Η Βαϊοφόρος Κυριακή με τα έθιμά της

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Την Κυριακή των Βαΐων γιορτάζουν οι χριστιανοί την ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όπου το πλήθος τον υποδέχθηκε κρατώντας στα χέρια βάγια ή κλάδους φοινίκων, ψάλλοντας το «Ωσαννά». «Την επαύριον όχλος πολύς ελθών εις την εορτήν, ακούσαντες ότι έρχεται ο Ιησούς εις Ιεροσόλυμα έλαβον τα βάγια των φοινίκων».

Η Κυριακή των Βαΐων είναι η πορεία του ανθρώπου από τον θάνατο προς τη ζωή, αφού εισέρχεται στην τελική της ευθεία. Είναι η τελευταία Κυριακή της Σαρακοστής και η πρώτη ημέρα της Μ. Εβδομάδας. Μετά την Ανάσταση του Λαζάρου ο Ιησούς πορεύτηκε στα Ιεροσόλυμα, όποτε και η προφητεία του Ζαχαρία εκπληρώνεται. Ο Μεσσίας θα ερχόταν, σύμφωνα με την προφητεία, στην πόλη ως βασιλιάς, σωτήρας, δίκαιος και ειρηνικός, καθισμένος πάνω σε ένα πουλάρι. Ο Χριστός πορεύεται στο Θείο Πάθος και ο λαός τον υποδέχεται ως βασιλιά, αλλά εκείνος δεν δίνει σημασία στις τιμές και στην επίγεια εξουσία, δεν περιορίζεται στο πανηγύρι και στην πρόσκαιρη δόξα, αλλά προχωρά στο μαρτύριο και στην Ανάσταση. Εδώ, είναι και η μεγάλη διαφορά του Χριστού από την πολιτική εξουσία. Το έθιμο των βαΐων είναι παλιό και η Εκκλησία μας το εισήγαγε τον 9ον αιώνα, σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου μας στα Ιεροσόλυμα. Τα βάγια σημαίνουν τη νίκη του Χριστού κατά του διαβόλου και του θανάτου. Το γεγονός της εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα αναπαρίσταται στους Αγίους Τόπους, από τον 4ον αιώνα. Ο Επίσκοπος, καθισμένος σε «επί πώλου όνου», περιστοιχισμένος από τον κλήρο και τον λαό, ξεκινούσαν με πομπή από το όρος των Ελαιών και κατέληγαν στα Ιεροσόλυμα. Στα βυζαντινά χρόνια τελούνταν ο αυτοκρατορικός περίπατος, ο οποίος άρχιζε από τα ανάκτορα κα η πομπή κατέληγε στον Ναό της Αγ. Σοφίας. Ο αυτοκράτορας κρατούσε την εικόνα του Χριστού, ενώ προηγούνταν ο Λαμπαδάριος, ο οποίος έψελνε «Εξέλθατε έθνη και θεώσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών». Στο τέλος, ο αυτοκράτορας μοίραζε βάγια και σταυρούς, ενώ ο Πατριάρχης κεριά για τη Μ. Εβδομάδα. Τα έθιμα του λαού μας ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Στον θεσσαλικό χώρο υπήρχαν αρκετά έθιμα, από τα οποία μερικά σώζονται και σήμερα. Στην περιοχή της Ελασσόνας και στα ορεινά χωριά, οι κτηνοτρόφοι, που είχαν στη δούλεψή τους ταιριασμένους βοσκούς τους έδιναν δύο μέρες άδεια το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή, για να πάνε στο χωριό να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν. Επίσης, οι βοσκοί της Θεσσαλίας έκαναν σταυρό με τα βάγια και χτυπούσαν στη ράχη τα πρόβατά τους για το καλό, λέγοντας, άντε, Καλή Λαμπρή. Τα βάγια στην κάθε ενορία τα προμηθεύονταν οι εκκλησιαστικοί επίτροποι με τον ιερέα, βοηθούμενοι από νεαρές γυναίκες και κυρίως από νιόπαντρες. Το 1979, υπηρετώντας σε σχολείο της Ορεστιάδας Έβρου, κατέγραψα δύο έθιμα από τα χωριά Πεντάλοφο, Κόμαρα, Πετρωτά, Ορμένιο και Δίκαια. Το έθιμο αυτό λέγεται «Τα Βαγιοκτυπήματα». Οι γυναίκες που ήταν έγκυες χτυπιούνταν με τα κλαδιά της Βάγιας, ώστε ο τοκετός να γίνει πιο ανώδυνος, ενώ οι νεόνυμφες πίστευαν ότι τα χτυπήματα θα τις μεταδώσουν τη γονιμοποιό δύναμη και θα αποκτήσουν παιδί. Επίσης, κάθε νεόνυμφη προσπαθούσε να φέρει πρώτη φύλλα βάγιας στην εκκλησία, για να πρωτογεννήσει αγόρι. Το άλλο έθιμο των χωριών αυτών ήταν τα στεφάνια, τα οποία έπλεκαν ανύπαντρα κορίτσια από βάγια που τους έδινε ο ιερέας στην εκκλησία και τα περιέβαλαν με κόκκινη κλωστή. Η ομάδα των κοριτσιών κατευθύνονταν στο ρέμα του χωριού μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας και έριχναν τα στεφάνια μέσα στο νερό. Το στεφάνι της κοπελιάς που θα έπεφτε πρώτο στο ρέμα ήταν και το πιο καλότυχο και το έλεγαν το στεφάνι «της συντέκνησας». Η κοπέλα αυτή μετά προσκαλούσε όλες τις άλλες στο σπίτι, όπου η μητέρα της τις φίλευε φασολάδα, ελιές και κόκκινο κρασί, ενώ στη συνέχεια τραγουδούσαν και χόρευαν θρακιώτικους χορούς. Το έθιμο αυτό με κάποια παραλλαγή απαντάται και σήμερα σε ορισμένα θεσσαλικά χωριά, αφού οι άνθρωποι πιστεύουν στις δυνάμεις που περικλείουν τα διαβασμένα στην εκκλησία βάγια. Έτσι, αρκετοί αμπελουργοί και καλλιεργητές οπωροφόρων δέντρων βιτσώνουν, δηλαδή, χτυπούν τα κλήματα και τα δέντρα με τα βάγια, για να καρποφορήσουν. Εξάλλου, οι καλλιεργητές κηπευτικών φυτών πιστεύουν ότι άμα βιτσίσουν τα φυτά, δε θα τα πιάσει το σκουλήκι. Άλλωστε, γνωστή είναι και η φράση: «Μέσα βάγια και χαρά, έξω ψύλλοι και κόριζες». Στην Κέρκυρα, από το 1630, υπάρχει το έθιμο της λιτανείας του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, ο οποίος έσωσε το 1929 τους κατοίκους από τη φοβερή πανώλη. Στο Μεσολόγγι, επειδή η έξοδος του Μεσολογγίου 1826 συνέπεσε την Κυριακή, ημέρα των Βαΐων, οι κάτοικοι τιμούν συνάμα και τους πεσόντες αγωνιστές. Την Κυριακή των Βαΐων, η Εκκλησία μας επιτρέπει την κατάλυση ψαριών, επειδή γιορτάζεται η είσοδος του Κυρίου μας στην πόλη, ως βασιλιά. Εξάλλου, τα παιδιά που τραγουδούν την ημέρα αυτή λένε: «Βάγια-βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο το αυγό».