Η Αλωση της Βασιλεύουσας

* Από τον Αυγουστίνο
(Ντίνο) Αυγουστή

Ήταν Τρίτη 29 Μαΐου του 1453 όταν τα οθωμανικά βαρβαρικά στίφη με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β’

(τον Φεβρουάριο του 1451 πέθανε ο σουλτάνος Μουράτ Β’ και τον διαδέχθηκε ο γιος του Μωάμεθ Β’ -το πραγματικό όνομα του οποίου είναι Μεχμέτ Β’, που ήταν μόλις 19 ετών) καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη μετά από πολιορκία 53 ημερών, δίνοντας έτσι τέλος στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως τις 29 Μαΐου 1453. Οι γενναίοι υπερασπιστές της βασιλεύουσας αντιστέκονταν με κάθε τρόπο.
Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς αίγλης του. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους (κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί αρκετές φορές, αλλά μόνο το 1204 είχε πέσει στα χέρια των εχθρών) και αργότερα, μετά την επανάκτησή της το 1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η απροθυμία βοήθειας από τη Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και παρακμή. Η κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από τους Οθωμανούς έφερε ορδές φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών στην Ευρώπη, που σταδιακά κύκλωσαν εδαφικά το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία λόγω της συνεχούς επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή μόνο κατ’ όνομα υπήρχε τις παραμονές της Άλωσης. Ήταν περιορισμένη, κυρίως, στην περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη και σε κάποιες άλλες μικρές περιοχές, όπως το Δεσποτάτο του Μυστρά. Οι θρησκευτικές έριδες, οι εμφύλιες διαμάχες, οι σταυροφορίες, η επικράτηση του φεουδαρχισμού και η εμφάνιση πολλών και επικίνδυνων εχθρών στα σύνορά της είχαν καταστήσει την πάλαι ποτέ Αυτοκρατορία «σκιά» του ένδοξου παρελθόντος της.
Η ηρωική αντίσταση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και μερικών χιλιάδων πολεμιστών δεν ήταν ικανή να σώσει τη Βασιλεύουσα, για μία ακόμα φορά από μια εχθρική πολιορκία.
Το Βυζάντιο στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του με την οθωμανική λαίλαπα προ των πυλών του δεν μπορούσε να ελπίζει παρά μόνο στη βοήθεια της καθολικής Ευρώπης, η οποία, όμως, ήταν μισητή στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης. Η ύπαρξη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» δίχαζε τους Βυζαντινούς.
Το μίσος για τους Λατίνους δεν απέρρεε μόνο από δογματικούς λόγους. Η λαϊκή ψυχή δεν είχε ξεχάσει τη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Σταυροφόροι στην Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, ενώ αντιδρούσε στην οικονομική διείσδυση της Βενετίας και της Γένουας, που είχε φέρει στα πρόθυρα εξαθλίωσης τους κατοίκους της αυτοκρατορίας, αλλά και στην καταπίεση των ορθοδόξων στις περιοχές όπου κυριαρχούσαν οι καθολικοί.
Από τις αρχές του 1453 ο Μωάμεθ προετοιμαζόταν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Με έδρα την Αδριανούπολη συγκρότησε στρατό 150.000 ανδρών και ναυτικό 400 πλοίων. Ξεχώριζε το πυροβολικό του, που ήταν ό,τι πιο σύγχρονο για εκείνη την εποχή και ιδιαιτέρως το τεράστιο πολιορκητικό κανόνι, που είχαν κατασκευάσει Σάξωνες τεχνίτες. Στις 7 Απριλίου, ο σουλτάνος έστησε τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επισήμως την πολιορκία της Πόλης.
Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς, που είχαν να αντιπαρατάξουν 7.000 άνδρες, οι 2.000 από τους οποίους ήταν κυρίως Ενετοί και Γενουάτες μισθοφόροι, ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει περίπου 50.000 κάτοικοι με σοβαρά προβλήματα επισιτισμού.
Η τελική έφοδος των Οθωμανών έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453. Κατά χιλιάδες οι στρατιώτες του Μωάμεθ εφόρμησαν στη σχεδόν ανυπεράσπιστη πόλη και την κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που νωρίτερα απέκρουσε με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνθηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωικώς μαχόμενος. Αφού έσφαξαν τους υπερασπιστές της Πόλης, οι Οθωμανοί Τούρκοι προέβησαν σε εκτεταμένες λεηλασίες και εξανδραποδισμούς. Το βράδυ, ο Μουάμεθ ο Πορθητής εισήλθε πανηγυρικά στην Αγιά Σοφιά και «αναβάς επί της Αγίας Τραπέζης», όπως αναφέρουν οι χρονικογράφοι της εποχής, προσευχήθηκε στον Αλλάχ.
Ο απολογισμός της Άλωσης και όσων την ακολούθησαν ήταν τραγικός. Ο Κριτόβουλος αναφέρει 4.000 νεκρούς και 50.000 αιχμαλώτους. Ο Λεονάρδος της Χίου κάνει μνεία για 60.000 αιχμαλώτους. Αριθμός, ωστόσο, υπερβολικός, καθώς ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης το 1453 ήταν μικρότερος των 50.000. Η αναφορά των Φραγκισκανών μοναχών εκτιμά τους νεκρούς υπερασπιστές και κατοίκους της Πόλης σε 3.000.
Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας, καθώς και ότι δε διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους, με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά», που περιμένει τη στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την αυτοκρατορία του. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης θα σηματοδοτήσει την απαρχή της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα. Από τότε ένας μακρύς μεσαίωνας αρχίζει, που θα κρατήσει τέσσερις σχεδόν αιώνες. Πολλές φορές η Άλωση χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης και της εποχής των Ανακαλύψεων. Κάποιοι, μάλιστα, εξ αυτών θεωρούν ότι η μαζική μετακίνηση πολλών Ελλήνων από την Πόλη στην Ιταλία λόγω της Άλωσης διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης.* Ο δρ Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή
είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, av.avgoustiνο[e-mail].