Το κακό και το καλό

Από τον Παύλο Δ. Γιατσιάκη

Έξυπνα ο αναγνώστης θα αναρωτηθεί με μία δόση έκπληξης. Γιατί ο τίτλος προτάσσει πρώτα το κακό πριν το καλό;

Είναι αλήθεια ότι οσάκις ο διανοητής καταπιαστεί με αυτές τις δύο έννοιες, οι οποίες ενέχουν ανταγωνιστική θέση προφανώς αλλά στη πραγματικότητα κλειδώνουν μεταξύ τους το Ζιν και το Ζεν σχηματίζοντας το σχήμα του κύκλου, η αρχή του τίτλου είναι αντίθετη. Επιπλέον το καλό διακρίνεται για την ιδεαλιστική προσμονή που ελλοχεύει βαθειά στο θυμικό του κοινωνικού ανθρώπου, παρά το γεγονός ότι φορές τα γυρίσματα του μυαλού δεν τα προλαβαίνεις ούτε με τη μόρφωση ούτε με την καλλιέργεια ούτε με την συναίσθηση. Οι αστάθμητοι παράγοντες για κάποιον λόγο λέγονται αστάθμητοι. Η τελευταία διαπίστωση συνηγορεί νομίζω στη σταθερή άποψη ότι το κακό ευκολότερα μπορεί να χρωματίσει τον εγωκεντρισμό του ατόμου σε αντίθεση από το καλό, το οποίο είναι αποτέλεσμα μιας πολιτιστικής κοινωνικής παίδευσης και συγχρωτισμού. Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος αν τον εξετάσουμε από ηθική άποψη είναι ένα αμάλγαμα αγγέλου και δαίμονα, οπότε νάτος πάλι ο γεωμετρικός κύκλος της ανθρώπινης συμπεριφοράς! Η ηθική αναφερόμενη σε ένα σύνολο ανθρώπων εκφράζει και σημειολογεί την συναντίληψη κανόνων γραπτών ή όχι πάλι για μικρό ή μεγάλο χρόνο και είναι μεταβαλλόμενη. Πάντως η επιδιωκόμενη αρμονία του ηθικού κόσμου εξαρτιέται από την αποκλειστική προϋπόθεση της ελευθερίας, και η άγνοια, ή η συνειδητή ασέβεια του ανθρώπου απέναντι στην ελευθερία απαγορεύει την επιδιωκόμενη ηθική αρμονία και επιφέρει την ταραχή.
Γι’ αυτό το σφιχταγκάλιασμα λοιπόν του κακού με το καλό υπάρχει η δόκιμη έκφραση «δακρυρρόεν γελάν», που μας επισημαίνει τον πόνο = κόπο που απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί αυτή η αντιθετική σύνθεση της οντολογικής εσωτερικότητας του ατόμου. Ο ανθρώπινος πόνος σφυρηλατεί την εντολή και το μυστικό του πάνω στα ίχνη, στα οποία καθώς φεύγει αφήνει το κακό σαν νόμιμο συστατικό της φύσης προορισμένο να νοηματοδοτεί την αρμονία της. Αυτή η λειτουργία από τους αρχαίους χρόνους «δαιμονοποιήθηκε» είτε αναφερθούμε στις διάφορες θρησκευτικές αποδόσεις είτε στη δραματικότητα των προσώπων των τραγωδιών. Στην πρώτη περίπτωση ο κριτής και τιμωρός βρίσκεται εκτός της ανθρώπινης οντολογίας, ενώ στη δεύτερη ο ήρωας είναι συγχρόνως ο δρων και ο υφιστάμενος το καλό και το κακό, η άλλως πώς την Αισα (Μοίρα), απέναντι στον γύρω αντικείμενο κόσμο. Γιατί μοίρα ονομάζεται τούτο: να στέκεις απέναντι και τίποτα έξω από αυτόν τον κόσμο απέναντι πάντα, εμφορούμενος ο καθένας από την μοναδική στην ποιότητα αίσθηση του κακού και του καλού! Στη διαδρομή της πορείας της ιστορίας της φιλοσοφίας η αντιθετική των σύνθεση όσον αφορά τον δημιουργό και φορέα τους τον άνθρωπο, παρουσίαζε ποικίλες μεταπτώσεις. Έτσι στον προσωκρατικό Πρωταγόρα χωρίς περιστροφές έχουμε το απόλυτο «πάντων χρημάτων, μέτρον άνθρωπος (εστί)».Αυτός δηλαδή πού είναι ο δημιουργός λέξεων και των εννοιών τους. Και από αυτές τις απόλυτες αντιθέσεις, καλό – κακό, απέναντι στο θάνατο στέκεται η ζωή, στο σκοτάδι το φως, στην αγάπη το μίσος και έτσι προκύπτει η ισορροπία του παντός ή μάλλον του χάους, κι’αν προτιμάτε η Αρμονία!
Από την άλλη ο Πλάτων στοχεύοντας στην ιδανική πολιτεία κήρυττε το «ουδείς εκών κακός» του Σωκράτη, με συνέπεια να ακυρώνεται σημαντικά η αυθεντικότητα των λόγων και η υπευθυνότητα των πράξεων του ανθρώπου. Ακολούθησε ο Θωμάς Ακινάτης προσπαθώντας με αυθαίρετο εν πολλοίς τρόπο να παντρέψει το δόγμα με τον ορθολογισμό. Με τις θέσεις του, που θύμιζαν τον Αριστοτέλη, για τη δημιουργία, τη δύναμη, την ενέργεια, την ύλη, τη μορφή, τον δημιουργό, προσαρμοσμένες στις ανάγκες της εκκλησιαστικής αφήγησης απονεύρωνε την πλήρη κυριότητα του ατόμου στις πράξεις του. Και πάλι όμως ακυρώνεται η ριζική φαντασία του ανθρώπου! Οι ύπατες αυτές διδασκαλίες υποσχέθηκαν την υπέρβαση του αδιεξόδου εφαρμογής του ηθικού εγχειρήματος τους ανάμεσα στο κακό και το καλό, είτε με το απόμακρο της ελπίδας μέσω της θείας χάριτος, της σωτηρίας, είτε με την βεβαιότητα της λογικής και αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αρκεί να κοιτάξουμε γύρω μας να δούμε πόσος πόνος και δάκρυ υπάρχει.
Έτσι ο άνθρωπος δημιουργός και τραγικός ήρωας συνάμα, στο χώρο της ζωής του τυλίγει και ξετυλίγει τις κορδέλες του κακού και του καλού σ’ ένα ατέρμονο γαϊτανάκι, πιστό αντίγραφο λέω της εντροπίας της ενέργειας του αεΐζωου χάους.