Η δημαγωγία στην Αρχαία Αθήνα

Από τον Άγγελο Ζαχαρόπουλο

Η δημαγωγία είναι το σαπρόφυτο που ξεπετιέται δίπλα στο καλό δέντρο της δημοκρατίας.

Είναι η παραπλάνηση και ο δελεασμός του λαού με ψεύτικες διαβεβαιώσεις, κούφιες υποσχέσεις, κινδυνολογία και άλλα βδελυρά παρόμοια.
Οι δημαγωγοί, όταν μάλιστα έχουν το χάρισμα της ευγλωττίας, καταφέρνουν συχνά να γοητεύουν τα πλήθη με τα ψεύτικα κηρύγματά τους, τα οποία με τη σειρά τους τους λατρεύουν.
Εάν δε κάποιος προσπαθήσει να τους βγάλει από την πλάνη τους, τον μισούν. Αυτό εκφράζει ο μεγάλος μας Παλαμάς με τους στίχους:
«Πήγαινε, μη γυρίσεις, ρίξε μια μαύρη πέτρα.
Ο ψεύτης εδώ είναι είδωλο, τον προσκυνάει η πλεμπάγια
Η αλήθεια τόπο να σταθεί, μια σπιθαμή δεν θαύρει».
Η λέξη «πλεμπάγια» προέρχεται από τη λατινική pleba, την οποία δανείστηκαν οι Λατίνοι από την ελληνική λέξη «πληβείος». Πρόκειται για αντιδάνειο.
Η δημαγωγία εξαπλώθηκε στην Αρχαία Αθήνα σαν μια κακιά επιδημία, κυρίως κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου. Ήταν μεγάλο ατύχημα ο θάνατος του Περικλή εξαιτίας του μεγάλου λοιμού, ο οποίος ενέσκηψε στην Αθήνα τρία χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου. Διότι, μετά τον θάνατό του, επικράτησαν οι δημαγωγοί με επί κεφαλής τον Κλέωνα, οι οποίοι οργίασαν με τη λαϊκίστικη και φιλοπόλεμη πολιτική τους.
Έτσι, ο πόλεμος διήρκησε συνολικά είκοσι εφτά χρόνια, με μερικές διακοπές, ενώ υπήρξαν ευκαιρίες για σύναψη έντιμης ειρήνης την οποία είχαν ζητήσει οι Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι δημαγωγοί έπειθαν κάθε φορά την Εκκλησία του Δήμου να απορρίπτει κάθε ιδέα ειρήνης.
Όπως δε είπε ο Ευριπίδης, «όταν κάποιος γλυκός στα λόγια, κακός στη σκέψη, πείθει τα πλήθη, πολλά κακά αναμένουν τη χώρα». Έτσι οι δημαγωγοί έπεισαν την Εκκλησία του Δήμου να πάρει την απόφαση της σφαγής των Μηλίων, η οποία αποτέλεσε μία μορφή γενοκτονίας και τη μέγιστη αγριότητα εκείνου του πολέμου.
Για τον αρχηγέτη της Αθηναϊκής δημαγωγίας Κλέωνα και για τη δημαγωγία γενικότερα, έχουν εκφρασθεί πολλές προσωπικότητες της αρχαιότητας. Αναφέρω μερικές μεταξύ άλλων:
ΔΗΜΟΚΡΗΤΟΣ: «Κάλπηδες και υποκριτές είναι όσοι με τα λόγια κάνουν τα πάντα και με τα έργα τίποτα (κίβδηλοι και αγαθοφανείς οι λόγω μεν άπαντα, έργω μηδέν έρδοντες)».
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: «Τον αδιάκοπα έξαλλο κατήγορο τον θεωρούσαν πάντα αξιόπιστο, όποιον όμως αντιμιλούσε τον υποψιάζονταν για προδοσία (και ο μεν χαλεπαίνων πιστός αεί, ο δε αντιλέγων αυτώ ύποπτος)»
Όσο για τον Κλέωνα, ο Θουκυδίδης τον περιγράφει ως «βιαιότερον απ’ όλους τους πολίτες και πολύ ικανότερον απ’ όλους τους συγχρόνους του να πείθει τον δήμο (βιαιότατος των πολιτών τω τε δήμω πάρα πολύ εν τω τότε πιθανώτατος)»
Πολλά τα τραγικά αποτελέσματα της ικανότητας του Κλέωνα να πείθει τον δήμο…:
-Να ψηφίσει τον νόμο περί αθεΐας με αποτέλεσμα να φύγει από την Αθήνα ο μεγάλος φιλόσοφος Αναξαγόρας.
-Να καταδικασθεί ο Περικλής για κακή διαχείριση χρημάτων.
-Να αυξηθεί ο φόρος των συμμάχων που ήταν ήδη μεγάλος.
-Να καταδικαστούν εις θάνατον όλοι οι κάτοικοι της Μυτιλήνης. Ο λόγος της καταδίκης εις θάνατον των Μυτιληναίων ήταν ότι είχαν αποστατήσει από τη συμμαχία.
Ενώ όμως το πλοίο με το εκτελεστικό απόσπασμα είχε ξεκινήσει για τη Μυτιλήνη, ο Διόδοτος κατόρθωσε να μεταπείσει το δήμο. Έτσι, στάλθηκε ολοταχώς άλλο πλοίο και πρόλαβε τη σφαγή.