Πρωταθλήτριες χώρες στις εκπομπές είναι οι ΗΠΑ (20%), η Κίνα (11%), η Ρωσία (7%), η Βραζιλία (5%) και η Ινδονησία (4%), ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό εκπομπών δημιουργεί ο τομέας της ενέργειας (72%). Στις εκτιμήσεις, όμως, αυτές των αρμόδιων φορέων δε συμπεριλαμβάνονται οι ποσότητες ΑτΘ που παράγονται από τους πολέμους, το μέγεθος των οποίων είναι τόσο μεγάλο, που μπορεί να επηρεάζει σημαντικά την εξέλιξη της Κ.Α. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί μία εκτίμηση του μεγέθους των ΑτΘ που παράγονται από τους πολέμους που βρίσκονται σε εξέλιξη την περίοδο αυτήν και της σημασίας τους στην εξέλιξη της Κ.Α.
Στις μέρες μας βρίσκονται σε εξέλιξη δύο πόλεμοι που συγκλονίζουν τον κόσμο, ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Γάζα. Προφανώς στην αποτίμηση των συνεπειών τους το πρωτεύον είναι οι απώλειες χιλιάδων ανθρώπινων ζωών (εκατοντάδες χιλιάδες στον πρώτο και δεκάδες χιλιάδες στον δεύτερο), ιδίως μικρών παιδιών και αθώων άμαχων πολιτών. Εκτός, όμως, από αυτές τις τραγικές άμεσες επιπτώσεις στις ανθρώπινες ζωές, υπάρχουν και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον που επιβαρύνουν άμεσα ή έμμεσα τις ζωές των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Στις εθνικές καταγραφές των εκπομπών ΑτΘ που υποχρεούνται να κάνουν οι χώρες δε συμπεριλαμβάνονται εκείνες που προέρχονται από στρατιωτικές δραστηριότητες, λόγω του προβαλλόμενου στρατιωτικού απορρήτου. Αποτέλεσμα αυτού είναι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση της πορείας του κλίματος να είναι ελλιπή, δημιουργώντας σημαντική αβεβαιότητα στις σχετικές προβλέψεις. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις εκτιμήσεις που δημοσιοποιούνται για τις περιπτώσεις των πολέμων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και πιο πρόσφατα του Ισραήλ με τη Χαμάς. Για να αποκτηθεί μια ιδέα για το μέγεθος των επιπτώσεων των στρατιωτικών δράσεων στην Κ.Α., αναφέρονται τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα από το Guardian (αναφ. 1), σύμφωνα με τα οποία ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος (εικ. 1) προκάλεσε έκλυση τουλάχιστον 175 εκατ. τόνων ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (tCO2e), που προέρχονται από άμεσες πολεμικές επιχειρήσεις, πυρκαγιές, αναγκαστική μετανάστευση, διαρροές από επιθέσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, αλλά και το μελλοντικό κόστος άνθρακα της ανοικοδόμησης. Οι εκπομπές αυτές ισοδυναμούν με τη λειτουργία 90 εκατομμυρίων βενζινοκίνητων αυτοκινήτων για ένα ολόκληρο έτος ή περισσότερο από τις συνολικές εκπομπές που έχουν παραχθεί μεμονωμένα από χώρες όπως η Ολλανδία, η Βενεζουέλα και το Κουβέιτ το 2022. Μία άλλη αντιστοίχηση είναι ότι το κλιματικό κόστος των δύο πρώτων ετών του πολέμου της ρωσο-ουκρανικού πολέμου ήταν μεγαλύτερο από τις ετήσιες εκπομπές ΑτΘ που παράγονται μεμονωμένα από 175 χώρες, επιδεινώνοντας την παγκόσμια κλιματική κατάσταση. Όπως συνεχίζει ο Guardian, μία πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου (αναφ. 2) έδειξε ότι οι προβλεπόμενες εκπομπές από τις πρώτες 60 ημέρες του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς στη Γάζα (εικ. 2) ήταν μεγαλύτερες από τις ετήσιες εκπομπές 20 μεμονωμένων χωρών. Εάν συνυπολογιστούν οι πολεμικές υποδομές που έχουν κατασκευαστεί τόσο από το Ισραήλ όσο και από τη Χαμάς, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου σηράγγων της Χαμάς και του προστατευτικού φράχτη ή το «Σιδηρούν Τείχος» του Ισραήλ, οι συνολικές εκπομπές αυξάνονται ισοδυναμώντας με τις εκπομπές περισσότερων από 33 μεμονωμένες χώρες. Η ανοικοδόμηση της Γάζας θα επιφέρει συνολικό ετήσιο αριθμό εκπομπών υψηλότερο από 130 χώρες, του επιπέδου της Νέας Ζηλανδίας.
