητα. Μόνο που η σιωπηρή φεουδαρχία γίνεται πλέον πρότυπο για την πολιτική ευρύτερα. Η εξουσία του διαχειριστή είναι πολιτική εξουσία και τα δύο αναμειγνύονται στη δημόσια φαντασία. Ο Ντόναλντ Τραμπ ήρθε στην εξουσία όχι κατέχοντας αξιώματα αλλά ως viral influencer˙ μετά την αποχώρησή του από την προεδρία, η παρηγοριά του ήταν να δημιουργήσει το δικό του φέουδο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Truth Social. Γενικά όμως, το πρόβλημα με τις online κοινότητες είναι ότι πολλοί άνθρωποι δείχνουν να μην έχουν καλύτερη επιλογή. Οι διαδικτυακές ωστόσο πλατφόρμες δεν έχουν σχεδιαστεί για επίλυση προβλημάτων, αντίθετα, κάνουν τα προβλήματα είτε να εξαφανιστούν είτε να γίνουν viral.
Γεγονός είναι πως οι κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να ενθαρρύνουν την τεχνολογία προς μια διαδικτυακή δημοκρατία. Στην πόλη της Βαρκελώνης, για παράδειγμα, υπάρχει το Decidim, μια πλατφόρμα διακυβέρνησης που χρησιμοποιείται τόσο από άλλες πόλεις όσο και από οργανώσεις πολιτών, προκειμένου να υποστηρίξουν ψηφιακές εκδόσεις ενός ευρέος φάσματος δημοκρατικών διαδικασιών, από συζητήσεις και συνελεύσεις έως αναφορές και συμμετοχικό προϋπολογισμό. Η πόλη της Βαρκελώνης χρησιμοποιεί λογισμικό ανοιχτού κώδικα για να διευκολύνει τη συμμετοχή των πολιτών στην κυβέρνηση: η μοίρα της δημοκρατίας οπουδήποτε ίσως να εξαρτάται από πειράματα όπως αυτό. Προς το παρόν, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν πιστεύουν πια ότι η δημοκρατία ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Μπορεί η σύγχρονη αντιπροσωπευτική δημοκρατία να ήταν η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης που μπορούσε να συλλάβει η τεχνολογία των μέσων του 18ου αιώνα, μα ο 21ος αιώνας είναι πια ένας διαφορετικός τόπος επιστημονικά, τεχνικά και κοινωνικά. Επομένως, οι διαδικτυακές κοινότητες μπορούν να ξεκινήσουν αυτό το έργο από μόνες τους, με το να υιοθετήσουν βασικούς χάρτες που κρατούν υπό έλεγχο τα άτομα με εξουσίες διαχειριστή. Οι ιδρυτές αφενός, μπορούν να κάνουν σχέδια για τη μετάβαση της εξουσίας τους σε άλλα μέλη της ομάδας, Και αφετέρου, διαφορετικές κοινότητες μπορούν να μοιραστούν τους κανόνες τους και να μάθουν η μία από την άλλη. Οι ομάδες χρηστών, εξάπαντος, δεν μπορούν να νικήσουν μόνες τους την άρρητη φεουδαρχία.
Άρα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν έναν ρόλο να παίξουν, το να μπορούν να διευκολύνουν τις διαδικτυακές κοινότητες που διοικούνται από χρήστες για το δημόσιο συμφέρον. Πριν από δεκαετίες, το Κογκρέσο των ΗΠΑ κάλυψε τα κενά στην ηλεκτροδότηση της υπαίθρου δημιουργώντας ένα πλαίσιο για τη χρηματοδότηση συνεταιρισμών που ανήκουν σε χρήστες: επιτυχίες όπως αυτή έχουν τη δυνατότητα να καθοδηγήσουν το μέλλον. Καθώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης γίνονται πιο διαδεδομένα, η δημοκρατία μπορεί να βοηθήσει για να διατηρηθούν χρήσιμα και ασφαλή. Άλλωστε, μια δίκαιη κοινωνία απαιτεί την επαγρύπνηση της δημοκρατικής συμμετοχής ως τρόπο ζωής, όπου κι αν βρεθούν οι άνθρωποι. Οι διαδικτυακοί χώροι έχουν γίνει τα νέα σχολεία συλλόγων˙ εάν δεν βασιλέψει εκεί η δημοκρατία, τότε θα κινδυνεύει παντού.