Στο σημείο αυτό επισημαίνεται η σοβαρή αδυναμία της Συμφωνίας του Παρισιού, η οποία ενώ προβλέπει ότι τα μέλη που έχουν υπογράψει τη συμφωνία πρέπει υποχρεωτικά να καταγράφουν τις εκπομπές ΑτΘ από όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, προκειμένου να παρακολουθείται η εξέλιξη της Κ.Α., δεν υποχρεώνει τους εταίρους να καταγράφουν τις εκπομπές ΑτΘ που οφείλονται σε στρατιωτικές δραστηριότητες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στην τρέχουσα περίοδο, στην οποία υπάρχουν οι γνωστές σοβαρές πολεμικές επιχειρήσεις, να μην καταγράφονται σημαντικές ποσότητες εκπομπών. Σε πολύ πρόσφατη ερευνητική εργασία (αναφ. 3), αφού επισημαίνεται αυτή η αδυναμία της συμφωνίας του Παρισιού, επιχειρήθηκε με κατάλληλη μεθοδολογία ο υπολογισμός των ποσοτήτων ΑτΘ που σχετίζονται με τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Τα συμπεράσματα της έρευνας ήταν αποκαλυπτικά:
• Οι εκπομπές των ΑτΘ κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων αυξάνονται σημαντικά και οι επιπτώσεις δεν εξαντλούνται μόνο στη διάρκεια των πολέμων, αλλά συνεχίζονται και μετά τη λήξη τους.
• Η Διακυβερνητική Επιτροπή για το κλίμα (IPCC) δε μετρά αυτές τις εκπομπές.
• Οι εκπομπές ΑτΘ μετά από δεκαοκτώ μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία υπολογίζονται σε 77 εκατ. τόνους, που είναι μεγαλύτερες από τις συνολικές ετήσιες εκπομπές των τριών χωρών Αυστρίας, Πορτογαλίας και Ουγγαρίας.
Ένα σοβαρό μέρος της ευθύνης για την αντιμετώπιση των επιπλέον αυτών πιέσεων στο κλίμα που προκαλούν οι στρατιωτικές δραστηριότητες βρίσκεται στις εθνικές κυβερνήσεις και στους συνασπισμούς. Ανταποκρίνονται, όμως, αυτές στη σοβαρή αυτή αποστολή; Αυτήν την περίοδο κυριαρχεί στη δημόσια συζήτηση η δημιουργία ευρωστρατού, για τις ανάγκες του οποίου αναφέρονται μυθικά ποσά, τα οποία, ενώ θα μπορούσαν να διατεθούν για την αντιμετώπιση της Κ.Α., με μεγάλη ευκολία αποφασίζονται να δοθούν για τη δημιουργία συνθηκών που θα επιδεινώσουν την Κ.Α. με βάση όσα προαναφέρθηκαν. Πόσο, λοιπόν, ειλικρινείς είναι οι διακηρύξεις των ισχυρών για την πρόθεσή τους να αντιμετωπιστεί η Κ.Α.;
Οι συνεχείς πολεμικές αναφλέξεις και γενικά η απαισιόδοξη προοπτική για την επικράτηση της ειρήνης οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ευαισθητοποίηση των πολιτών, η ανάπτυξη και ενδυνάμωση των κινημάτων ειρήνης, δεν έχουν μόνο κοινωνική και ανθρωπιστική αξία, αλλά και περιβαλλοντική. Οι λογικές ότι κάποιες χώρες ή κάποιες μεμονωμένες ομάδες θα μπορέσουν να αποφύγουν τις συνέπειες της επιδείνωσης της Κ.Α., λόγω των ισχυρών οικονομικών τους, είναι τελείως ανεδαφική, διότι το περιβάλλον δεν μπορεί να περιχαρακωθεί, περιλαμβάνει ολόκληρο τον πλανήτη με όλους όσοικατοικούν σε αυτόν. Επομένως, ο αγώνας για την αναχαίτιση της Κ.Α. πρέπει να είναι κοινός, όσο κι αν αυτό φαίνεται δύσκολο ή/και ουτοπικό. Πρέπει ο καθένας, σε όποια συλλογικότητα και να ανήκει, να φροντίζει να είναι συνεπής με το μερίδιο ευθύνης που του αντιστοιχεί. Για παράδειγμα, η χώρα μας πρέπει να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις έναντι όλων των αποφάσεων της διεθνούς κοινότητας για το κλίμα, οι Περιφέρειες να ασχοληθούν με την προσαρμογή στην Κ.Α. (αλήθεια, πού βρίσκονται τα Περιφερειακά Σχέδια Προσαρμογής στην ΚΑ-ΠεΣΠΚΑ;), οι Δήμοι με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης κ.ο.κ. Γίνεται αυτό; Δυστυχώς, από τα αποτελέσματα στην εξέλιξη της πορείας του κλίματος η απάντηση δεν είναι θετική.
Αναφορές:
1. https://www.theguardian.com/environment/article/2024/jun/13/russia-war-with-ukraine-accelerating-global-climate-emergency-report-shows.
2. Neimark et al. 2024. A Multitemporal Snapshot of Greenhouse Gas Emissionsfrom the Israel-Gaza Conflict (http://dx.doi.org./102139/ssrn.4684768).
3. Bun et al. 2024. Tracking unaccounted greenhouse gas emissions due to the war in Ukraine since 20122. Sci. Tot. Environ. 914 (169879).
* Ο Χρ. Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
